को हो रुपचन्द्र विष्टको हत्यारा ?

A+ A A-

आज असार ७ । थाहा आन्दोलनका प्रणेता, जनमुखी राजनीतिका भक्त तथा छाप्रे जनताका अतिप्रिय मित्र रुपचन्द्र विष्ट (रुदाने, जसरु, स्वरुपे) को स्मृति दिन ।

कुनै बेला निरंकुश पञ्चायती शासनलाई उसको मुटुभित्र छिरेर राजनीति र भौतिक कर्मले जग हल्लाएको एउटा योद्धाको मृत्यु भएको दिन । झुत्रे, झाम्रे, लुरे र त्यान्द्रेहरुको स्पन्दनसँग मितेरी गाँसेर आजीवन छाप्रेहरुका निम्ति मेहनत गर्ने एउटा अजीवको मान्छे गुमाएको दिन । आफ्नै माटोबाट आत्मनिर्भर अर्थ प्रणालीको बीउ रोपेर हुर्काउने एउटा स्वाभिमानी मान्छेको मृत्यु दिन ।

असार ७ मा मात्रै रुदानेलाई सम्झिनुपर्ने कुनै अनिवार्यता त छैन तर आज रुदानेकाे सम्झना गरिएकाे छ । त्यो पनि उनकै मृत्यु कथाबाट ।

अनेक नामका रुपचन्द्र

रुप, रुपे, स्वरुपे, रापसरु, जसरु र रुदाने रुपचन्द्रले प्रयोग गर्ने नामहरु थिए । रुप, रुपे र स्वरुपे प्रारम्भमा बनाइका नाम थिए। स्वरुपे स्वतन्त्र रुपे भन्न लेखियो । रापसरु राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्य रुपचन्द्र । जसरु उनको राजनीतिक कर्ममा आधारित नाम थियो । जनमुखी राजनीति गर्ने सहकर्मी रुपचन्द्र भनिएको हो। रुदानेचाँहि रुपचन्द्र दामन नेपाल । यसरी रुपचन्द्र विष्ट रुदाने र जसरु बनेका थिए।

रुपचन्द्रबारे अनेक मिथक बनेका छन्, अनेक किंवदन्ती बनेका छन् । रुपचन्द्र को हो ? के हो ? कस्तो मान्छे हो ? के गर्थ्यो ? के गर्थेन ? आदि इत्यादि । यी सबै विषयको बहस शृंखला कायम नै छ । तर, उनको मृत्युको पृष्ठभूमिबारे निकै कम परिचर्चा भएको छ ।

एउटा दार्शनिक, एउटा राजनीतिज्ञ, एउटा साहित्यकार, एउटा कवि, एउटा खेलाडी, एउटा प्रेमी, एउटा शिक्षाविद्, एउटा खगोल अध्येता, एउटा हिमाल आरोही यी सबै उपमाले पनि रुपचन्द्रलाई न्याय गर्न सक्दैनथ्यो। तर, त्यतिबेलाको समयको घेराबाट उनले गर्न भ्याउने जीवन कर्म लगभग गरेकै थिए ।

त्यसैले त उनलाई विचारको खानी, विद्रोहको नेपाली नाम, ऊर्जाका पर्याय र गतिशीलताको दौंतरी भन्न सकिन्थ्यो । तर, के वैज्ञानिक चेतनाले सम्पूर्ण रुपमा लैस मान्छे, क्रान्ति र विद्रोहको शिल्पकारको मृत्यु कथा त्यति दयनीय हुन सम्भव छ ? एउटा क्रान्तिकारी मान्छेले मृत्युलाई सत्यको रुपमा स्वीकार गर्न सक्छ तर के मृत्युलाई छिट्टै आइज भनेर निम्तो पत्र दिन सक्छ ? तर, रुपचन्द्र विष्टको सन्दर्भमा त्यही भयो ।

बिरामी भएर ढलेपछि रुपचन्द्रलाई निजी अस्पताल लैजाने कोसिस भयो । वीर अस्पताल नै रुपचन्द्रको रोजाइ बन्यो । र, त्यहीँ उनको मृत्यु पनि भयो । यो त उनको जीवन नामको जिनिससँग गजबको विद्रोह नै थियो । मृत्युपछि पनि शवयात्रा नगर्नू भनेर मर्दा मर्दै विद्रोहको अर्को अस्त्र उनले हानेकै थिए। तर, वीर अस्पतालमा मृत्युको निम्ति छिर्नुभन्दा निकै पहिलेदेखि नै उनले आफैंले मृत्यु छिट्टै ल्याउने हर्कत गरिसकेका थिए ।

