सुत्ने बेलामा नभई नहुने यो कस्तो अमर अम्मल ?

A+ A A-

मावली बाजेले बिहानबेलुकी खाना खाइसक्नुभएपछि गाँजा पिउनुहुन्थ्यो । आफ्नै बगैँचामा रोपेको गाँजाको बोटको पात कोठामा सुकाएर राख्नुहुन्थ्यो । सुकेको गाँजाको पातलाई मोलेर चिलिममा राख्नुअगाडि निस्केका केही गेडीहरू हामीलाई खान दिनुहुन्थ्यो । पेट दुखेको निको हुुन्छ खाऊ भन्नुहुन्थ्यो । गाँजाको गेडीलाई भाँगो भनिने कुरा भने विवाहपछि मात्र थाहा भयो । बाग्लुङतिर अचारमा भाँगो राख्ने चलन रहेछ । ससुराली जाँदा खाएको त्यो अचारको स्वाद बच्चामा बाजेले दिनुहुने ती गेडीहरूको जस्तै लाग्थ्यो । नुन र मसलाबिनाको भाँगोको एक प्रकारको मीठो स्वाद हुने अझै याद आउँछ ।

बाजेले गाँजा सल्काउने तरिका पनि बडो रमाइलो प्रकारको थियो । पुरानो कपडालाई च्यातेर लामो टुक्रा बनाउनुहुन्थ्यो । त्यसलाई डोरी बाटेजसरी बाटेर औँठीजस्तो बनाउनुहुन्थ्यो । मट्टीतेल राखेर बाल्ने लाइटरको झिल्कोले त्यही गाँजामाथि राखिएको औँठीजस्तो कपडाको डोरा बलेपछि साह्रै लामो श्वास तानेर धुवाँको मुस्लो निकाल्नुहुन्थ्यो । कहिलेकाहीँ हामीलाई देखाउन धुवाँलाई मुखले खेलाउँदै गोलाकार बनाउँदै हावामा उडाउनुहुन्थ्यो । हामी वरिपरि बसेर दङ्ग परेर हेर्थ्यौं त्यो दृश्य ।

बाजे भन्न भने छाड्नुहुन्नथ्यो, ‘तिमीहरूले यस्तो गाँजा, चुरोट खान हुन्न है ! हामीलाई त नराम्रो बानी लाग्यो । छुटाउनै गाह्रो भयो । तिमीहरूले पिउने रहर नगरेकै राम्रो ।’ कोठामा मडारिएको गाँजाको धुवाँले सायद हामीलाई लठ्याएर होला बाजे सुत्नुभएपछि हामी पनि वरिपरि त्यत्तिकै पल्टिन्थ्यौँ । खाना खाएर गाँजा तान्ने अनि एक/आधा घण्टा मज्जाले निदाउने चलन थियो बाजेको ।

अरु बेलामा उहाँले तमाखु पिउनुहुन्थ्यो । बाजेले तान्ने हुक्कामा बज्ने पानीको 'घुरघुर' आवाज संगीतझैँ लाग्थ्यो । बेलाबखत माथि चिलिम झिकेपछि नलीबाट पानी मात्रै तानेर रमाइलो गरिन्थ्यो । हुक्का चिलिम धुने कामचाहिँ हाम्रो हुन्थ्यो । हजुरबुबाको सामिप्यतामा त्यति धेरै बस्न भने पाएनौँ । त्यति बेलाको अदालतको सुब्बाको अन्य केही धूमिल सम्झनाहरू मात्र छन् ।

सायद एसएलसीको तयारी गर्दैगर्दा हुनुपर्छ, काटेका गाँजाका बोट कोठाभरि सुकाइएका थिए । खै के सुर चलेर हो, एउटा चुरोट खाली गरेर पूरा भरेर सल्काएछु । त्यसपछिका ५/६ घण्टा बिताउन धेरै सास्ती ब्यहोर्नुपर्‍यो । त्यसपछि आजसम्म फेरि गाँजा तान्ने हिम्मत जुटाउन सकेको छैन । गाँजा–चरेस किनबेच र प्रयोग गर्न पाइने अखडाहरूमा पटक–पटक जाँदा पनि तान्ने हिम्मत आएन । त्यस्तो बजारका प्राय: सबै पसलमा पाइने गाँजा–चरेसका परिकार पनि धेरै देखियो । बाटोमा हिँड्दा आएको बासनाले पनि लट्ठ बनाएजस्तो लाग्ने भएर होला, भित्र गएर धूमपान गर्न सकिएन ।

