सुँगुरको मुटु मान्छेमा प्रत्यारोपण गर्दा कसले, किन उठायाे नैतिक प्रश्न ?

A+ A A-

अमेरिकाका डेभिड बेनेट अनुवांशिक रूपले भिन्न सुँगुरको मुटु ट्रान्सप्लान्ट गरिएका पहिलो व्यक्ति बनेका छन् । चिकित्सकहरूका अनुसार ५७ वर्षे बेनेट यति सिकिस्त थिए, उनलाई अर्को कुनै मान्छेको मुटु ट्रान्सप्लान्ट गरी बचाउनु असम्भवप्राय थियो । सात घण्टाको उपचारपछि उनको स्वास्थ्य सुधारात्मक छ ।

यो सर्जरीलाई लिएर धेरैले डाक्टरहरूकाे तारिफ गरेका छन् । चिकित्सकीय प्रयोगपछि अब हार्ट ट्रान्सप्लान्टमा जति समय लाग्थ्यो, त्यो कम हुनसक्ने विश्वास गरिएकाे छ । साथै यो सफलताले संसारका मुटुरोगीको जीवन बदल्न सक्ने बताइँदै छ ।

तर, कतिपय मानिसले प्रश्नसमेत उठाएका छन्, ‘के यो पूरै प्रक्रियालाई नैतिकरूपमा जायज मान्न सकिन्छ ?’

प्रश्न गर्ने मानिसहरू बिरामीको सुरक्षासँगै पशु अधिकार र धार्मिक चिन्तातर्फ इशारा गरिरहेका छन् ।

यस्तोमा सुँगुरबाट भएको यो प्रत्याराेपण विवादास्पद किन बन्यो त ?

चिकित्कको नजरमा

यो त्यस्तो परीक्षणात्मक शल्यक्रिया हो, जसमा बिरामीको ज्यान जोखिममा पर्न सक्थ्यो । यहाँ सम्मकि, मेल नखाने ह्यूमन डोनर अर्गनलाई समेत ट्रान्सप्लान्टपछि शरीरले अस्वीकार गर्न सक्छ । यस्तोमा जनावरको अंग राख्नु चानचुने खतराको कुरा होइन ।

कैयौँ देशका डाक्टर दशकौँदेखि जनावरको अंग प्रयोग गर्ने कोसिस गर्दै आएका छन् । यसलाई ‘जेनोट्रान्सप्लान्टेसन’ भनिन्छ ।

सन् १९८४ मा क्यालिफोर्नियामा एक बालिकामा लंगुरको हार्ट ट्रान्सप्लान्ट गरी बचाउन खोजिएको थियो । तर, २१ दिनपछि बालिकाको मृत्यु भयो ।

यसरी नै उपचार गर्नु निकै जोखिमपूर्ण हुन्छ ।

युनिभर्सिटी अफ अक्सफोर्डका प्राध्यापक जुलियन सेभलेस्क्यू भन्छन्, ‘उपचारलगत्तै बिरामी बाँच्छ कि मर्छ भन्ने कुरा नै तपाईंलाई थाहा हुँदैन । तर, जोखिम नउठाइ तपाईं अघि बढ्न सक्नुहुन्न ।

प्राध्यापक सेभलेस्क्यूका अनुसार बिरामीलाई उपलब्ध सबै विकल्प दिइनु महत्त्वपूर्ण कुरा हो । यसमा प्रविधिको प्रयोग (मेकानिकल हार्ट सपोर्ट) र मान्छेको मुटु ट्रान्सप्लान्ट (ह्युमन ट्रान्सप्लान्ट) को विकल्प छन् । डेभिड बेनेटको उपचारमा संलग्न डाक्टरहरूको भनाइअनुसार अपरेसन यसकारण सही थियो, किनकि बिरामीसँग अरू कुनै विकल्प नै थिएन । यसो नगरिएको भए बिरामी बच्न असम्भव थियो ।

प्राध्यापक सेभलेस्क्यू भन्छन्, ‘कुनै पनि सर्जरीभन्दा अघि नन ह्युमन एनिमल टेस्टिङको प्रक्रिया अपनाउनुपर्छ । जसबाट सुनिश्चित हुन सकोस्, प्रक्रिया पूर्णरूपमा सुरक्षित छ ।’

डेभिड बेनेटको ट्रान्सप्लान्ट क्लिनिकल ट्रायलको हिस्सा थिएन । जस्तो कि, एक्सपेरिमेन्टल ट्रायल आमरूपमा हुन्छ र जुन औषधि बिरामीलाई दिइन्छ त्यसको परीक्षण अहिलेसम्म गैरमानव प्राइमेटमा गरिएको थिएन् । तर, युनिभर्सिटी अफ मेरील्याण्ड सेन्टरका डाक्टर क्रिस्टिन लाउ भन्छिन्, ‘डेभिड बेनेटको उपचारमा अपनाइएको तयारीमा कुनै कमी थिएन ।’

