कुचो लिएर विद्यालय सुधार्न निस्किएका मेयर

A+ A A-

विद्यालयहरू जीर्ण थिए । कक्षा कोठामा फर्निचर थिएनन् । विद्यार्थी खेल्नु पर्ने मैदान बस्तुभाउको चरण क्षेत्र थियो । शौचालयमा पाइला टेक्ने ठाउँ थिएन, फोहोरको डंगुरले । विद्यार्थी संख्याको अनुपातमा शिक्षक थिएनन् । यस्तो वातावरणमा विद्यार्थीले के सिक्छन् ? शिक्षकले के सिकाउँछन् ? चार वर्षअघि बारबर्दिया नगरपालिकाको मेयर निर्वाचित भएपछि बाल विकासदेखि माध्यमिक विद्यालयसम्मको अनुगमनका क्रममा देखेका दृश्यले दुर्गाबहादुर थारूको माथिङ्गल हल्लियो ।

‘विद्यालयहरू अस्तव्यस्त थिए । न पूर्वाधार राम्रो थियो, न गुणस्तरीय शिक्षा । विद्यालयको अवस्था देखेर नमज्जा लाग्यो,’ उनले भने, ‘शौचालयमा खुट्टा टेक्ने ठाउँ थिएन । बच्चा कसरी शौच गर्न जालान् ?’

सरस्वती माध्यमिक विद्यालयको शौचालय सफा गर्दै नगर प्रमुख दुर्गाबहादुर थारू ।

त्यसपछि हाे उनी सुधार आजैबाट गर्नुपर्छ, आफैँबाट सुरु गर्नुपर्छ भन्ने निचोडमा पुगेकाे । मेयर थारू कुचो बोकेर विद्यालयको कक्षाकोठादेखि शौचालयसम्म सफा गर्न निस्किए । ‘यसले विद्यालयलाई नैतिक दबाब दियो । अनि शिक्षकहरूले पनि विद्यालय सफा गर्न थाल्नुभयो,’ उनले चार वर्षअघिको विद्यालयको स्थिति सुनाए ।

नगरभित्र विद्यालय जाने उमेर समूहका विद्यार्थी विद्यालयमा होइन, होटलमा भाडा माझिरहेको दृश्य देखे उनले । कलिला मुनाहरूको हातमा किताब र कापी हुनुपर्ने हो तर जुठा भाडा बोकेको देखेपछि ती बालबालिकालाई विद्यालयमा ल्याउने प्रण गरे, उनले । ‘विद्यार्थी भर्ना अभियान चलाएर विद्यालय जाने सबै उमेर समूहका विद्यार्थीलाई भर्ना गरायौँ । २४ जना अभिभावक नभएका टुहुरा भेटिए । ती बालबालिकाको अभिभावक नगरपालिका बनेर बाल संरक्षण केन्द्रमा राखेर पढाउन सुरु गर्‍यौँ,’ उनले भने ।

विद्यालय बाहिर भएका विद्यार्थी विद्यालयमा आए । अब समस्या थियो, शिक्षकहरूको । विद्यार्थीको अनुपातमा शिक्षक विद्यालयमा थिएनन् । उनले नगरपालिकामा निर्णय गरे, ‘नगर अनुदानबाट १ सय १५ जना शिक्षक राख्ने ।’

त्यसपछि विद्यालयको भौतिक संरचना सुधारमा जुट्यो नगरपालिका । ‘कक्षा कोठादेखि शौचालयसम्मको सुधार कार्यक्रम सुरु गर्‍यौँ,’ उनले भने, ‘विद्यालयमा कम्पाउन्ड लगायौँ । गाईबाख्रा चर्ने मैदानलाई विद्यार्थीले खेल्ने ठाउँमा रुपान्तरण गर्‍यौँ ।’

अब शैक्षिक गुणस्तर कसरी बढाउने ? भन्ने प्रश्नको उत्तर खोज्न थाले उनी । अन्तत: निष्कर्ष निस्कियो- प्रत्येक विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरूसँग शैक्षिक गुणस्तर वृद्धि गर्न सम्झौता गर्ने । ‘नगरपालिकाले विद्यालयमा कुनै कुराको अभाव हुन नदिने । विद्यालयले शैक्षिक गुणस्तरमा कमी हुने नदिने सम्झौता भयो,’ उनले भने, ‘त्यसपछि सुधारको प्रकाश देखिन थाल्यो ।’

