‘ब्रेन वेभ’बाट बच्चाकाे क्षमता पत्ता लगाउने भन्दै व्यापार, यस्ताे प्रविधि नै नभएकाे वैज्ञानिककाे दाबी

‘ब्रेन वेभ’बाट बच्चाकाे क्षमता पत्ता लगाउने भन्दै व्यापार, यस्ताे प्रविधि नै नभएकाे वैज्ञानिककाे दाबी

A+ A A-

कोटेश्वर काठमाडौंकी गोमा पराजुलीले एक महिनाअघि ‘भर्वातोरिया नेपाल’को फेसबुक पेजमा ‘न्युरो स्काई’ उपकरणको विज्ञापन देखिन् । आफ्नो छोराको रुचि कुन विषयमा होला, के पढाउँदा उचित होला भन्नेबारे उनी जिज्ञासु थिइन् । त्यसैले फेसबुक पेजमा देखाएको विज्ञापनले पराजुलीलाई भर्वातोरियाको कार्यालयसम्म पुर्‍यायो ।

विज्ञापनमा लेखिएको थियो, ‘समयमा नै आफ्ना बच्चाको क्षमता थाहा पाएर गलत क्षेत्रमा हुने अनावश्यक खर्चबाट बच्नुहोस् ।’

गोमाले आफ्नो ९ वर्षीय छोरा टिटस भोलनकाे क्षमता पत्ता लगाउन उनलाई 'भर्वातोरिया नेपाल'को कार्यालयमा पुर्‍याइन्, र जाँच गराइन् । ‘टिटसलाई थुप्रै प्रश्नहरू गरिएको थियो । सबै विषयका प्रश्नहरू सोधिएका थिए’, गोमाले अनुभव सुनाइन्, ‘संस्थाबाट ब्रेन वेभमार्फत भविष्य पत्ता लगाउन सक्छौँ भनिएको थियो । वेभहरूले के–कसरी काम गर्ने हो म त बुझ्दिनँ । तर प्रविधिको युगले यस्तो सम्भव पनि बनायो होला भनेर विश्वास गरेँ ।’

छोरालाई रुचि र क्षमता नै नभएको कुरा पढाएर अनावश्यक आर्थिक लगानी नगर्ने ध्येय गोमाको थियो । सोही सोचले ४ हजार खर्चिएर उनले भर्वातोरिया नेपालमा जाँच गराइन् । र, छोराको आगामी बाटो तय भएकाे भन्दै ढुक्क भइन् ।

त्यस्तै सोचले भर्वातोरिया पुगे, कीर्तिपुरका रुद्रमणि अधिकारी । उनले पनि सात महिनाअघि सामाजिक सञ्जालबाटै उक्त उपकरणबारे थाहा पाए । त्यसैले उनले आफ्ना १२ वर्षीय छोरा रोशिल अधिकारीको जाँच गराए । विज्ञानको चमत्कार भन्ने मात्रै बुझेका उनलाई पनि उपकरणको विस्तृत जानकारी भने थाहा छैन ।

‘छोराले के गरी अझ धेरै प्रगति गर्ला भन्ने सोच्थेँ । भर्वातोरियाले पत्ता लगाइदियो’, उनले भने, ‘उपकरणले ब्रेन वेभ दिन्छ र ब्रेन वेभ रसिया पठाएर भविष्यबारे रिपोर्ट मगाउँछ भन्नेचाहिँ बुझेँ । केही नकारात्मक असर गर्दैन भनेपछि गएर जँचाएको हुँ ।’

जाँच गर्ने समयमा सँगै बस्न नदिएकाले परीक्षणको प्रक्रियाबारे भने थाहा नभएको उनले सुनाए ।

के हो न्युरो स्काई ?

कीर्तिपुरमा भर्वातोरिया नेपाल नामक संस्थाले ब्रेन वेभमार्फत व्यक्तिकाे अन्तर्निहित क्षमता थाहा पाउने भन्दै सञ्चालनमा ल्याएको उपकरण हो, न्युरो स्काई । बालबालिकाको रुचि के–कस्ता विषयमा छ भन्ने जान्न सकिने भन्दै सो उपकरणबाट परीक्षण भइरहेकाे छ । भर्वातोरिया नेपालका अनुसार यो उपकरणबाट दोस्रो चरणको लकडाउनबाट नेपालमा जाँच सुरु गरिएको हो ।

सञ्चालक तिलक सापकोटाका अनुसार हाल भर्वातोरिया नेपालमा सो उपकरण एउटा मात्र छ । अहिलेसम्म २० जना व्यक्ति चेकजाँच गराउन आएकाे पनि उनले जानकारी दिए । ‘जाँच गर्न आउनेलाई विभिन्न प्रश्नहरू गरिन्छ । प्रश्नको जवाफ दिँदै गर्दा टाउकोमा लगाउने उक्त उपकरणले ब्रेनकाे वेभ नाप्छ । सोही ब्रेन वेभ रसियास्थित भर्वातोरियाको केन्द्रीय कार्यालयमा पठाइन्छ । र, आएको रिपोर्ट हामी आफ्नो सेवाग्राहीलाई दिन्छौँ’, उनले भने ।

