पढाइ छोड्न बाध्य 'अनागरिक'हरू

A+ A A-

वीरगञ्जका विवेक रौनियार डाक्टर बन्न चाहन्थे । एसएलसीमा राम्रो अंक ल्याएर उत्तीर्ण गरेपछि उनले डाक्टर बन्ने सपना बोकेर प्लस टुमा विज्ञान संकाय पढे । काठमाडौंको ट्रिनिटी कलेजबाट २०७५ मा प्लस टु पास गरे ।

प्लस टुुको प्रमाणपत्र बोकेर जब उनी एमबीबीएस पढ्ने फारम भर्न पुगे, तब छाँगाबाट खसेजस्तै बने । कलेजले आन्तरिक रूपमा लिने परीक्षाको फाराममै नागरिकता नम्बर भर्नुपर्ने भयो । ‘धेरै हारगुहार गरेँ । तर, कलेजमा सुनुवाइ नै भएन,’ उनी भन्छन् । त्यसपछि आफूले पढाइ नै त्यागिदिएको विवेक सुनाउँछन् ।

वीरगञ्जका विवेक राैनियार ।

परिवारमा दाइको नागरिकता बन्यो तर उनको बनेन । उनको बुुबाको जन्मसिद्ध र आमाको वंशजको नागरिकता छ । सरकारले ०६३ मा नागरिकतासम्बन्धी नयाँ ऐन ल्याउँदा चैत ०४६ सम्म नेपाल सरहदभित्र जन्म भई स्थायी रूपमा बसोबास गरेकालाई जन्मका आधारमा नागरिकता दिने व्यवस्था गरेको थियो । यही प्रावधानका आधारमा विवेकका दाइले नागरिकता पाए ।

तर, उक्त ऐनमा यो सर्तअनुसार नागरिकता लिने अवधि तोकिएको थियो । जसअनुसार संविधानसभाको चुनाव (पहिलो) अघि नै नागरिकता पाउनका लागि निवेदन दिनुपर्ने र यसअनुसार छुटेमा यो ऐन आएको दुई वर्षभित्र निवेदन दिइसक्नुपर्ने प्रावधान राखियो । यस हिसाबले ०६५ भित्र नागरिकता लिइसक्नुपर्ने थियो । विवेकको त्यतिबेला नागरिकता लिने उमेर पुगेकै थिएन ।

अहिले नागरिकताका लागि वडा र जिल्लामा जाँदा नागरिकता ऐन संशोधन भएपछि मात्र नागरिकता बन्ने भन्दै फर्काइदिने गरेको उनी दु:खेसो पोख्छन् । उनी अहिले २२ वर्षका भए ।

०७२ को संविधानले संविधान जारी हुनुअघिसम्म जन्मसिद्ध नागरिकतावाहक बाआमाबाट जन्मिएका सन्ततिले वंशजको नागरिकता पाउने व्यवस्था छ । तर, त्यसअनुसार कानुन संशोधन नहुँदा विवेकजस्ता थुप्रैले नागरिकताविहीन बन्नुपरेको छ । यससम्बन्धी विधेयक ०७५ मा संसदमा दर्ता भए पनि अनुमोदन हुन सकेको छैन ।

नागरिकता नभएकाले रोजेको विषय पढ्न नपाएपछि अध्ययन नै त्यागेका विवेकसँगै पढेका उनका साथीहरू कोही डाक्टर हुन लागे । कोही सरकारी जागिरे बनिसके । कतिपयचाहिँ विदेश पुगे । ‘मलाई त ती साथीसँग भेट्दा पनि लाज लाग्छ । बोल्नै मन लाग्दैन ।’

यतिबेला काठमाडौंको माइतीघरमा विभिन्न कारणले नागरिकता नपाएर दुःख झेलिरहेका विवेकजस्तै ८० जना देशभरबाट जम्मा भएका छन्, सरकारलाई दबाब दिन ।

एकल महिला र अन्य गरी ६ लाखभन्दा धेरै मानिस नागरिकताविहीन रहेको नागरिकताविहीन संघर्ष समितिका सदस्यसमेत रहेका रौनियारको दाबी छ । गृह मन्त्रालयले भने नागरिकताविहीनहरूको यकिन तथ्यांक नभएको बताएको छ ।

पोखराका सन्दीप रौनियारसँग पनि नागरिकता छैन । उनले पनि नागरिकता नभएका कारण चाहेको विषय पढ्न पाएनन् । उनी व्यवस्थापन संकायमा भर्ना हुन खोजेका थिए । तर, नागरिकता नभएका कारण उनी अहिले मानविकी संकाय पढ्छन् । उनी अहिले ला ग्रान्डी इन्टरनेसनल कलेजमा समाजशास्त्र विषय लिएर स्नातक तहमा अध्ययनरत छन । उनको पनि बुबाको जन्मसिद्ध र आमाको वंशजको नागरिकता छ ।

पाेखराका सन्दीप राैनियार ।

नागरिकता बनाउन वडामा सिफारिस लिन जाँदा त्यत्तिकै फर्काइदिएको उनको गुनासो छ । संसद्‌बाट पास भएर नयाँ कानुन आएपछि मात्र नागरिकता बन्ने भनेर वडा र जिल्ला प्रशासन कार्यालयले फर्काएपछि उनी कानुन बन्ला र नागरिकता पाइएला भन्ने आसमा लामै समय बसे । तर, उमेर चढ्दै जाँदा पनि नागरिकता बन्ने समय नआएपछि उनी आफूजस्तै समस्या भएकाहरूसँग एक बनेर संगठित बने र काठमाडौं आए ।

प्रशासनको सिफारिसका आधारमा पढ्न पाए पनि अन्य धेरै झन्झट उनले बेहोर्नुपरेको छ । नागरिकता नभएकै कारण उनले सवारीचालक अनुमतिपत्र बनाएका छैनन् । ‘ट्राफिकले समात्छ । आफ्नो समस्या सुनायो भने नेपाली नै होइन कि क्या हो भन्दै हेप्छन्,’ उनी भन्छन्

रौनियारद्वयको जस्तै समस्यामा छन्, विराटनगरका निरज कामत । बुबाको नागरिकता जन्मसिद्ध र आमाको वंशजको भएकाले उनले नागरिकता पाएका छैनन् ।

विराटनगरका निरज कामती ।

उनी पनि नागरिकता बनाउन स्थानीय तहदेखि जिल्ला प्रशासन कार्यालयसम्म धाए । तर, नयाँ काननु नबनी नागरिकता नबन्ने भन्ने जवाफबाहेक केही पाउन सकेनन् । पढ्न नै समस्या भएपछि उनलाई जिल्ला प्रशासन कार्यालय, मोरङले सिफारिस बनाइदिएपछि विराटनगरकै कान्तिपुुर इन्टरनेसनल कलेजमा व्यवस्थापन संकायमा स्नातक तहमा भर्ना भएका छन् । उनको परिवारमा चार जना नागरिकताविहीन छन् ।

रौनियारद्वय र कामतहरू नागरिकतासम्बन्धी आफ्नो समस्या सरकारले समाधान गरेपछि मात्र घर फर्कने भन्दै काठमाडौंको माइतीघरमा दिनहुँ धर्ना बसिरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस ३०, २०७८ ११:३०