कोरोनाले छेक्न नसकेको पनौतीको मकर मेला

पनौती त्रिवेणीघाटमा स्नान गर्दै महिला । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

A+ A A-

पुस र माघको दोसाँधमा उभिएको छ, समय । अर्थात्, १२ बज्नै लागेको छ ।

१२ बज्नु भनेको पुस सकिनु हो । १२ बज्नु भनेको माघ लाग्नु पनि हो ।

हत्तपत्त १२ बज्नुलाई राम्रो मानिँदैन । तर, यसपालि पनौतीमा हुने मकर मेलाको साँच्चै ‘१२ बजेको’ छ । कारण १२ वर्षमा एकपटक हुने पनौतीको मकर मेला कोभिडका कारण मानिसहरूलाई नआउन आह्वान गरिएको छ । २५ जनाभन्दा धेरै भिड नगर्न/नगराउन आदेश जारी गरिएको छ ।

त्यसैले पनि होला, पनौती त्रिवेणीघाटको परिसरमा हुँदाहुँदैको तयारी नभए जस्तो देखिएको थियो । बन्दाबन्दैको त्रिवेणीघाट बनिसकेको थिएन । गर्दागर्दैको साजसज्जामा रौनक भरिएको थिएन ।

गएको एक हप्तामा बढेको कोभिड संक्रमणका कारण भिड नगराउन भनिएको मकर मेलामा मानिसहरू उपस्थित हुँदैनन् भन्ने सबैको पूर्वानुमान झन्‌झन् प्रगाढ हुँदै गएको थियो ।

‘गएको मेलामा त ३ बजे नै उठेर नुहाउन गएको थिएँ, म’, स्थानीय ६१ वर्षीया सुना तामाङले भनिन्, ‘अब यसपालि त को नुहाउन जाओस् ? यस्तो ‘ओम्रिकाने’ बढेको बेला, आँ ............ !’

उनले अलिक लामै ‘आँ....’ गरिन् ।

त्यो ‘आँ....’ मा डर, दिक्दारी र थकानको ध्वनि एकैसाथ सुनिएको थियो ।

‘म जन्मेको एक महिना हुँदा मेरो आमाले मकर मेलामा ल्याएर नुहाइदिनुभएको रे !’, सुनाले यसपटक त्रिवेणीघाटको पानीमा होइन, यादमा डुबुल्की मार्ने निधो गरिन् ।

सुनाको जस्तै मनोविज्ञान अधिकांश पनौतीवासीमा छाएको देखियो । नेपालदेखि भारतसम्म दैनिक २ लाख तीर्थालु आउने पनौतीको त्रिवेणीघाटमा के यसपटक मानिसहरू साँच्चै नआउलान् त ?

प्रश्नले हामीलाई पनौतीको त्रिवेणीघाटमा पुर्‍याएको थियो ।

१२ बज्नै लाग्दा यसको उत्तर स्वयम् त्रिवेणीघाटमा भेटियो । कारण, हाम्रो पूर्वानुमान विपरीत १२ बज्न थालेपछि एकाएक मानिसहरूको चहलपहल एक्कासि बढ्न थाल्यो । कोभिडले गर्दा आम मानिस मकर मेलामा आउँदैनन् भन्ने पूर्वानुमान थियो । तर १२ बज्न थालेपछि भने त्रिवेणीघाटमा मानिसको भिड बढ्न थाल्यो । तर, किस्ताबन्दीमा ।

‘हरहर महादेव !
महादेवकी जय !’

चिसो पानीमा चुर्लुम्म डुबेर डुबुल्की मार्दा सामूहिक ध्वनिले पुण्यमाता खोला गुञ्जयमान भएको थियो । अधिकांश पुरुषहरू स्नान गरिरहेका थिए । सायद, मेलाको रौनक भएर पनि होला, पानीमा उनीहरू रमाइरहेका थिए । किस्ताबन्दीमा बढ्दै गएको भिडमा महिलाहरू पनि विस्तारै थपिँदै गए ।

महिलाहरू थपिएसँगै त्रिवेणीघाटमा घण्टको आवाज पनि थपियो ।

सक्नेहरू चिसो पानीमा डुबुल्की मार्दै थिए । नसक्नेहरू पानीले हातमुख भए पनि धुँदै थिए ।