प्रशस्त भोक लागेको बेला बोतलका बोतल रक्सी पिइदिने, निद्रा लागेको बेला सुत्दै नसुत्ने, चाङका चाङ चुरोट डढेलो जस्तै सल्काउँदै तानिरहने र शरीरमा कुनै रोग देखिएमा उपचारमा नगर्ने । उनले यस्तै हर्कत गर्दै आएका थिए । अर्थात् मृत्युलाई झट्टै आइज भन्दै बोलाइरहेका थिए। रक्सीभट्टी उनको दैनिकी थियो। आफ्नै शरीरलाई लगातार यातना दिने प्रवृत्ति बनेको थियो ।

केही व्याख्याकार यस्ता हर्कतलाई शून्यवादको शब्दले सजाउँछन् र रुपचन्द्रलाई पनि शून्यवादी भन्न थाल्छन। मर्नुभन्दा ३–४ महिना अघिसम्म चुनव लडेर राजनीतिक कर्म गरिरहेको मान्छे शून्यवादी त हुन सक्दैनथ्यो नै । तर, रुपचन्द्रलाई उनकै भाषामा आफ्नै एक ढ्याक शरीरसँग निकै नफरत थियो । त्यही नफरत नै रुपचन्द्रको अघोषित आत्महत्याको कारण थियो । आफ्नो शरीरसँगको रुपचन्द्रको मोहभंग भने निकै कारुणिक पृष्ठभूमिबाट सुरू भएकाे थियाे ।

रुपचन्द्रको हत्यारा रुपचन्द्र विष्ट नै थिए

मेडिकल भाषामा रुपचन्द्रको मृत्यु रोगले भएको भन्न सकिन्छ । कोही कुनै कारणले मर्ने हर्कत गर्छ भने आफैंले आफैंलाई गरेको हत्या हुन जान्छ। आत्महत्या पनि आफूद्वारा आफैंलाई गरिएको हत्या हो । हो, रुदानेले त्यसै गरे।

मार्क्सवादले हरेक वस्तुको विकास या विनाशमा प्रायः आन्तरिक कारण मुख्य हुन्छ भन्छ । यस अर्थमा रुदाने पनि अपवाद थिएनन् । हो, छाप्रे जगाउने काममा उनी सम्पूर्ण रूपमा सफल पक्कै भएनन् । मान्छेभित्रको मान्छे जाग्दै जागेन ।

सहकर्मीबाट उनले दरिलो साथ पाएनन् । विरोधीको भ्रमलाई चिर्ने सामर्थ्य उनमा भएन। स्वतन्त्रता, समानता र क्रान्तिको उनको सपना उनले कोरेको रेखाबाट हिँंडेन या उनले हिँडाउन सकेनन। तर, यसकाे मतलब एक विद्रोही दार्शनिकले जीवनको इहलीला आफैं समाप्त पार्नुहुन्थेन । यस मानेमा रुदानेको हत्यारा मूलतः रुपचन्द्र विष्ट आफैं हुन् ।

माले मकवानपुरले मार्‍यो रुदानेलाई

मकवानपुरको वामपन्थी विरासत रुदानेकै थियो। २०४६ पछि दलीय व्यवस्था सुरु भएपछि दलहरुका निम्ति रुदाने टाउको दुखाइ भए। किनकि, रुदानेको भाषामा कांग्रेस विदेशी दलाल थियो। माले निकृष्ट फटाहा थियो र राप्रपा जनअधिकारको शत्रु । त्यसपछि रुदानेको समाप्तिमा आफ्नो भविष्य देख्न थाल्यो तत्कालीन माले मकवनपुरले । अनि त पार्टीको जिल्ला कमिटीको बैठक नै बसेर रुपचन्द्रलाई पञ्चायतको मतियार भनेर प्रचार गर्ने निर्णय गरे ।

प्रचारमा रुपचन्द्रले हत्केलामा हुर्काएर पछि माले बनेका महाशयहरु नै अघि सरे। रुपचन्द्रलाई हरियो घाँसमा लुकेको हरियो सर्प बनाए उनीहरुले । जनता पनि यिनै निकृष्टको भ्रममा घुलन भए । यो रुपचन्द्रको राजनीतिक हत्याको घिनलाग्दो कारण थियो। र, रुपचन्द्रको जीवनप्रतिको मोहभंगको वस्तुगत कारण ।

रुपचन्द्रको हत्यारा सहकर्मी

एकातिर दल र सत्ता राजनीतिको चास्नीले रुदानेका सहकर्मीहरुलाई पनि आकर्षित नै गर्‍यो भने अर्कोतिर रुदानेको कठोर संघर्षको यात्रा उनीहरु सहन नसक्ने भए। अनि जसरुकै भाषाको एक थाल भात र एक अँगालो स्वास्नीको सिकार भए सहकर्मी । निर्वाचन र खासखास राजनीतिक घटनामा हाजिरी जनाउने अनि अघिपछि गयल हुन थाले । आफूलाई उत्तराधिकारी भन्नेहरु नै बिरामी हुँदासम्म दुई मुठी फलफूल लिएर रुदानेकहाँ गएनन् । रुदाने कहाँ छन् ? के गर्दै छ्न् ? बिरामी छन कि ? केही चासो राखेनन् उनीहरुले। यतिसम्म कि मर्ने हालतमा पुग्दा पनि रुदानेलाई अस्पताल पुर्‍याउने मान्छे न उनको कोही सहकर्मी थियो न उत्तराधिकारी न त परिवारका कोही सदस्य नै ।

