सुनमाया १ सय वर्ष पुगिन्, ७३ वर्षदेखि बेपत्ता श्रीमान्‌लाई कुरिरहिन्

A+ A A-

उमेर–एक शताब्दी !

चेहरामा चम्किरहेको आभा । तर ओइलाउँदै गएका इन्द्रियहरू । रातो सारीमा चिटिक्क सजिएकी थिइन्, सिन्धुली सुनकोसी गाउँपालिका–४ की सुनमाया नेपाली ।

गएको १० जेठमा १ सय वर्ष उमेर टेकेकी उनलाई देख्दा ६० कै दशकमा दौडिरहेकी जस्तो लाग्थ्यो ।

एक शताब्दीको उनको भोगाइका पानाहरू पल्टाउँदै जाँदा कुनै चलचित्रको कारुणिक दृश्य पनि बिर्साइदिन्छ ।

सुनमाया नेपाली ।

०००

७३ वर्षअघि !

अग्लो । कालो वर्णको । खुट्टामा कत्ला परेको । सुनमायाका २८ वर्षे जवान श्रीमान्‌ लक्ष्मण नेपाली गाउँबाट एकाएक अलप भए ।

‘लक्ष्मण बहादुरे’ भनेर उनको नाम गाउँमा कहलिएको थियो । उनी हराएको ७३ वर्ष बित्यो । न उनी आउँछन् । न चिट्ठी आउँछ । न कसैले खबर ल्याउँछ ।

‘कहाँ गए थाहै छैन । केही नभनी घरबाट हिँडेका थिए,’ द्रवित आवाजमा सुनमायाले सुनाइन् ।

गाउँका मानिस भारत जाने चलन थियो । ‘कतै लाहुर पो गए कि,' उनी लख काट्छिन् ।

श्रीमान्‌ले घर छोड्दा सुनमायाको पाठेघरमा बच्चा खेलिरहेको थियो । पाठेघरमा खेलिरहेको बच्चालाई सम्झेर खुसी हुने कि श्रीमान्‌ हराएकोमा दुःखी हुने दोसाँधमा परिन्, उनी ।

श्रीमान्‌ बेपत्ता भएको २०औँ दिन २० चैत २००४ मा सुनमायाले छोरा जन्माइन् । छोरा जन्मनुअघि उनीहरूको एक छोरी थिइन् । छोरी जन्मँदा घरमा लक्ष्मी भित्रिएको आभास भएको थियो उनलाई । तर, छोरा जन्मँदा श्रीमान्‌सँग उनले सन्तान प्राप्तिको खुसी पनि साट्न पाइनन् । ‘खोइ के लाग्यो घरमा,’ घोत्लिन्छिन् सुनमाया ।

श्रीमान्‌ नभएपछि घर नै अँध्यारो लाग्थ्यो । तिनताक पढाइलेखाइ थिएन । १४ वर्षकै उमेरमा लक्ष्मणसँग बिहे गरेकी सुनमायालाई श्रीमान्‌ले बीचबाटोमै अभरमा पारे ।

काखमा बच्चा । सुत्केरी शरीर । श्रीमान्‌लाई खोज्ने कि छोराछोरीको पेटका लागि छाक खोज्ने, दुविधामा पर्थिन् सुनमाया । कुनै दिन कसो नफर्किएलान् ? यही सोच्दै श्रीमान्‌को प्रतीक्षामा उनी दिनरात जागै बस्थिन् । काखे छोराछोरीको मुख हेरेर उनी आफूलाई सम्हाल्थिन् ।

‘छोराछोरी कसरी हुर्काएँ, यही मनलाई थाहा छ । कति दुःख गरेँ, भनिसाध्य छैन,’ बोल्दाबोल्दै रसाएका आँखा पछ्यौरीको सप्काले पुछ्दै उनले भनिन् ।

श्रीमान्‌ नभएपछि गाउँलेले नानाथरी कुरा काट्थे । भन्छिन्, ‘गाउँलेले पोइला गइदिए हुन्थ्यो भन्थे । मैले त्यस्तो मन लिँदै लिइनँ । आफ्नो मन पवित्र भएपछि सोच्नेले जे सोचून् भनेर छोराछोरीका लागि सहेर बसेँ । छोराछोरी बचाउन हुर्काउन पाए पुग्थ्यो भन्ने मात्र मनमा आयो ।’

