घटना नं १ः
तिमी र तिम्रो ब्वाइफ्रेन्डबीच शारीरिक सम्बन्ध हुन्छ कि हुन्न ? यस्तो जाडोमा ज्यान तताउन त मन लाग्छ होला नि है ?
घटना नं २ः
आफूसँग नभएकाे केही सामान मैले उनीसँग मागेँ । उनले त्यो सामान दिँदा मलाई असहज हुने गरेर हत्केलामा स्पर्श गरे ।
घटना नं ३ः
एउटा कार्यक्रममा हामीसँगै सहभागी थियाैं । उनले मेरो थाई र छातीको यति धेरै प्रशंसा गरे कि मलाई निकै असहज भयो । तर उनी रोकिएनन् । मैले उठेर हिँड्ने कोसिस गर्दासमेत 'म हेर्छु तिम्रो थाई', 'पाइन्ट कति साइजको लगाउँछौँ' जस्ता प्रश्न गरिरहे ।
ती पत्रकारले केही वर्षअघि पनि हाँस्दै प्रेमीसँग शारीरिक सम्बन्ध भयो कि भएन भनेर धेरै पटक सोधेका छन् । त्यो समयमा के बोल्ने र त्यो प्रश्नको कसरी प्रतिक्रिया दिने भन्ने म सोच्नै सक्दिनथेँ । अहिले आएर बुझेँ, त्यो मेरो व्यक्तिगत जीवन थियो, यो विषयमा मैले बोलेको भए हुने रहेछ । किनकि त्यो पनि एक किसिमको हिंसा नै थियो, जसले मलाई खुबै असहज बनाएकाे थियो ।
एकपटक सहकर्मीसँगै कतै गएर एउटै सवारीमा फर्किनुपर्ने भयो । जाडोको महिना थियो । एउटै गाडीमा घर फर्किनुपर्ने भएपछि बाटोमै उनै वरिष्ठले शरीर तताउन जाने हो सम्म भन्न भ्याए । त्यसपछि उनीसँग म नजिक पर्नै छाडेँ । उनीसँग अझै कहिलेकाहीँ मौका पर्दा भेट हुन्छ । त्यस्तो प्रश्न गर्ने उनको बानी अझै गएको छैन । कुनै न कुनै माध्यमबाट मसँग छेडखान गरी नै रहन्छ ।
केही समयअगाडिको कुरा हो, मलाई केही सामान आवश्यक पर्यो । त्यो सामान त्यहाँ भएका वरिष्ठ भनिने पुरुष पत्रकारसँग छ कि भन्ने लाग्यो र मैले मागेँ । सामान दिने क्रममा उनले मेरो हत्केलामा यसरी स्पर्श गरे कि मलाई असहज नै भयो । उनको त्यो स्पर्शले असहज भएपछि मैले छिटो-छिटो सामान लिएर हात हटाउनुपरेकाे थियो ।
अर्को केही समयअगाडिको घटना हो । म एउटा कार्यक्रममा सहभागी भएको थिएँ । एक जना वरिष्ठ पत्रकार मेरोनजिकै थिए । कार्यक्रम चल्दैथियाे । अचानक उनले मेरो थाईतर्फ हेरेर भने, ‘तिम्रो थाई कति ठूलो र राम्रो है, त्यसरी नछोप न ! नछोप्दै राम्रो देखिन्छ ।’ उनी यतिमा रोकिएनन्, झन् भन्दै गए, ‘पाइन्ट लगाउँदा तिमीलाई कति साइजको लाग्छ ? अनि, तिम्रो छातीको साइज कति हो ? भन न !’