आधारभूत शिक्षा सुनिश्चितता भएको नगरपालिका घोषणा गर्दै तत्कालीन शिक्षामन्त्री गिरिराजमणि पोखरेल ।

एक वर्षमै नगरपालिकाले शैक्षिक सुधारमा फड्को मार्‍यो । अनिवार्य आधारभूत शिक्षा सुनिश्चितता भएको पहिलो नगरपालिका बन्यो, बारबर्दिया नगरपालिका । तत्कालीन शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्री गिरिराजमणि पोखरेलले २८ असार २०७५ मा आधारभूत शिक्षा सुनिश्चितता भएको नगरपालिका घोषणा गरे ।

‘५ देखि १२ वर्षसम्मका सबै बालबालिका विद्यालयमा भर्ना भए कि भएनन् भनेर घरघरमा गएर सर्वेक्षण गर्‍यौं । सबै बालबालिका विद्यालयमा भर्ना भएको पाइयो । त्यसपछि आधारभूत शिक्षा सुनिश्चितता भएको घोषणा गरिएको हो,’ प्रमुख थारूले भने ।

विद्यालयमा अनुगमन गर्दै नगर प्रमुख दुर्गाबहादुर थारू ।

अनि १० वर्षे शिक्षाक्षेत्र योजना

‘बारबर्दिया नगरपालिकाको शैक्षिक प्रतिबद्धता, गुणस्तरीय शिक्षामार्फत सुख, शान्ति र आत्मनिर्भरता’ भन्ने नाराका साथ नगरपालिकाले १० वर्षे शिक्षा क्षेत्र योजना ल्याएको छ । योजना ल्याउनुको उद्देश्यबारे प्रमुख थारूले भने, ‘शिक्षा भनेको पूर्वाधारको पनि पूर्वाधार हो । समाज रुपान्तरणको मूल आधार हो । शिक्षा भएन भने हाम्रो समाज गतिहीन हुन्छ । शिक्षा ऐन आएको छैन । अलमलमा रहेको शिक्षालाई सही बाटोमा ल्याउन १० वर्षे योजना ल्याएका हौँ ।’

सामुदायिक विद्यालयलमा अभिभावकले बालबालिका नपढाउने स्थितिको अन्त्य गर्न योजना ल्याएको उनी बताउँछन् । ‘सरकारी विद्यालयमा गुणस्तरीय शिक्षा हुनुपर्ने हो । तर, निजी विद्यालयमा महँगो शुल्क तिरेर अभिभावकले बालबालिका पढाउने गरेको पाइन्छ । यसलाई चिर्न सरकारी विद्यालयमा पनि गुणस्तरीय शिक्षा भन्ने विश्वास दिलाउने कुरा योजनामा छ,’ उनले भने ।

नगरपालिकाको १० वर्षे शिक्षा क्षेत्र योजना सार्वजनिक गर्दै नगर प्रमुख दुर्गाबहादुर थारू र उप्रमुख अञ्जु दहित ।

अहिले एक कक्षामा भर्ना भएको विद्यार्थी १० वर्षपछि १० कक्षामा पुग्दा देशको अब्बल विद्यार्थी बनाउने लक्ष्य योजनामा समेटिएको छ । ‘विद्यार्थी र शिक्षकको नियमित उपस्थिति, शिक्षकहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्न तालिम, विद्यार्थीमा अनुशासनको विकास, शिक्षण सिकाइमा नयाँ प्रविधिको प्रयोगमा जोड दिएका छौँ,’ उनले भने, ‘सबैभन्दा धेरै प्राथमिकता बाल विकासलाई राखेका छौँ । बाल विकास भनेको आधार हो । बाल विकासमा राम्रो बनायो भने बाँकी शैक्षिक यात्रा राम्रो हुन्छ ।’