त्यही भिडमा थिइन्, ३८ वर्षीया जीना मधिकर्मी, जो १२ बजेलगत्तै हस्याङफस्याङ गर्दै नुहाएर पूजा गर्न लागिपरेकी थिइन् ।

वास्तवमा मकर मेला माघ महिनाभरि नै मनाइन्छ । माघ महिनाको जुनसुकै दिन आएर त्रिवेणीघाटमा स्नान गर्दा हुने हो । तर, त्यस्तो के हतारले हो, खै कुन्नी ? जीना १२ बज्न नपाइ स्नान गर्न आइपुगेकी थिइन् । ‘भोलिदेखि त भ्याउँदै भ्याउँदैन नि । व्यापार/व्यवसाय छ’, स्नान गरेर लुगा फेरिसकेपछि उनले हतारको पोयो फुकाइन् ।

मेलामा आउने हतार यतिसम्म थियो कि स्थानीय ३२ वर्षीया भवानी थापाले त निदाइरहेकी १४ वर्षीया छोरी तुलसालाई उठाएर मध्यराति खोलामा नुहाउन ल्याएकी थिइन् । पेटीकोट, सल, पछ्यौरा बाँधेर उनीहरू आफ्नै धुनमा नुहाइरहेका थिए । मकर मेलामा नियमित आए पनि यसअघि भने आफूले कहिल्यै ननुहाएको भवानीले बताइन् । ‘पहिलोपटक हो । मैले अहिलेसम्म यसरी नुहाएको थिएन । मुखसुख धुन्थेँ । यसो पाप/साप कट्छ कि भनेर नि !’ यसो भनेर भवानीले छोरीसँग पूजा गर्न लागिन् ।

एकाएक त्रिवेणीघाट खोलाको भिडमा एउटा अनौठो दृश्य देखियो । पानीको सतहभन्दा माथि भाँचिएर प्लास्टर गरिएको एउटा दायाँ हात तलमाथि ओहोरदोहोर गरेको देखियो । दुई पटक चुर्लुम्म डुब्दा पनि त्यो हात डुब्न दिएका थिएनन् उनले ।

एक महिनाअघि मात्रै बनेपामा बाइक दुर्घनामा दायाँ हात भाँच्चिएपछि २६ वर्षीय घनश्याम खत्रीले एउटा हात पानीमा नडुबाइकन डुब्नुपर्ने भएको रहेछ । ‘दिनदशा लागेको भए पनि राम्रो हुन्थ्यो कि भनेर डुबेको नि’, पानीमा डुबेर घाटछेउ आउन मुस्किलले सन्तुलन मिलाएका खत्रीले भने ।

उनलाई हेर्दा यस्तो लाग्थ्यो, आस्था जत्तिको ठूलो कुरा केही होइन रहेछ ।

त्रिवेणीघाटको अर्को छेउ, उता मजदुरहरू भने काम गर्दै थिए । सिमेन्ट, बालुवाको मसला तयार गरिरहेका थिए । बनिनसकेको घाटको मर्मत आज रातभरिमा जसरी पनि सक्नु छ उनीहरूलाई ।

मापदण्डविपरीत बढेको भिडसँग प्रहरीले कुनै प्रश्न सोध्न सकेको छैन । स्नान गरिरहेको दृश्य टुलुटुलु हेर्नुको विकल्प थिएन ।हेर्दाहेर्दै मानिसहरूको भिड कम हुँदै गएको थियो । केही हुल मानिसहरू भने स्नान सकेर राति नै दालिन्चोकडाँडाको गोरखनाथ मन्दिर जाने तयारी गर्दै थिए । हातको बुढी औँलाको खोपिल्टामा त्रिवेणीघाटको पानी बोकेर गोरखनाथ मन्दिरमा चढाउने प्रचलन जो अझै पनि व्याप्त नै छ ।

एकाध घण्टाको भिड एकैछिनमा साम्य हुन थाल्यो । मापदण्ड र अनुशासन पालना गर्न बसेका प्रहरीहरू पनि आगो ताप्न लागे । ‘अब ३ बजे मात्रै भिड हुन्छ होला’, एक जना प्रहरीले अनुमान लगाए ।