यी प्रश्नले मलाई असहज भइसकेको थियो । कसरी प्रतिक्रिया दिने भन्ने सोच्नै सकिनँ । त्यसपछि ‘मलाई त्यस्तो नभन्नुस्, मलाई यस्ता कुरा मन पर्दैन’ सम्मचाहिँ भनेरै प्रतिवाद गरेँ ।
यी सबै घटना मैले यही पेसामा आबद्ध तथा आफूलाई वरिष्ठ भन्ने पत्रकारबाट भोगेकी हुँ । जो पत्रकारलाई मैले विश्वास गरेको थिएँ र उसले यस्तो गर्न सक्दैन भन्ने सोच्थ्यें । तर, उनले नै मप्रति गरेको त्यस्तो व्यवहार निकै तुच्छ थियो । मिडियाले महिला मात्र होइन, हरेक व्यक्तिमाथि हुने हिंसा र अन्यायविरुद्ध आवाज उठाउँछ । न्याय नपाएको अवस्थामा न्याय दिन सम्बन्धित निकायलाई घचघच्याउँछ । तर, मिडियाभित्रै केही यस्ता व्यक्ति छन्, जसले महिला पत्रकारसँग तल्लो स्तर व्यवहार गर्छन् ।
पत्रकारिता, जसलाई राज्यको चौथो अंग मानिन्छ र नेपालमा भएका ठूला-ठूला परिवर्तनमा पत्रकार तथा यो क्षेत्रको योगदान महत्त्वपूर्ण छ । मिडियाले नेपालमा भएका विभिन्न परिवर्तनलाई साथ दियो र गलत प्रवृत्तिलाई खबरदारी गरिदियो । तर, यही क्षेत्रमा भएका र आफूलाई वरिष्ठ ठान्ने पत्रकारले गर्ने दुर्व्यवहारले गर्दा यो क्षेत्रमा लागेका महिला अनेकखाले हिंसाबाट पीडित छन् ।
यो घटनामार्फत मैले सबै पुरुष पत्रकार त्यस्तै हुन्छन्, महिला पत्रकारमाथि दुर्व्यवहार गर्छन् भनेर एउटै घानमा हाल्न खोजेको पक्कै होइन । धेरै पुरुष पत्रकार छन्, जसले महिला पत्रकारलाई राम्राे दृष्टिले हेर्छन्, आदर गर्छन् । तर, त्यस्ता धेरै पोखराका राम्रा पत्रकारको बीचमा केही पात्र यस्ता छन्, जसले महिलालाई एउटा खेलौना मात्रै सोच्छन् । त्यस्ता व्याक्तिका हर्कतले महिला पत्रकारलाई अप्ठ्यारो बनाइरहेको हुन्छ । मैले यो पेसामा धेरै पुरुष पत्रकारको साथ र सहयोग पाएको छु । उनीहरूमार्फत धेरै कुरा सिकेको छु । तर, केही थोरै भने महिला पत्रकारप्रति कुदृष्टि राख्ने देख्दा आफैँलाई प्रश्न गर्न मन लाग्छ, ‘के साँच्चै म पेसाका लागि ठीक छु त ?’
अब प्रश्न उठ्न सक्छ– ‘अहिले लामो समयपछि बोलेर हुन्छ, त्यही समयमा प्रतिवाद गर्नुपर्छ । अब बोलेर काम छैन, किन भनिरहनुपरेको ? केही कुरा त सम्झौता गर्नु पर्दैन र ?’
कार्यक्रम हुँदै गर्दा अचानक उनले मेरो थाईतर्फ हेरेर भने, ‘तिम्रो थाई कति ठूलो र राम्रो है, त्यसरी नछोप है ! नछोप्दा कस्तो राम्रो देखिन्छ ।’ उनी यतिमा रोकिएनन्, झन् भन्दै गए, ‘पाइन्ट लगाउँदा तिमीलाई कति साइजकोलाग्छ ? अनि सुन न, तिम्रो छातीको साइज कति हो ? भन्न मिल्छ भने भन न है !’