सिन्धुलीस्थित सुनमायाकाे घरमा पूजापाठ ।

पुर्ख्यौली जग्गाजमिन मनग्य थियो । काम गरे खानका लागि बेसाउनुपर्ने थिएन । मेलापत, घाँसदाउरा गर्दै उनले छोराछोरी हुर्काइन् । तर, परिवारका अरू सदस्यले बोझको रूपमा लिन थाले सुनमायाको परिवारलाई । परिवारले उनलाई छुट्याएर राखिदियो । छोराछोरीलाई साथमा लिएर उनी छुट्टै बसिन् । अंश लिएर छुट्टै बस्दा छोरो १६ वर्षको पुगेको मात्र सुनमायालाई याद छ ।

श्रीमान्‌ फर्किने आस उनले मारेकी थिइनन् । हरेक बिहानीले श्रीमान्‌सँगै खुसी ल्याउने आशा गर्थिन् । तर, दुःख मात्र टुप्लुक्क आइलाग्थ्यो ।

१८ वर्ष पुगेकी छोरीलाई कालले टपक्कै टिपेर लग्यो । श्रीमान्‌ हराउँदा बेस्सरी दुःखी बनेकी सुनमाया फेरि छोरी गुमाउँदा आफैँ मरेसरी भइन् । ‘छोरी पनि खसिहाली । एउटा छोरा कुरेर बसेँ नि,’ सुनमाया भन्छिन् ।

सुनमाया नेपाली ।

०००

चाडपर्व आउँथ्यो । लाहुर गएकाहरू घर फर्किन्थे । कतै त्यो लहरमा लक्ष्मण पनि छन् कि भनेर उनका आँखा सधैँ चनाखा हुन्थे । तर, निरर्थक ।

छोरा रङ्गबहादुर जति ठूलो हुँदै गए, उति प्रश्न पनि बढ्न थाल्यो, बुबा कहाँ हुनुहुन्छ ? आमा सुनमायासँग उत्तर हुँदैनथ्यो, सिबाय अमिलो मन ।

चाडपर्व आउँदा रङ्गबहादुलाई भने बुबाको याद आउँथ्यो । ‘राम्रो लुगा लिएर आउने पो हो कि जस्तो लाग्थ्यो,’ रङ्गबहादुरले मौनता तोडे ।

बुबा कस्तो हुनुहुन्थ्यो त ? १ सय वर्षीया आमाकै छेउमा बसेका ७३ वर्षीय छोरा रङ्गबहादुरले मुस्कुराउँदै भने, ‘बुबा त काले हुनुहुन्थ्यो रे । आमा गोता गएकाले होला म त गोरो जन्मिएछु ।’

रङ्गबहादुरको मस्तिष्कले बुबाको अनेकन रूपको चित्र कोर्छ, मेटाउँछ । ‘बुबा यस्तो हुनुहुन्थ्यो होला, उस्तो हुनुहुन्थ्यो होला भनेर दिमागमा आउँछ । त्यो बेला फोटो खिच्ने चलन थिएन,’ पार्किन्सनले थलिएका रङ्गबहादुर सुनाउँछन् ।

नातिहरूसँग सुनमाया नेपाली ।

एक दिन बुबा पक्कै फर्किनुहुन्छ भन्ने लाग्थ्यो उनलाई । ‘अहिलेको जस्तो समय भएको भए खोजतलास गर्न सकिन्थ्यो । त्यो बेला कहाँ खोज्न जानु ? एक दिन आफैँ फर्किनुहोला भन्ने आसले पर्खिबस्यौँ । तर, फर्किनुभएन,’ उनी निराश सुनिए ।

त्यसबेला रङ्गबहादुरका बुबा मात्र बेपत्ता भएका होइन रहेछन् । उनका बुबाका चार दाजुभाइमध्ये लक्ष्मण कान्छो । काइँलो बुबाबाहेक लक्ष्मणसहित तीन भाइ नै बेपता भएका रहेछन् । ‘तीन भाइ नै फर्किएनन्,’ उनी भन्छन् ।

सुनमायाले श्रीमान्‌ र रङ्गबहादुरले बुबा अब फर्किने आस मारिसकेका छन् । ‘अब त बुबा जिउँदो हुनुहुन्छ भन्ने पनि विश्वास छैन । । कहाँ कसरी मरण भयो होला है ?’ उनका मनमा यस्ता तर्कना उठ्न नपाउँदै बस्छन् ।