नभन्दै ३ बजे प्रातःकालमा एक सर्को भिड पुण्यमाता खोलामा आइपुग्यो । वरमाणी मन्दिर अगाडि कुण्डमा राति नै तयार पारेर राखिएको बाँसको खण्डखण्डमा मानिसहरू डुबुल्की मार्न थाले । रातको १२ बजे पुरुषहरू बढी थिए भने ३ बजे महिलाहरूको संख्या धेरै देखियो ।

हेर्दाहेर्दै प्रातकालमा मकर मेलामा मानिसहरूको भिड गुणन हुन लाग्यो । ४ बजेदेखि त पुजारीहरू पनि धागो बाँध्न र टीका लगाइदिन ओइरो लाग्न थाले । ‘हामी त हिजै आएको । अब यो महिनाभरि बस्न दिने हुन् कि होइनन्’, सिन्धुपाल्चोकदेखि आएका पुराेहित अर्जुन नेपालले भने ।

विस्तारै व्यापारीहरू पनि झुल्किन थाले । फूल, धागो, डोरी, फिँजारेर तीथार्लुहरू लोभ्याउने हरदम प्रयास थियो उनीहरूको ।

यसरी बिहान छिप्पिँदै जाँदा पुजारी, व्यापारी, जोगी, सन्न्यासी मात्रै होइन, तीर्थालु पनि गुणन भइरहेका थिए ।

भिड हेर्दा यस्तो लाग्थ्यो त्रिवेणीघाटमा कोभिड छैन । यद्यपि कोभिडको स्मरण भने मानिसहरूले नगरिरहन सकेका छैनन् । स्थानीय ७० वर्षीय सत्यवती खनाल त मन्त्र जप्दै, कोरोना जाओस् भन्दै पानीमा डुबुल्की मार्दै थिइन् । ‘पाँचपटक भयो मकर मेलामा नुहाएको’, जाडोले हो या आस्थाले ‘हरे राम’ भन्दै चोलो लगाउँदै सत्यवतीले भनिन् ।

कोरोना संक्रमण बढिरहेका बेला ७० वर्षीया सत्यवतीलाई किन नुहाउन डर लागेन त ? ‘यो कोरोना नै जाओस् भनेर हो नुहाएको मैले’, उनले अनौठो जवाफ फर्काइन् ।

६० वर्षीय बलराम मुंग्रन्तीको पनि यस्तै तर्क छ । ‘फेरि १२ वर्ष बाँचिन्छ कि बाँचिदैन के थाहा', माल्पीदेखि आएका बलराम भन्छन्, ‘अब ६० वर्षको भइसकियो हजुर । अर्को मकर मेलामा नुहाउन पाइन्छ कि पाइँदैन । अनि नुहाउन परेन त ?’

यसअघि चारवटा मकर मेलामा नुहाइसकेका बलराम पानी हेर्दै भन्छन्, ‘पहिलेपहिले त पानी कति कञ्चन थियो । अहिले जस्तो पुण्यमातामा ढल हालेको थिएन ।’

६० वर्षीय बलरामको छेउमा १५ वर्षका रोशन दाहाल पनि मुस्किलले पानीमा डुबुल्की मार्दै थिए । तीनपटक काँप्दै डुबुल्की मार्न चिसो पानीले मात्रै होइन, क्यामेराले पनि उनलाई अप्ठ्यारो बनाइरहेको थियो ।

स्नान गरेका शरीरबाट बाफ उठिरहेको छ ।

जसरी त्रिवेणीघाटमा पुण्यमाता, रोसी खोला र रुद्रावती खोला मिसिएको छ, ठीक त्यसरी नै त्रिवेणीघाटको मकर मेलामा पनि अनुज पुस्ता मिसिएको देख्न सकिन्छ ।

मध्यरातसम्म जम्मा भएको भिड हेर्दा कोभिडले पनौतीको मकर मेलालाई खासै छुन सकेको देखिँदैन । मुस्किलले मान्छेहरूले मास्क लगाएका छन् । खोप कार्ड छ/छैन, कसैले सोधेको छैन न त कसैले देखाएको नै छ । सरकारको मापदण्डभन्दा आस्थाको मापदण्ड बलवान हुँदोरहेछ क्यारे !

काठमाडौंबाट झण्डै ३२ किलोमिटर दक्षिणपूर्वमा रहेको पनौतीस्थित त्रिवेणीघाट अवलोकन गर्दा ठीक यस्तै प्रतीत हुन्छ ।

सबै तस्वीरहरू: सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ १, २०७८ १२:३१