म आफैँ रेडियोकाे समाचार प्रस्ताेता हुँ । रेडियोमा महिलामाथि हुने यस्ता दुर्व्यवहार र हिंसाका धेरै समाचार वाचन पनि गरेको छु । तर, आफैँले त्यस्तो व्यवहार भोग्नुपर्दा भने सामाजिक मर्यादासहित आफैँ बोल्ने पेसामा भएर पनि के बोलिरहनु भन्ने सोच आउने रहेछ
कसैले आफूमाथि भएको दुर्व्यवहारकाे प्रतिवाद गरे होलान् । तर, त्यो अवस्थामा धेरै महिलालाई आफूमाथि दुर्व्यवहार भइरहेको छ भन्ने महसुस हुनै समय लाग्छ । हामी जुन पितृसत्तात्मक समाजमा हुर्किएका हौँ, त्यही समाजको सोचाइलाई हेर्ने हो भने आफैँ पाे गलत हाे कि ? दुर्व्यवहार गर्ने व्यक्तिले त्यस्तो मनसायले भनेको वा स्पर्श गरेको पो होइन कि भन्ने सोच आइहाल्छ । केही सोच्न नसकिरहेको अवस्थामा आफूमाथि भइरहेको दुर्व्यवहार हो भन्ने जान्दाजान्दै पनि प्रतिवाद गर्न सकिरहेका हुँदैनौँ । जब घर गएर आफूले आफैँलाई नियाल्छौँ र सोच्न थाल्छौँ, तब हामीलाई दुर्व्यवहार भएको रहेछ भन्ने महसुस हुन्छ ।
मलाई लाग्छ, हरेक पेसामा रहेका महिलाले कुनै न कुनै तरिकाबाट यस्ता व्यवहार भोगेका छन् होला । तर, उनीहरू यो विषयमा बोल्दैनन् र यो समाज यस्तै हो भनेर यस्तो गम्भीर विषयलाई सजिलै भुल्ने कोसिस गर्छन् । यो सबै सामाजिक परम्परा तथा पितृसत्तात्मक सोचले बाँधिएकाले हामी महिला त्यस्ता व्यवहारलाई नजरअन्दाज गरिरहेका हुन्छौँ । परम्परा तथा संस्कारका नाममा हाम्रो समाजमा महिलालाई यसरी बाँधिएको छ कि कुनै गल्ती नभएको अवस्थामा समेत आफ्नै गल्ती पो हो कि भन्ने सोच हाम्रो मनमा आइसकेको हुन्छ ।
म आफैँ रेडियोकाे समाचार प्रस्ताेता हुँ । रेडियोमा महिलामाथि हुने यस्ता दुर्व्यवहार र हिंसाका धेरै समाचार वाचन पनि गरेको छु । तर, आफैँले त्यस्तो व्यवहार भोग्नुपर्दा भने सामाजिक मर्यादासहित आफैँ बोल्ने पेसामा भएर पनि के बोलिरहनु भन्ने सोच आउने रहेछ । त्यहीमाथि पत्रकारिता क्षेत्रकै दाइ पत्रकारले नै दुर्व्यवहार गरेका हुन् भन्ने त महिला पत्रकारले राम्रोसँग भन्नसमेत सक्दैनन् । उनीहरू चुपचाप लागेर आफ्नो पेसागत धर्म निभाइरहेका हुन्छन् र त्यो विषय त्यतिमा सीमित हुन्छ ।
आफूलाई साथ र सहयोग गर्ने केहीलाई आफूमाथि भएको दुर्व्यवहारका विषयमा जानकारी गराए पनि कसले त्यस्तो गर्यो भन्ने विषयमा धेरै महिला पत्रकारले नाम खुलाउँदैनन् । कारण पत्रकारितामा आफ्नै भविष्य के हुने हो भन्ने उनीहरूलाई चिन्ता हुन्छ । कतै यो पेसामा आफूलाई विस्थापित गराइदिन्छन् कि ? आफूमाथि भइरहेको दुर्व्यवहारका बारेमा त्यही समयमा क्रियाको प्रतिक्रिया जनाउनु त टाढाको कुरा । राजनीतिक पहुँचका आधारमा आफू तथा परिवारलाई अप्ठ्यारो पार्छन् कि जस्ता चिन्ताले उनीहरूलाई सताउँछ र बोल्दैनन् ।