सय वर्षीया सुनमायाको सपनामा अहिले पनि २८ वर्षको युवावस्थाको श्रीमान्‌ झुल्किन्छन् । अब विपनामा त श्रीमान्‌ फर्केलान् भन्ने उनलाई आसै छैन । ‘पहिले–पहिले आउलान् जस्तो लाग्थ्यो । अब त लाग्दैन,’ उनले यसो भनिरहँदा उनीसँगै रहेका छोरा, बुहारी, नातिनातिनाका पनि आँखा पनि रसाए ।

लक्ष्मण जिउँदो होलान् भन्ने विश्वास नरहे पनि परिवारले अहिलेसम्म मृत्युसंस्कार गरेको छैन । अब कुशको लक्ष्मण बनाएर दाहसंस्कार गर्ने योजना छ परिवारको । बुबाको अनुहार देख्न नपाएका रङ्गबहादुरले अब बुबालाई कुशको रूपमा देख्नेछन् ।

उनी भन्छन्, ‘बुबा निठुरी रहेछन् । फर्किएलान् कि भनेर अहिलेसम्म केही नगरी बसेका थियौँ । अब पण्डितलाई हेराएर कुशको शव बनाएर दाहसंस्कार गर्ने सल्लाह भइरहेको छ ।’

छोरा, बुहारी र नातिनी बुहारीसँग सुनमाया ।

०००

अक्सिजनको मिटरबाट आएको घ्वार–घ्वार आवाज । नाकमा लगाइएको पाइप र बेलाबेलामा आउने खोकीले सुनमायालाई बोल्न असहज बानाउँछ । २० वर्ष भयो, उनलाई दमले छोएको । त्योबाहेक अरु रोगले उनलाई चिनेकै थिएन ।

यही ५ माघको राति ज्वरो आयो, रुघाखोकी लाग्यो । अक्सिजनको लेभल ५० मा झर्‍यो । बिहान ३ बज्दा उनको वाक्य बस्यो । सुनमाया बेहोस भइन् । परिवार आत्तियो । लक्षण कोभिड–१९ सँग मिल्दोजुल्दो थियो ।

घरमा नाति–नातिना गरेर छ जनालाई कोरोनाले छोइसकेको थियो । सुनमायालाई पनि सरेको हुन सक्ने परिवारले आकलन गर्‍यो । र, ६ माघका दिन बिहानै नाति र नातिनी बुहारीले शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकु पुर्‍याए । कोरोना परीक्षण गर्दा सुनमायाको रिपोर्ट पोजिटिभ आयो ।

‘बोलाउँदा पनि नबोल्ने । एकोहोरो सास फाल्ने क्रिटिकल स्थिति थियो,’ सुनमायाका नाति गंगारामले भने, ‘तत्कालै आईसीयूमा राखेर उपचार सुरु भयो । आईसीयूबाट पनि भेन्टिलेटरमा सार्नुपर्‍यो ।’

भेन्टिलेटरमा राखेको भोलिपल्ट सुनमायाको स्वास्थ्यमा सुधार आयो । तीन दिन भेन्टिलेटरमा, चार दिन आईसीयूमा राखेर उनलाई वार्डमा सारियो । वार्डमा तीन दिन राखेपछि उनी पूर्ण रूपमा निको भइन् । १० दिन अस्पताल बसेर उनी घर फर्किइन् । सुनमायाको जीवनमा चमत्कार भयो ।

अस्पतालको बेडमा सुनमाया ।

‘डाक्टरले रिस्क छ भन्नुभएको थियो । दमको बिरामी र उमेर पनि धेरै भएकाले डर लागेको थियो,’ नाति गंगाराम भन्छन्, ‘यत्रो उमेरको मानिसले कोरानासँग फाइट गरेर आउनु यो त मिराकल नै हो ।’

सुनमायाले कोरोनाविरुद्धको खोप लगाएकी थिइन् । त्यसमाथि उनको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता र डाक्टर नर्सको उपचारले हजुरआमा घर फर्किएको गंगारामको हिसाबकिताब छ ।