कमल थापाहरु इमानदार दुस्मन

बलियो दुस्मन रुपचन्द्रको रहरको विषय पनि थियो। सिंगै पञ्चायत र त्यसका पक्षपातीहरुलाई उनी मण्डले भन्थे। उनले आफ्नो जीवनमा भोगेको मुख्य दुस्मन शक्ति पञ्चायत थियो। र त्यसको प्रत्यक्ष प्रतिनिधि कलम थापा थिए।

रुदानेलाई दुस्मनले के के गर्न सक्छ, सजिलै थाहा हुन्थ्यो र त दुस्मनका जेलनेल, अनेक हर्कतमा सजिलै जित हासिल गर्थे । दुई दुईपटक राष्ट्रिय पञ्चायतमा जितेर त्यही पञ्चायतको अन्त्यका लागि वैधानिक संघर्ष गर्ने कला कोहीमा थियो भने त्यो रुदानेमै थियो। कम्युनिस्ट पार्टीहरु त पूर्ण भूमिगत थिए। त्यही भएर कमल थापाहरुले रुदानेलाई कहिल्यै जित्न सकेनन् । तर, इमानदार दुस्मनको भूमिका भने निभाए । किनकि, थाहा नदिई रुपचन्द्रलाई मार्न उनीहरु लागिपरेनन्। बरु मित्र बनेकाहरुले मारिछाडे।

अझै मारिँदैछ मरिसकेको रुपचन्द्रलाई

अहिले पनि थरीथरीका हत्याराहरु छन रुदानेका । बाँचुन्जेल रुदानेसँग दुस्मनी गर्नेहरु रुदानेलाई देवता नै बनाएर तारिफ गर्छन् । यो पनि मरिसकेको रुपचन्द्रको हत्या नै हो। रुपचन्द्र द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद मान्ने मार्क्सवादी मान्छे हुन् । तर, उनलाई बेलाबेला पागल बनाइन्छ, धर्मगुरु भनाइन्छ र अनेक उपमा दिँदै मारिन्छ । उनका उत्तराधिकारी भन्नेहरुले थाहा दर्शन र थाहा दर्शनको सार निष्पक्ष सक्रियताको अभ्यासलाई एउटा कर्पोरेटको बेचिखाने लोगो बनाइरहेका छन्।

त्यो पनि रुदानेको कुनै नाम नराखेर। नाफाका लागि बआमा पनि बेच्न तयार पुँजीवादमा यो नैतिक विषय नै होला तर यो पनि रुपचन्द्रलाई हत्या गर्ने विषय नै हो। अझ रुपचन्द्रले निकृष्ट भनेको पार्टीको कार्यकर्ता बनेर, रुपचन्द्रलाई सिध्याउन लाग्ने रुपचन्द्रकै भाषाको बिखे (विरोधीको खेताला)लाई उफ्रीउफ्री भोट मागेर रुपचन्द्रकै उत्तराधिकारी बनिरहेका छन्, त्यो पनि रुपचन्द्रकै राजनीति गरिरहेको छु भनेर । यो त झन् डरलाग्दो हत्या प्रयत्न हो, मृतक रुपचन्द्रको। अझ कर्मकाण्डी श्राद्ध गरेर थाहा दर्शन र रुदानेको कपिराइट लिने निर्लज्ज काम उनीहरु नै गरिरहेका छन् ।

यद्यपि, रुदाने, थाहा दर्शन र जनमुखी राजनीतिलाई त्यही नाममा या अर्कै नाममा इमानदारपूर्वक जोखाइराख्ने जमात पनि छ यही माटोमा।

आशा गरौं, जिउँदा रुदानेले भन्थे– सत्य थाहा हुँदा झुट नाश हुन्छ । चिहानबाट एक दिन अजंगका रुपचन्द्रहरु जुरुक्क उठेर आउनेछन् । अनि रुपचन्द्रकै अन्तिम राजनीतिक भाषामा बदमास सरकार र बदमास प्रतिपक्ष फेर्ने महाजनमुखी अभियानलाई सफल बनाउनेछन् । विद्रोह र क्रान्तिको नयाँ यात्रा तय हुनेछ अनि रुपचन्द्रहरुका हत्यारा र जनताका वैरीलाई मसानघाट प्रिय लाग्न थाल्नेछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ७, २०७६ २२:३७