ओशोले सुझाएझैँ 'जे गरे पनि होसमा गरौँ, सकेसम्म जे गरे पनि मजा लिन सकौँ' भन्ने लाग्छ । धूमपानबारे कतै पढेको थिएँ, 'मायाले अन्तिम सर्कोसम्म चुम्बन गरेर अन्तिममा खुट्टाले कुल्चने ।' यस्तो निर्दयी अम्मल कहिलेसम्म अमर रहने होला ?

७/८ कक्षातिर पढ्दा कक्षामा सँगै पढ्ने साथीको कपडा पसल थियो । ग्राहकलाई पल्काउन औकातअनुसार चुरोट दिने चलन थियो । आशा, पर्वत, गैँडा कसैकसैलाई याक चुरोट दिने गरिँदो रहेछ । स्कुलको क्लास सकिएपछि दिनहुँ वनमा एैँसेलु खान जान्थ्यौँ । बेलाबखत ती साथीले जे भन्यो, त्यही प्रकारको चुरोट लिएर आउँथे । हामी चार/पाँच जना हुन्थ्यौँ । फु फु उडाएर सबै सकाइन्थ्यो ।

विद्यालयमा वार्षिक सांस्कृतिक कार्यक्रम गर्ने चलन थियो । बेलुकी अबेलासम्म रिहर्सल हुने गर्थ्यो । हामीमध्ये कसैको धूमपान गर्ने बानी पनि हुन्थ्यो । तर, नाटकमा चुरोट पिउने दृश्य पनि हुने हुँदा किनेर ल्याउने अनि त्यही तान्ने पनि हुन थाल्यो । नाटक प्रदर्शन हुने दिन कार्यक्रम सकिएपछि भने प्रायः हामी सबै केटाहरू मञ्चमै सुत्ने गर्थ्यौं । त्यही बेला भने अलि धेरै नै धुवाँ उडाउने काम पनि हुन्थ्यो ।

स्कुलमा धेरैजसोको चुरोटभन्दा खैनीको आदत थियो । ख्यालख्यालमै ओठमा च्याप्नेसम्मै भइयो । कोहीकोहीचाहिँ घरमा थाहा नहोस् भनेर ठूलो बट्टा किनेर स–सानो भिक्सको बट्टामा राख्ने गर्थ्यौं । कोहीचाहिँ खैनीको गन्ध नआओस् भनेर ल्वाङ, सुकुमेल, दालचिनी र पानपरागसमेत मिसाउँथे । कहिलेकाहीँ साथीहरूसँग मागेर च्याप्ने र तान्नेबाहेक आफैँले भने कहिल्यै पनि चुरोट–खैनी किनेर राख्नेसम्म गरिएन ।

नेपाल बैंकमा स्थायी जागिर पाएपछि भने प्रायः दैनिक चुरोट सल्काउने भइएछ । सँगै बस्ने साथीहरू प्रायः सबै धूमपानका अम्मलीहरू परेछन् । नेपाल बैंकको दैनिक काम सकिएपछि खाजा खाने समयमा अनकण्टार ठाउँमा प्रायः मद्यपान पनि हुने र त्यसपछि त के चाहियो र, साथीहरू हिसाब मिलाउने भन्दै तास खेल्न बस्थे । म भने रेडियो सुनेर निदाउँथे ।

प्राय: शनिबार दिउँसो नुहाइधुवाइ गरेर खाजा खाने अनि साथीसँग दुई सर्काे मागेर तानेपछि सुत्ने गर्थें । त्यहाँ पनि मैले खासै किनेर पिउने गरिनँ । परीक्षा दिन कीर्तिपुरमा बस्दा दिनभरि पढेर थकाइ लागेपछि खाना खाएर सुत्नुअगाडि कसैलाई थाहा नदिई माथि छतमा गएर छिट्टोछिट्टो एक खिली उडाउँथेँ । धुवाँ तानेपछि मेरो एउटै काम सुत्ने हुन्थ्यो ।