क्रिस्टिन लाउ बेनेटको उपचारको प्रक्रियामा संलग्न थिइन् । उनी भन्छिन्, ‘हामीले ल्याबमा दशकौँसम्म काम गरेका छौँ । यो चिज मान्छेलाई दिन सुरक्षित छ भन्ने कुरा सुनिश्चित भएपछि मात्र हामी यसो गर्छौं ।’

पशु अधिकार कार्यकर्ताको विरोध

ह्युमन ट्रान्सप्लान्टका लागि सुँगुरको प्रयोगलाई लिएर कैयौँ पशु अधिकार समूहले विरोध जनाउँदै आएका छन् । डेभिडको उपचारले यो बहसलाई थप छेडिदिएको छ ।

पिपल्स फर द एथिकल ट्रिटमेन्ट अफ एनिमल्स (पेटा) ले बेनेटको उपचारका लागि सुँगुरको मुटु प्रयोगलाई ‘अनैतिक, खतरनाक र संसाधनको बर्बादी’ भन्दै निन्दा गरेको छ ।

अभियन्ताका अनुसार जनावरहरूलाई मानिसजस्तै बनाउन तिनको जिनमा बदलाव गर्नु गलत हो । जुन सुँगुरको मुटु बेनेटमा रोपिँदै थियो, वैज्ञानिकहरूले त्यो सुँगुरको १० जिन बदलिदिएका थिए । यसो नगरिए बेनेटको शरीरलाई त्यसलाई नकार्थ्यो । शल्यक्रिया हुने दिन सुँगुरको मुटु निकालिएको थियो ।

बेलायतको पशु अधिकार समूह एनिमल एडका प्रवक्ताका अनुसार उनको समूह कुनै पनि स्थितिमा जनावरको जितमा परिवर्तन वा जेनोट्रान्सप्लान्टेसनको विरोध गर्छ ।

केही अभियन्ताले सुँगुरमा जुन अनुवांशिक परिवर्तन गरिँदै छ, त्यसको दीर्घकालीन प्रभावलाई लिएरसमेत चिन्ता जनाएका छन् ।

अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीकी बायोएथिक्स फेलो डाक्टर क्याट्रिएन डेभाल्डरका अनुसार अंगका लागि जिन एडिटेड सुँगुरको प्रयोग उनीहरूलाई अनावश्यक नोक्सान नपुग्ने सुनिश्चिततापछि मात्र गर्नुपर्छ । उनी भन्छिन्, ‘मासुका लागि सुँगुरको प्रयोग गर्नु जीवन बचाउनका लागि गर्नुभन्दा अत्यन्त धेरै कष्टपूर्ण कुरा हो । तर, निश्चितरूपमा एनिमेल वेलफेयरलाई पनि नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन ।

धर्मको नजर

अर्को एउटा उल्झन ती मानिसका लागि पैदा भएको छ, जो यो ट्रान्सप्लान्ट प्रक्रियालाई आस्थाको नजरले समेत हेर्छन् । र, उनीहरूको आस्थाको हिसाबले जनावरको अंग ट्रान्सप्लान्ट गर्नु किमार्थ सही होइन ।
खासमा मानिसको जस्तै आकार हुने भएकाले सुँगुरको अंगलाई ट्रान्सप्लान्टका लागि छान्ने गरिएको छ । साथै सुँगुरलाई राख्न र नस्ल बढाउन अपेक्षाकृत सजिलो पनि हुने गर्छ ।

तर, अब सुँगुरको विकल्पले यहूदी र मुस्लिम बिरामीलाई कसरी काम गर्छ, जसको धर्ममा यो पशुलाई लिएर कडा नियमहरू छन् ।

उसो त, यहुदी नियम–कानुनले सुँगुर पाल्न वा खान निषेध गर्छ । तर, बेलायतको स्वास्थ्य विभागका मोरल एथिकल एडभाइजरी ग्रुपका सिनियर रब्बी डाक्टर मोसे फ्रिडम्यान भन्छन्, ‘सुँगुरको मुटु ट्रान्सप्लान्ट गराउनु युहदीहरूको नियमको उल्लंघन होइन । यहुदी कानुनमा पहिलो चिन्ता मान्छेको जिन्दगी बचाउनु हो । एक यहुदी बिरामी बच्च भने एक जनावरको अंग प्रयारोपित गर्न सकिन्छ ।

इस्लाममा पनि यस्तै छ । सवाल मान्छेको जिन्दगी बचाउनेसँग सम्बन्धित छ भने जनावरको अंग प्रयोग गर्न इस्लामले मञ्जुरी दिन्छ ।

इजिप्टमा धार्मिक आदेश जारी गर्नका लागि दार अल–इफ्ता नामको सरकारी संस्था छ । यो संस्थानले एक ‘फतवा’मा भनेकाे छ– बिरामीको जिन्दगी खतरामा छ, उसको कुनै अंग खराब भएको छ, बिमार बढेको बढ्यै छ भने उसमा सुँगुरको मुटु प्रत्यारोपण गर्न अनुमति छ ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस ३०, २०७८ ०७:२१