योजनामा विद्यालयको पूर्वाधारलाई पनि प्राथमिकतामा राखिएको छ । ‘कक्षा कोठा, ल्याब, फर्निचर, आईसीटी ल्याबदेखि विद्यालयलाई सुन्दर बनाएर पढौँपढौँ बनाउने योजनामा छ,’ उनले भने, ‘१० वर्षमा बाल गार्डेन, खेल मैदान रमणीय बनाउँछौँ ।’

शिक्षामा आएको सुधार ।

बजेटको व्यवस्थापन

नगरपालिकाले सबैभन्दा धेरै शिक्षाक्षेत्रमा नै बजेट विनियोजन गर्ने गरेको छ । ‘कुल बजेटको २३ देखि ३३ प्रतिशतसम्म शिक्षामा लगानी गर्ने गरेका छौँ,’ उनले भने, ‘१० वर्षे योजनामा पाँच वर्षका लागि १ अर्ब ५० करोड बजेट आवश्यक पर्ने प्रक्षेपण गरेका छौँ ।’

तीनै तहको सरकारबाट स्रोत जुटाउने योजना नगरपालिकाको छ । ‘संघ, प्रदेश र स्थानीय स्रोतलाई आधार बनाएर प्रक्षेपण गरेका हौँ । साढे चार वर्षको अनुभवले पनि पाँच वर्षका लागि यति बजेट लगानी गर्दा शिक्षालाई मजबुत बनाउन सकिन्छ भन्ने सिकाएको छ,’ उनले भने ।

योजना कार्यान्वयनमा चुनौतीका चाङ

योजना कार्यान्वयनमा चुनौतीका चाङ पनि उत्तिकै छ । ‘बालबालिकालाई गुणस्तरीय शिक्षाको सुनिश्चित गर्न, विद्यालयबाहिर रहेका विद्यार्थी भर्ना भएका छन् उनीहरूलाई टिकाइ राख्न, बाल विकासमा कम उमेरका बालबालिका छन् । उनीहरूको व्यवस्थापन गर्न, शिक्षकमा उदासीनता देखिन्छ त्यसलाई न्यूनीकरण गर्न, विद्यार्थीको संख्या धेरै कक्षा कोठा कम छ, शिक्षकको दरबन्दी मिलाउन र प्राविधिक शिक्षाको संरचना बनाउन कठिन छ,’ उनले चुनौतीका फेहरिस्त पनि सुनाए ।

शिक्षामा आएको सुधार ।

नगरपालिकाले महत्त्वाकांक्षी योजना ल्याएकाले कार्यान्वयनमा चुनौती देख्छन्, शिक्षकहरू पनि । ‘विद्यार्थीको अनुपातमा शिक्षकको संख्या कम छ । विद्यालयले शुल्क उठाउन पाउँदैन । नगरपालिकाबाट विनियोजित बजेट तलबभत्तामा खर्च हुन्छ,’ अंशुबर्मा माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक पोमराज शर्माले भने, ‘विद्यार्थीको चाप अत्यधिक भएकाले योजना कार्यान्वयनमा चुनौती छ ।’

विद्यार्थीलाई नियमित विद्यालयमा उपस्थित गराउन कठिन भएको अनुभव सुनाउँछन्, उनी । ‘यहाँ सुकुम्बासी मुक्तकमैया भएको बस्ती छ । आमाबुबा जहाँ काम गर्न गयो बालबालिका पनि सँगै जाने भएकाले विद्यार्थीलाई नियमति उपस्थित गराउन कठिन छ,’ उनले भने, ‘चार वर्षमा नगरपालिकाले शिक्षामा गरेको लगाबलाई सम्मान गर्नैपर्छ । मेयर र शिक्षा शाखाको सक्रियाताले शिक्षामा फड्को मारेको छ ।’

कति छन् विद्यालय र शिक्षक ?