यहाँ महिलाले अवसर पाएनन्, अवसर पाउँदासमेत सदुपयोग गर्न जान्दैनन् भन्ने धेरै छन् । तर, उनीहरूले पाएको अवसरमा के–कस्ता अमानवीय तथा यौनजन्य दुर्व्यवहार सहनुपर्छ भन्ने महिलालाई मात्र थाहा हुन्छ । कहिलेकाहीँ त्यो दुर्व्यवहार र यौन हिंसाले गर्दा उनीहरू बाध्य भएर उक्त अवसरलाई छोडेर हिँडिरहेका हुन सक्छन् । फेरि त्यस्ता व्यवहार विशेष गरेर शिक्षित तथा समाजमा नाम चलेकैले बढी गरिरहेको भेटिन्छ ।
यस्ता दुर्व्यवहार कार्यक्षेत्रमा मात्रै होइन, सार्वजनिक सवारीसाधन, कुनै कार्यक्रमलगायत धेरैजस्तो त आफन्तबाटै दुर्व्यवहार भोग्न महिला बाध्य छन् । समाजमा जो वरिष्ठ र ठालु छ, समाज बदल्नुपर्छ भन्दै हिँड्छ, त्यस्तै व्यक्तिबाटै यस्ता धेरै घटना भएका छन् । अनि कहिलेकाहीँ सोच्छु, ‘महिलामाथि दुर्व्यवहार गर्नेले के समाज परिर्वतन गर्लान् र खै ?’
नारी भएकै कारण हामीले कहिलेसम्म हरेक क्षेत्रमा प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रूपमा हिंसा सहेर बस्नुपर्ने ? यहाँ आफ्नो समस्या महिलालाई नै सुनाउँदासमेत ‘यस्तो त भइराख्छ, के गर्ने त अब, सहने अनि चुपचाप आफ्नै बाटो लाग्ने हो, बोलेर केही हुनेवाला छैन’ भनिदिन्छन् । अनि, उनीहरूलाई प्रश्न गर्न मन लाग्छ, ‘के हामी महिला भएकै कारण सधैँ कमजोर भएर बस्ने ? पुरुष जन्मिदा नै महान् र गल्ती गर्न नसक्ने भएर जन्मिने त होइन होला, के सबै परम्परा, संस्कार तथा त्यस्तो दुर्व्यवहार र हिंसासमेत महिलाकै नाममा हो त ? परिर्वतनको संवाहक र राज्यको चौथो अंग मानिने भनिने मिडिया क्षेत्रमा कार्यरत रहेर यस्तो के कुरा गर्नुभएको ?’
पत्रकारिता मात्र होइन, यस्ता व्यवहारले महिलालाई हरेक क्षेत्रमा हतोत्साहित गरिदिन्छ र आफू कार्यरत क्षेत्रप्रति वितृष्णा नै जगाइदिन्छ । महिलालाई कसैको दुर्व्यवहार तथा हिंसाको होइन, उनीहरूलाई पेसागत सुरक्षा तथा सम्मानको आवश्यकता छ । त्यसैले महिलालाई उसको उचाइ, थाई र छातीको मापलगायत शारीरिक बनोट तथा गलत तरिकाले स्पर्श गरेर हुने हिंसा राेक्न प्रतिवादमा उत्रिनुपर्ने खाँचाे छ ।
महिला पुरुषसरह सम्मानको हकदार छन् । बिनागल्ती समाजले 'महिला हो, आफैँ ध्यान दिनुपर्छ', 'गल्ती उसैको हो', पुरुषले जे गरे पनि छुट पाउँछन् भन्दै महिलालाई होच्याउने तथा यस्ता दुर्व्यवहार गर्ने कार्य बन्द हुनुपर्छ । कसैले असहज हुने व्यवहार गर्छ भने तत्कालै प्रतिवाद गर्नुपर्छ । अनि मात्र महिलाले हरेक क्षेत्रमा आफूलाई सुरक्षित पाउनेछन् ।
प्रकाशित मिति: बुधबार, पुस २८, २०७८ १८:२३
-1743661115.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