‘कोभिड भएर मात्र हो, नत्र तगडा हुनुहुन्थ्यो । सबै काम आफैँ गर्नुहुन्थ्यो,’ उनको हेरचाहमा खटिएकी नातिनी बुहारी कल्पना नेपाली भन्छिन्, ‘ट्वाइलेट आफैँ जानुहुन्थ्यो । कोभिडपछि शरीर गलेकाले साथी चाहिने भएको छ ।’

श्रीमान्‌ बेपत्ता भएपछि जुन छोराका लागि धैैर्य गरेर उनी बसिन्, आज तिनै छोराबुहारी, नातिनातिनाबाट उनले मनग्य माया र हेरचाह पाएकी छिन् । उनलाई कुनै कुराको अभाव हुन परिवारले दिएको छैन । परिवारको सम्पत्ति भन्नु नै सुनमाया बनेकी छन् ।

‘रूपमा पनि राम्री हुनुहुन्थ्यो । सबै चीजलाई पर राखेर छोरालाई स्याहारेर यो उमेरसम्म बस्नुभयो,’ सुनमायाका नाति भन्छन्, ‘उहाँकै कारण आज हामी यहाँ छौँ । उहाँलाई कुनै कुराको कमी हुन दिनै भएन नि ।’

सुनमायाका उमेरका साथीहरू कोही पनि जीवित छैनन् । तर, उनी अहिले पनि तगडा देखिन्छिन् ।

‘उहाँको जीवनशैली, परिवारको माया र पहाडमा उकालो ओरालो गरेर हुर्केको ज्यान भएर होला,’ उनका नाति गंगाराम भन्छन्, ‘जेनेटिक गुण पनि होला । हजुरआमाको आमा पनि १०४ वर्ष बाँच्नुभएको थियो ।’

बिहानदेखि बेलुकासम्म सुनमायाका लागि परिवारले बनाएको खानपान तालिकाले पनि स्वस्थ रहन मद्दत गरेको छ । ‘आमालाई भोक लाग्यो भन्नै दिँदैनौँ । दिनमा चार/पाँच पटक खुवाउँछौँ,’ बुहारी रुकुमाया भन्छिन्, ‘१५ वर्षको उमेरमा विवाह गरेर आएको म । त्यसपछि आमाको हेरचाह गरेर बसेँ ।’

सुनमायाको हेरचाहमा खटिएकी नातिनी बुहारी ।

पार्किन्सनका कारण ७३ वर्षीय छोरा रङ्गबहादुरको शरीरमा कम्पन आउँछ । कहिलेकाँही लड्न पुग्छन् । तेज दिमागकी सुनमाया हतारिँदै छोरालाई उठाउन तम्सिन्छिन् । ‘बुबा लड्नुभयो भने पहिले हजुरआमा नै उठाउन तम्सिनुहुन्छ । दुःखले हुर्काएको छोरो भएर होला, जतिबेला पनि छोरो खोज्नुहुन्छ,’ गंगाराम भन्छन् ।

नातिनातिना भनेपछि उनी हुरुक्कै हुन्छिन् । ठट्टा, रमाइलो गर्छिन् । उनको साथी भनेकै अहिले नातिनातिना हुन् । नातिनातिनालाई विदेश जानसमेत रोक लगाएकी छन् सुनमायाले । ‘हाम्रो परिवारलाई विदेश फाप्दैन भनेर जान दिनुहुन्न । गए पनि कोही फर्केर आएको छैन भन्नुहुन्छ,’ कान्छो नाति भन्छन् । तीन महिनाका लागि लन्डन जाँदा आफूले हजुरआमालाई नभनी गएर आएको उनी सुनाउँछन् ।

आज एक छोराबाट सुनमायाको परिवार झाँगिएर १८ सदस्यीय बन्न पुगेको छ । जीवनको उत्तरार्द्धमा उनका खुसीहरू पनि झाँगिँदै गएका छन् । १२ वर्ष भयो उनी सिन्धुलीबाट काठमाडौं डल्लु आएर बस्न थालेको । सुनमायाले यही वर्ष खनाति खनातिनीको पनि मुख देख्दैछिन् । खुसीले दंग छिन् उनी । भन्छिन्, ‘भगवान्‌ले कति दिन्छन्, त्यतिबेलासम्म त बाँच्ने हो ।’

अन्त्यमा उनी कामना गर्छिन्, ‘श्रीमान्‌ फर्किएनन्, छोराको पूरा आयु होस् ।’