झरेको पातझैं जिन्दगी !

A+ A A-

आँखा छोपी नरोऊ भनी भन्नुपर्या छ
मुटुमाथि ढुंगा राखी हाँस्नुपर्या छ...

यी र यस्ता थुप्रै गीत तथा कविताका रचनाकार हुन्, कालीप्रसाद रिजाल । विषम बाल्यकाल भोगेका रिजालले सरकारी सेवासँगै नेपाली साहित्यको उन्नयनमा पुर्याएको योगदान अतुलनीय छ । उनको जीवन भोगाइ प्रेरणादायी छ । उत्प्रेरक छ । प्रस्तुत छ, नेपाली संगीत आकाशका चम्किला तारा कालीप्रसाद रिजालको जीवनयात्रा, उनकै शब्दमा ।

एक्लो बाल्यकाल

मेरो जन्म १९९६ साल चैत १० गते पूर्वी नेपालको सुनसरीस्थित धरान बजारमा भएको हो । बाल्यकालको धेरैजसो समय धरानमै बित्यो ।

बाल्यकाल सुखद रहेन । बालखै छँदा बुबाआमा बनारस जानुभयो । काकाकाकीसँग बस्नुपर्ने बाध्यता भयो । जसकारण, एक्लोपनाले गाँजेको थियो । परिणामतः बच्चैदेखि भावुक स्वभावको भएँ ।

अध्ययन यात्रा

विराटनगरको आदर्श विद्यालयमा केही समय पढेपछि धरान बसेर प्राथमिक शिक्षा लिएँ । धरानमा काकाका छोराछोरीसँगै पढ्थें । धरानमा पब्लिक हाइस्कुलमा पढें । त्यहीँबाट २०१३ सालमा प्रवेशिका परीक्षा उत्तीर्ण भएँ ।

थप अध्ययनका लागि काठमाडौं आएँ । मैले विद्यालय कालमै बालकृष्ण सम, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटालगायतको कविता पढेको थिएँ । काठमाडौं आएर उहाँहरुसँग भेट्ने ठूलो धोको थियो । त्यो धोको पूरा गर्न पनि काठमाडौं आएँ ।

काठमाडौं आएर त्रिचन्द्र कलेजमा व्यवस्थापन संकायमा भर्ना भएँ । बिहानी कक्षा लिन्थें । त्यहाँबाट स्नातकसम्मको अध्ययन गरें । त्यसपछि मेरो स्वास्थ्यमा समस्या आयो । उपचारका लागि बनारस गएँ । र, त्यहाँबाट नै अर्थशास्त्रमा स्नातकोत्तरसम्मको औपचारिक अध्ययन गरें ।

सरकारी सेवा

अध्ययनपछि धनकुटा डिग्री कलेजमा दुई वर्ष अध्यापन गरें । त्यसपछि भूमि सुधार लागू भयो । भूमि सुधार कार्यालयमा काम गर्ने अफर आयो । मलाई त खासै रुचि थिएन । तर, पारिवारिक सल्लाहअनुसार भूमि सुधार कार्यालयमा जागिर खाएँ ।

दुई वर्ष पाल्पामा भूमि सुधार प्रमुख भएर भूमि सुधार लागू गरें । तर, उक्त जागिरबाट सन्तुष्ट हुन सकिनँ । राजीनामा दिएर केन्द्रीय विभागमा आएँ । अन्ततः भूमि सुधार विभागको निर्देशक भएर काम गरें । त्यसपश्चात् मलाई सूचना विभागको जिम्मेवारी दिइयो । गीत र कविता लेख्ने भएकै कारण मलाई सूचना विभागको जिम्मेवारी दिइएको थियो ।

सिर्जना यात्रा

सानैदेखि साहित्यमा रुचि थियो । विराटनगरमा बस्दा गीत र कविता लखेर थुप्रै पुरस्कार पाएको थिएँ । जब २०१३ सालमा काठमाडौं आएपछि देशका चर्चित र आफूलाई मनपर्ने ठूला कविसित भेट्ने मौका मिल्यो । विभिन्न कविता गोष्ठीमा जान थालें । क्रमशः गीत र कविताप्रति लगाव बढ्दै गयो ।

कविहरुको संगत
बालकृष्ण सम, लेखनाथ न्यौपाने, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, भूपी शेरचन जस्ता लेखक तथा कविको कविता सुन्न पाएँ त्यसैले म कवितातिर तानिएँ । त्यसअघि गीत लेख्थें । वरिष्ठ कविसँगको भेटपछि गीत गाउनेभन्दा गीत र कविता लेख्नेतिर चाख बढेको हो ।

क्रमशः लेखिएका कविता पत्रिकामा छापिन थाले । मान्छेहरुले मन पराए । कविता लेखेकै कारण विभिन्न सम्मान तथा पुरस्कार पाएँ । त्यसपछि त गीत र कविता लेख्ने लत नै बस्यो ।