विवाह गर्नुअगाडि मिनुले चुरोट खाइन्छ कि नाइँ भन्ने प्रश्न गरिन् । मैले खै के भन्ने भन्ने भएर सोच्दै थिएँ, मुखले भने पिउँदिनँ भनेछु । कहिलेकाहीँ पिउनेलाई पनि किन पिउँछु भन्नुपर्‍यो र भन्ने लागेर पनि होला पिउदिनँ भनेको । नभन्दै विवाह गरेपछि मैले चुरोट पनि पिउन छाडेँ । एक डेढ वर्षपछि खै कसरी हो फेरि तान्न थालेछु । 'अनि चुरोट पिउदिनँ भनेको हैन र' भनेर मिनुले सोध्दा मैले उनलाई यस्तो जवाफ दिएछु, 'हो त नि, कहाँ पिउँछु र ? मलाई पिउने लत लागेको भए यत्रो समय नपिईकन बस्न सकिन्थ्यो र ?' 'फेरि एउटा त्यो पनि सुत्नुअगाडि पिउनेलाई पनि के पिउने भन्ने ?' भनेपछि अनि चुप लाग्थिन् ।

नेपाल छाडेर बेलायत आएपछि मद्यपान पूरै छोडियो । धूमपान पनि खासै गरौँजस्तो लागेको थिएन । पहिलो पटक काम गर्ने ठाउँमा पनि धेरैजसोले पिउने रहेछन् । कहिलेकाहीँ मागेर पिउन थालेँ । यहाँ बेलायतमा नेपालमा जस्तो एउटा मात्र चुरोट किन्न नपाइने, फेरि बट्टै किन्न पनि हिम्मत नै आएन । साथीहरूले नै पिउने हैन भन्दा पनि म सुत्नुअगाडि मात्रै हो भन्थेँ । दिनको एउटा खिल्ली दिन साथीहरूलाई त्यति भार पर्ने त हैन तर सधैँ मागेर पिउन पनि त अलिक अप्ठ्यारो नै हुन्थ्यो ।

दोस्रो ठाउँमा काम गर्न जाँदा अर्को झण्डै मैजस्तो साथी भेट भयो । ऊचाहिँ बिहानको खाना दिउँसो काम सकेर खाएपछि मजाले सुर्काउने रहेछ । उनी भन्थे, 'लोत हुने गरी किचेनमा काम गरिन्छ, थाकिन्छ, दिउँसो खाना खाएपछि मजाले तानेर सिरकभित्र छिर्ने हो, निद्रा लागिहाल्छ । दुई घण्टा भुस पर्ने हो भन्थे ।'

सुत्न त म पनि सुत्थेँ दिउँसो तर सुर्काउने भने गर्दिनथेँ । छुट्टीको दिन भने कहिलेकाहीँ नुहाइधुवाइ गरेपछि सुत्नुअगाडि तान्थेँ । करिब १ वर्षपछि बिस्तारै मद्यपान पनि सुरु भयो । कहिलेकाहीँ छुट्टीमा दिउँसो पब गइयो भने घर आएपछि एउटा सुर्काएर घर्लप्प सुतेपछि एकैचोटि बिहान हुन्थ्यो ।

एक्लै हुँदा घरपरिवारको अलि बढी याद आयो भने म राति सबै काम सकेर हाम्रो पहिलो रेस्टुरेन्ट भएको गाउँ फिण्डन भ्यालीनजिकैको सिसबरी डाँडामा पुग्ने गर्छु । टाढाटाढासम्म देख्न सकिने त्यो ठाउँमा पुग्दा कतै स्वर्ग लोकबाट पृथ्वीमा हेरेजस्तै लाग्छ ।

