जब नमाज पढिरहेका मिर्जा गालिब बुरुक्क उफ्रेर साथीतिर दाैडिए

तस्वीरः द वायरबाट ।

A+ A A-

'हर एक बात पे कहते हो तुम कि तू क्या है,
तुम्हीं कहो यह अंदाज़े गुफ्तगू क्या है।
चिपक रहा है बदन पर लहू से पैराहान
हमारी जेब को अब हाजत-ए -रफू क्या है
जला है जिस्म जहाँ दिल भी जल गया होगा
कुरेदते हो जो अब राख जुस्तजू क्या है
रगों में दौड़ते फिरने के हम नहीं कायल
जब आँख से ना टपका तो फिर लहू क्या है।'

यी शेरहरू मिर्जा गालिबका हुन् ।

प्रसिद्ध गजलकार मिर्जा गालिबको जन्म २७ डिसेम्बर १७९६ ई. मा भारको आगरामा भएको थियो । उनको खास नाम मिर्जा असदुल्लाह बेग खान थियो । मिर्जा गालिबचाहिँ उपनाम हो । शायरी (कविता) का क्षेत्रमा गालिब अत्यन्तै लोकप्रिय छन् । उनी उर्दू, अरबी र फारसी भाषाका ज्ञाता थिए । उर्दू र फारसी दुवै भाषामा कविता र गजल लेख्थे ।

१३ वर्षको उमेरमा उनको बिहे नवाब इलाही बख्शकी छोरी उमराव बेगमसँग भएको थियो । उनी आगराबाट मावलीघर दिल्ली गएपछि उनको बिहे भएको र त्यहीँ स्थायी बसोबास गर्न थालेका थिए । धनी नबाबकी छोरीसँग बिहे भए पनि उनको जीवन भने गरिबीमै गुज्रियो । उनका सातजना सन्तान जन्मिएका थिए तर कुनै पनि २ वर्षभन्दा बढी बाँचेनन् भन्ने उल्लेख छ । जीवन पहिलो जेल र विवाह दोस्रो जेल ह‍ाे भन्थे रे उनी ।

मिर्जा गालिबकै जीवनकालमा भारतमा कायम रहेको मुगल साम्राज्य पतनतर्फ उन्मुख रहेको र ईस्ट इन्डिया कम्पनीको माध्यमबाट ब्रिटिश राज कायम हुँदै थियो । र, १८५७ को पहिलो भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम पनि गालीबकै समयमा भएको थियो । यस्ता सबै घटनाहरूको चर्चा गालिबका रचनामा पाइन्छ ।

यिनको एउटा खराब लत थियो । रक्सी खान्थे । त्यो पनि महँगो । सकभर विदेशी रक्सी ।

उनी रक्सी खानका लागि जेसुकै गर्न तयार हुन्थे । गोजीमा पैसाको कौडी नभए पनि, ३/४ माइल टाढा पैदल जानू परे पनि रक्सीका लागि उनी पैदल जानसक्थे ।

एक खेप ।

रक्सी नभेटेर अत्यन्तै निराश अवस्थामा यिनी मस्जिदमा गएर नमाज पढ्न थालेछन् । उनको एउटा साथीले कताबाट ल्याएर रक्सीको बोतल देखायो । गालीब त नमाज बीचमै छोडेर बुरुक्कै उफ्रिएर उठेर साथीतिर गएछन् । त्यसै बेला नमाज पढिरहेको अर्को कसैले भन्यो- के पारा हो मियाँ ? नमाज नै नसकी उठ्यौ त ?

गालीबले उत्तर दिए- जे माग्नका लागि नमाज पढ्दै थिएँ, त्यो आफैँ आइपुग्यो नि त !'

अंग्रेजविरोधी आन्दोलनमा पनि यिनी सहभागी भएका र धरपकडमा पनि घरीघरी पर्ने गरेका थिए भनिएको छ ।

आर्थिक रूपमा सम्पन्न थिए । सम्पन्न भएर पनि महँगो खर्च गराइले यिनलाई उसबेलाकै ४० हजारजति ऋण लागेको थियो रे । रिन नतिरेको आरोपमा उनी एकपल्ट पक्राउसमेत परेका थिए रे ।

यिनमा जुवा खेल्ने लत पनि थियो रे । यस अपराधमा उनलाई ६ महिनाको जेल सजाय पनि भएको थियो रे ।

दिल्लीका बादशाह बहादुर शाह जफरसँग शायरीकै कारणले उनको राम्रो सम्बन्ध भएको थियो । शाहले उनलाई आर्थिक मद्दत पनि गरेका थिए रे ।

उनका सम्बन्धमा यहाँ उल्लेख भएका कुरा साङ्केतिक मात्रै हुन् । उनका गजल र शायरीहरू नै उनलाई अमर बनाउन सफल छन् । गजलका यी हस्तीको जन्म दिन परेको हुँदा यति कुरा मैले विभिन्न स्राेतबाट अध्ययन गरेर प्रस्तुत गरेको हुँ । साहित्य, कला र सङ्गीतको भौगोलिक साँध हुँदैन । यी प्रतिभा विश्व साहित्यका लागि प्रेरक प्रतिभा हुन् ।गजलमा ओज, दम, परिष्कार चाहने जोसुकैले गालीबलाई पढ्नु आवश्यक छ भन्ने विचारका साथ यो छोटो परिचयात्मक लेख यतिमै बिसाउँछु । मिर्जा गालिबप्रति हार्दिक श्रद्धाञ्जलि !

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस १३, २०७८ ०९:१०