नारायण गोपालसँगको भेट

सूचना विभागको आफ्नै कार्यकक्षमा काम गर्दै थिएँ । गायक नारायण गोपाल मलाई नै भेट्न भनेर आउनुभएछ । विभिन्न पत्रिकामा मेरो कविता पढ्नुभएछ । मन परेछ ।

त्यतिबेला उहाँ राष्ट्रिय नाचघरमा काम गर्नुहुन्थ्यो ।

उहाँ सुसेल्दै म भएको ठाउँमा आउनुभयो । उहाँ आचानक आउँदा झसंग भएँ । उहाँले भन्नुभयो, ‘तपार्इं आउनुभएको छ भनेर भेट्न आएको ।’

क्रमशः कुरा भयो । भेट बढ्दै गयो । मित्रता बढ्यो । चिया पिउँदै गीतसंगीत र नीति निर्माणसँगै खेलकुदका कुरा गथ्र्यांै । एक दिन उहाँले भन्नुभयो, ‘तपाईं यति राम्रो कविता लेख्नुहुन्छ । एउटा गीत लेख्नुहोस् । म गाउँछु ।’

म त एकछिन लल्याकलुलुक भएँ । नारायण गोपाल जस्तो गायकलाई मैले कस्तो गीत दिऊँ ? फेरि पछिल्लो समयमा गीत लेख्न छाडेको थिएँ । मैले त्यहीँ बताएँ । उहाँले फेरि जोडबल दिएर भन्नुभयो, ‘होइन, तपाईं लेख्न सक्नुहुन्छ । लेख्नुहोस् ।’

उहाँ मान्छेमा के क्षमता छ भनेर छुट्याउन सक्नुहुन्थ्यो । साहित्यमा संगीत जोडेर क्रान्ति गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्नुहुन्थ्यो । शब्दको महत्त्व बुझ्नुहुन्थ्यो ।

मैले हार्न सकिनँ । कार्यालयको ढोका थुनेर दुईवटा गीत लेखें । तर, दिइनँ । मसँग गीत मागेको कुरा नै उहाँले बिर्सिदिएहुन्थ्यो जस्तो लागेको थियो । तैपनि, लेखेको गीत बगलीमा बोकेर हिँडेको थिएँ ।

दुई दिनपछि फेरि भेट भयो । उहाँले ‘गीत लेख्नुभयो ?’ भनेर सोध्नुभयो । मैले टार्न खोजें । तर, सकिनँ । बगलीबाट गीत लेखेको पत्र दिएँ । यसो हेर्नुभयो । अनि, ‘ल म गएँ’ भन्दै हिँड्नुभयो ।

मलाई कस्तो कस्तो लागिरह्यो । ‘के भन्ठान्नुभयो होला ? गीत मन पर्यो कि परेन होला ?’ मनमा प्रश्न खेलिरह्यो ।
८–१० दिनपछि मेरो कार्यालयमै आउनुभयो । एउटा क्यासेट दिँदै भन्नुभयो, ‘यो गीत सुनेर प्रतिक्रिया दिनुहोला ।’

घरमा आएर गीत सुनें । मैले लेखेको दुईवटै गीत रेडियो नेपालमा रेकर्ड गर्नुभएको रहेछ । ‘मुटुमाथि ढुंगा राखी हाँस्नुपर्या छ...’ र ‘झरेको पातझैं भयो उजाड मेरो जिन्दगी...।’

यी दुवै गीत निकै चर्चित र लोकप्रिय भए । र, मलाई गीतकार परिचय दिलायो ।

रचना गर्भ

त्यतिबेला नेपाली चुप थिए । शासकले जे गरे पनि सहनुपर्ने । सरकारी जागिर भएकाले मलाई आफ्नो आवाज बुलन्द गर्न गाह्रो थियो त्यसैले गीतलाई सहारा बनाएर भावना पाखें, ‘मुटुमाथि ढुंगा राखी हाँस्नुपर्या छ...’

उक्त गीत लेखेकै कारण खुब सास्तीको सामना गर्नुपर्यो । कतिले त ‘फाँसी दिनुपर्छ’ पनि भने । सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालयले एउटा समिति नै बनाएर छानबिन गर्यो । उक्त समितिले गीत व्यवस्था विरोधी नभएको निष्कर्ष निकालेछ । अनि, प्रतिबन्ध भएको गीत फुकुवा भएर बज्न थाल्यो ।

रचना

जीवनमा थुप्रै गीत लेखियो । तीमध्ये केही मीठो बात गर, बिहान उठ्नेबित्तिकै हिमाल देख्न पाइयोस्, माया गर्नेको चोखो माया पनि देखियो, यसै गरी बिताइदिन्छु दुई दिनको जिन्दगी, वनै खायो डडेलोले...लगायतका गीत अत्यधिक रुचाइयो । गीतसँगै थुप्रै कविता पनि लेखेको छु ।

अहिले जागिरबाट रिटायर्ड भएको छु । एक्लो अनुभूति हुन्छ । गीत र कविता रचना गर्न छाडेको छैन ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ७, २०७६ १७:२५