त्यहाँको सिस्टम र सफ्टवेयरमा पठाइएको वेभबाट रिपोर्ट आउने सापकोटाको दाबी छ । सोही रिपोर्टबाटै मानिसको आन्तरिक क्षमता पत्ता लगाउन सकिने उनकाे तर्क छ ।

उक्त प्रविधि रसियाबाट अन्य थुप्रै देशमा समेत सञ्चालनमा रहेकाे सापकाेटाले दाबी गरे । याे उपकरण चीनकाे युएन ३८.३३ रिपोर्ट, जापानको मटेरिएल सेफ्टी डाटाशीट लगायतका कम्पनीबाट गुणस्तर प्रमाणित भएकाे पनि उनकाे जिकर छ ।

सापकोटाका अनुसार मानिसकाे क्षमता, रुचि पहिल्याउन यो उपकरणले काम गर्दै आएको छ । ‘नयाँ उपकरण, सफ्टवेयर भएकाले धेरै जाँच गरिएको छैन’, सापकोटा भन्छन्, ‘जति जाँच भए तिनको उत्कृष्ट नतिजा पाएका छौँ ।’

विशेष गरी बच्चाहरूलाई भविष्यमा कुन क्षेत्रमा लग्दा ठीक हुन्छ भनेर थाहा पाउन मद्दत पुग्ने सापकोटाले दाबी गरे ।

अर्का सञ्चालक अपिल सापकोटा यसकाे आविष्कारक सर्गे रस्टेग नामक वैज्ञानिक भएकाे र उनीसँग फ्रेन्चाइजको अनुमति लिएका बताउँछन् । नेपालमा याे सेवा कम्पनी रजिस्ट्रार कार्यालयमा दर्ता भएकै भरमा सञ्चालन भइरहेकाे छ । तर मानिसकाे मष्तिस्ककाे वेभ नाप्दा स्वास्थ्यसम्बन्धी मापदण्ड पूरा हुनुपर्ने अधिवक्ता बाबुराम अर्याल बताउँछन् । ‘यो उपकरण स्वास्थ्यसँग पनि जोडिएकाले सम्बन्धित निकायले अनुमति दिएको हुनुपर्छ’, अर्याल भन्छन्, ‘यदि अनुमति लिएको छैन भने त्यो गलत हो ।’

‘स्वास्थ्य प्रविधि उत्पादन र उपकरण’ सम्बन्धी अन्य मापदण्डहरू पनि पुरा गर्न आवश्यक हुने उनी बताउँछन् । भर्वाताेरिया नेपालकाे विज्ञापन अनुसार याे उपकरणबाट मानिसकाे अन्तर्निहित क्षमता पत्ताे लगाउन आधा घण्टा समय लाग्छ । यसकाे मतलब मानिसकाे स्नायुमा याे उपकरण आधा घण्टासम्म राखिन्छ ।

तर सञ्चालक सापकाेटा भने अन्तराष्ट्रिय मान्यता पाएकोले नेपालमा फेरि लाइसेन्स लिनु नपर्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सामान्य कम्पनीको नाम दर्ता गराएपछि पुग्छ भनेर त्यही गराएका हौँ ।’

तर विज्ञ भन्छन् : सत्यता छैन

राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रका संंस्थापक महावीर पुन भने यसलाई व्यापारिक रणनीति मात्र भएको बताउँछन् । ‘वैज्ञानिक र प्राविधिक विकास हुन्थ्यो भने हामीसम्म यसको जानकारी आइपुग्थ्यो’, पुन भन्छन्, ‘पुष्टि भएको भए अधिकांशमाझ फैलिन्थ्यो । त्यसैले यो वैज्ञानिकभन्दा पनि व्यापारिक रणनीतिले बजारमा ल्याइएको हुन सक्छ ।’

नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा–प्रतिष्ठान (नास्ट)का प्रवक्ता डाक्टर सुरेशकुमार ढुङ्गेल पनि यस्तो प्रविधिबारे नास्टमा जानकारी आइनपुगेको बताउँछन् । ‘यो उपकरणबारे केही तथ्य आइपुगेको छैन । त्यसैले के–कसरी काम गर्छ भन्ने हामीलाई जानकारी छैन,’ ढुङ्गेलले भने, ‘यस्तो प्रविधि नेपाल भित्रिएको हो भने निगरानी गर्नुपर्छ । झुटको खेती गरेर पैसा कमाउने उद्देश्य हुनुपर्छ ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस २७, २०७८ ०९:०१