नगरपालिकामा सामुदायिक तहमा ९६ वटा बाल विकास केन्द्र, २८ वटा आधारभूत र १४ वटा माध्यमिक विद्यालय छन् । जसमा कक्षा १ देखि ५ सम्म ६ हजार ९६ जना, कक्षा ६ देखि ८ सम्म ४ हजार ४ सय ७३ जना, कक्षा ९ र १० कक्षामा २ हजार ९ सय ४० जना र कक्षा ११ तथा १२ मा १ हजार १ सय ४१ ज्ना विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।

शिक्षकको संख्या प्राथमिक तहमा २ सय १९, निम्न माध्यमिक तहमा ९७, माध्यमिक तहमा ७८ तथा ११ र १२ कक्षामा पढाउने १० जना शिक्षक रहेका छन् । नगरपालिकाले अनुदानबाट प्राथमिक तहमा ३३ जना, निम्न माध्यमिकमा ४२ जना र माध्यमिक तहमा ३७ जना शिक्षक नियुक्त गरेको छ । संस्थागत रूपमा बाल विकास १५, आधारभूत विद्यालय पनि १५ र माध्यमिक विद्यालय तीनवटा रहेका छन् ।

स्थानीय पाठ्यक्रम लागू

नगरपालिकाले स्थानीय पाठ्यक्रम पनि लागू गरेको छ । नगरपालिकाले कक्षा १, २, ३ र ६ मा स्थानीय पाठ्यक्रम लागू गरेको हो । ‘आफ्नोपन, नेपाल समाज, मैलितका परम्पार नबिर्सने गरी स्थानीय पाठ्यक्रम बनाइएको छ,’ शिक्षा शाखाका प्रमुख टीकानाथ गोसाईंले भने, ‘भाषा, संस्कृति, स्थानीय लोकगीत लोकबजा, लोकनृत्य, हस्तकलाजस्ता विषय पाठ्यक्रममा समेटिएको छ ।’ अरु कक्षाको पनि स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माणको काम भइरहेकाले छिट्टै लागू गरिने उनले बताए । नगरपालिकाले शिक्षकले पढाए नपढाएको, विद्यार्थी विद्यालय आए नआएको, शिक्षण सिकाइ कसरी भइरहेको छ भन्ने सबै तथ्यांक राख्न शिक्षक डायरीसमेत तयार पारेको छ ।

शिक्षामा आएको सुधार ।

लुम्बिनी प्रदेशको नमुना पालिका : मुख्यमन्त्री केसी

नगरपालिकाको दश वर्षे शिक्षा योजना सार्वजनिक गर्दै लुम्बिनी प्रदेशका मुख्यमन्त्री कुलप्रसाद केसी बारबर्दिया नगरपालिकाले प्रदेशले परिकल्पना गरेको योजनालाई पछ्याएको बताउँछन् । ‘नगरपालिकाले योजना तथा कार्यक्रम जनताको जीवनस्तरलाई केन्द्रमा राखेर ल्याएको छ । पालिकाले शिक्षाक्षेत्रमा गरेको लगानी उत्कृष्ट छ । परिमाणसमेत निश्चित समयमा देखिन्छ,’ उनले भने, ‘बारबर्दिया नगरपालिका लुम्बिनी प्रदेशको मात्र नभएर देशकै नमुना पालिका बनेको छ ।’

प्रतिपक्षी दलको साथ

शिक्षा सुधारमा नगरपालिकाका स्थानीय प्रतिपक्षी दलका नेताले पनि नगरपालिकाको नेतृत्वलाई साथ दिएका छन् । ‘शिक्षा र स्वास्थ्यमा नगरपालिकाले राम्रो काम गरेको छ,’ लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा) का नगर अध्यक्ष महेन्द्रकिशोर झाले भने, ‘विचार फरक भए पनि राम्रो कामलाई साथ सयोग र समर्थन गर्नुपर्छ ।’

माओवादीबाट निर्वाचित भएका नगर प्रमुख थारूको कार्यकाल अन्तिम चरणमा आइपुगेको छ । अब आउने नेतृत्वले पनि शिक्षाका योजनालाई निरन्तरता दिनेमा आशावादी हुन्छन्, उनी । ‘नगरको नेतृत्वमा जो आए पनि योजना बनाएर काम अगाडि बढेको छ । यसले निरन्तरता पाउँछ भन्ने विश्वास छ,’ उनले भने, ‘१० वर्षपछि देश र बारबर्दिया नगरपालिकाको विकास गर्ने जनशक्ति नगरभित्रै उत्पादन हुन्छन् ।’