आफ्नै रेस्टुरेन्ट खोलिसकेपछि मानसिक थकान पनि बढी हुन थाल्यो । प्रत्येक दिन राति चुरोट सल्कायो कि हिसाबकिताब, उधारो तिरतार, भ्याट, ट्याक्स सबै सम्झिने काम हुन्थ्यो । हाम्रो पहिलो रेस्टुरेन्ट भएको गाउँ फिण्डन भ्यालीनजिकैको डाँडालाई सिसबरी रिङ भनिन्छ । एक्लै हुँदा घरपरिवारको अलि बढी याद आयो भने म राति सबै काम सकेर त्यहाँ पुग्ने गर्छु । टाढाटाढासम्म देख्न सकिने त्यो ठाउँमा पुग्दा कतै स्वर्ग लोकबाट पृथ्वीमा हेरेजस्तो हुन्छ । मध्यरातको त्यहाँको अनुभव त झन् पृथक् नै हुन्थ्यो । त्यहाँ गएर कहिले दुई खिल्ली उडाएर घर फर्किन्थेँ । अहिले पनि त्यता जाँदा प्राय: सिसबरी रिङ पुग्ने गर्छु ।

बेलाबखत डाक्टरकोमा गइन्छ । फारम भर्नुपर्छ । धूमपान गर्छौ भन्दा खै के भन्ने ? दिनको एउटा पिउँछु भन्छु । अचम्म मान्दै किन त्यो एउटा पनि नछाडेको त भन्छन् डाक्टरले । म पनि खै धेरै वर्ष भयो, यस्तै चलिरहेको छ भन्छु, डाक्टर पनि हाँस्छन् मात्र ।

बेलुकी सबै काम सकिएपछि सुत्नुअगाडि एउटा चुरोट पिउने यो कस्तो बानी होला ? मलाई पनि थाहा छैन । 'बिचरी मिनु, चुरोट पिउन छाडोस् भनेर होला, बरु बिहान दिउँसो मैले नदेख्ने गरी जति पिउँछौ, पिए हुन्छ । किन सुत्ने बेलामै पिउनुपरेको' भन्ने गर्छिन् । उनी यसो पनि भन्छिन् कहिलेकाहीँ, 'ल धेरै पिउनेको त लत नै पर्‍यो भनौँ, जाबो एउटा त्यो पनि राति पिएन भने सुत्नै नसक्ने यो त गजबको रोग नै भयो नि । योभन्दा एडिक्सन अरु के हुन सक्छ ?'

हुन पनि गजबकै बानी भयो मलाई । घरमा चुरोटको बट्टा छ भने कहिलेकाहीँ नपिएरै पनि सुतेको हुन्छु । तर जब छैन भन्ने हुन्छ नि, अनि त निद्रै पर्दैन । जसरी भए पनि जोहो गर्नैपर्ने हुन्छ । कैयौँ दिन नपिएको पनि छु । तर अब पिउन हुन्न, म छाडछु भन्नेमा चाहिँ पुगेको छैन । जे–जति बिगार गर्नुपर्ने गरिसकियो । अब मन मारेर जाबो एक खिल्ली पनि के छाड्नु भन्ने पनि लाग्छ । कहिलेकाहीँ डर पनि लाग्छ । अहिले कोरोनाले नै छोयो भने यसले धूमपान भर्खर छाडेको रहेछ भनेर पनि त नछोड्ला नि जस्तो लाग्छ ।

नभन्दै सन् २०२१ को पहिलो दिन कोरोना संक्रमण प्रमाणित भयो । झण्डै चार महिना मध्यपान धूमपान पूर्ण रूपमा बन्द भयो । त्यसपछि बिस्तारै सुरु हुन थाल्यो । पहिलाजस्तो दैनिक नभई नहुने त भएको छैन । तर, बेलाबखत एक खिल्ली उडाऊँ अनि भुसुक्कै निदाऊँ भन्ने लाग्छ ।

ओशोले सुझाएझैँ 'जे गरे पनि होसमा गरौँ, सकेसम्म जे गरे पनि मजा लिन सकौँ' भन्ने लाग्छ । धूमपानबारे कतै पढेको थिएँ, 'मायाले अन्तिम सर्कोसम्म चुम्बन गरेर अन्तिममा खुट्टाले कुल्चने ।' यस्तो निर्दयी अम्मल कहिलेसम्म अमर रहने होला ? अहिलेसम्म पनि मेरो संगतमा आएकाहरूमध्ये निकै थोरैलाई मात्र थाहा भएको मेरो यो लुकेको खराब बानीलाई सार्वजनिक गर्दा कसैलाई पनि धूमपान गर्न थप बल भने नपुगोस् । मध्यपान धूमपान स्वास्थ्यका लागि हानिकारक नै हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, माघ १४, २०७८ ०८:०९