मुग्लिन–पोखरा सडक विस्तारको क्रममा थियो । चार लेनको ठूलो सडक निर्माण गर्ने योजनाअनुरुप उक्त सडकखण्डमा काम हुँदै थियो । सडक विस्तार गर्न वरिपरिका रुखबिरुवा काट्नुपर्ने भयो, जसका लागि शुुक्लागण्डकी नगरपालिका– २, गाछेपानीमा पर्ने मुग्लिन–पोखरा सडकखण्डआसपासका रुखबिरुवा पनि मास्नुपर्ने भयो ।
उक्त स्थानमा सिमलका रुखहरू छन् । जुन रुख सडक विस्तारका क्रममा मासिँदै थियो । यो सुनेर पोखरा पन्छी समाजका अध्यक्ष मनशान्त घिमिरेलाई चैन भएन । कारण, त्यहाँ रहेको एउटा सिमलको रुखमा सानो खैरो गिद्धले गुँड बनाएको थियो । रुख ढल्दा गिद्धको गुँड भत्किने डरले घिमिरेलाई चिन्तित बनायो ।
गिद्ध आफैँमा लोपोन्मुख हो । त्यसमाथि सानो खैरो गिद्ध झन् लोपोन्मुखको सूचीमा पर्छ । घिमिरेका अनुसार सिमलको रुखमा गुँड बनाएको गिद्धले भर्खरै अण्डा पारेर ओथारो बसेको थियो । वैशाखसम्म कुर्दा त्यो गिद्धले बच्चा जन्माइसक्थ्यो ।
लोपोउन्मुख गिद्ध बचाउनकै लागि भए पनि घिमिरेले वैशाखसम्म रुख नकाट्न सडक विभागलाई अनुरोध गरे । पोखरा पन्छी समाज र पन्छी संरक्षण विभाग नेपाल मिलेर शुक्लागण्डकी नगरपालिका– २ को सडक डिभिजन कार्यालयमा पत्र नै पठाए । सम्बन्धित वडा कार्यालयमा पनि उनीहरूले गिद्ध बचाइदिन पहल गर्दै पत्र लेखे ।
घिमिरेका अनुसार रुख नकाट्न गरेको आग्रहलाई सम्बन्धित कार्यालयले मौखिक रूपमा स्वीकार पनि गरेको थियो । यद्यपि, विकासको नाममा विनाश चलिनै रह्यो । सडक विस्तारका क्रममा उक्त सिमलको रुख ढालियो । सँगसँगै ढल्यो, चल्ला कोरलेपछि गरिने भनिएको लोपोउन्मुख सानो खैरो गिद्धको संरक्षण सपना ।
‘सडक विस्तारका लागि रुख काट्ने काम दुई महिनाजति रोक्न भनेर हामीले अनुरोध गरेका थियौँ । सडक डिभिजन सकारात्मक नै देखिन्थ्यो,’ घिमिरेले भने, ‘तर, उनीहरूले हाम्रो कुरा नसुनी रुख ढाले । त्यसपछि त गुँड भत्किइहाल्यो, अण्डा बचाउन सकिएन ।’
तर, उक्त सडकखण्डको ठेकेदार कम्पनी भने आफूहरूलाई सिमलको रुखमा अण्डा रहेकोबारे कुनै जानकारी नआएको बताउँछ । ‘गिद्धको गुँडबारे जानकारी दिइएकै थिएन, नकाट्ने भनिएको भए पो नकाट्नु,’ ठेकेदार कम्पनीलाई उद्धृत गर्दै घिमिरेले शिलापत्रलाई बताए ।
नेपालमा सानो खैरो गिद्धको अवस्था
नेपालमा हाडफोर, सेतो, डंगर, सानो खैरो, खैरो, हिमाली, राज, सुन र लामो ठुँडे गरी नौ प्रजातिका गिद्ध पाइन्छ । ती गिद्धहरूमध्ये सानो खैरोसहित डंगर गिद्ध, सुन गिद्ध र लामो ठुँडे गिद्ध अति सङ्कटापन्नको सूचीमा छ । त्यस्तै, सेतो गिद्ध सङ्कटापन्न, हिमाली र हाडफोर गिद्ध सङ्कटनजिक र खैरो गिद्ध सामान्य अवस्थामा छन् ।
नेपालमा पाइने यी गिद्धहरूमध्ये छ प्रजातिले मात्र गुँड बनाई बच्चा कोरल्छन् । त्यसमा पनि सानो खैरो, डंगर र सुन गिद्धले रूखमा गुँड बनाउँछन् । हिमाली, हाडफोर र सेतो गिद्धले भने पहरामा गुँड बनाउने गर्छन् । नेपालभरि नै सानो खैरो गिद्धको संख्या ५० देखि ७५ को हाराहारीमा छ । पन्छी संरक्षण समाजका अनुसार, नेपालमा चार ठाउँमा सानो खैरो प्रजातिको गिद्ध पाइन्छ । जसभित्र शुक्लागण्डकी नगरपालिका–२ को सिमलको रुख पनि पर्थ्यो ।
हाल कञ्चनपुरमा चारवटा, दाङमा एउटा र दमौलीमा एउटा मात्रै सेतो खैरो गिद्धका गुँड छन् । सानो खैरो गिद्धले एक पटकमा एउटा मात्र अण्डा पार्छ । यसले कात्तिक–मङ्सिरबीचमा गुँड बनाउँछ र अण्डा कोरलेर हुर्किने बेलासम्म मात्र यो गुँडमा बस्छ ।
सानो खैरो गिद्ध वर्षको करिब छ महिना मात्र गुँडमा बस्छ । त्यसबाहेक सुरक्षित बासस्थानका लागि अन्यत्रै जाने बताउँछन्, हेमन्त ढकाल । उनले लामो समयदेखि सानो खैरो गिद्धका बारेमा अनुसन्धान गरिरहेका छन् ।
सडक निर्माणका लागि यसरी रुख ढाल्नाले नै पन्छीहरू लोप हुँदै गएको ढकाल बताउँछन् । भन्छन्, ‘लोपोन्मुख भएको थाहा भएपछि शुक्लागण्डकीमा पनि संरक्षण गर्न सकिन्थ्यो । विकास र संरक्षण सँगसँगै पो लानुपर्छ । नत्र यस्तो प्रवृत्तिले हामीलाई नै हानि गर्छ ।’
प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ २६, २०७८ १३:१९
