सूर्यको वायुमण्डलमा पहिलोपटक मानवनिर्मित यानको प्रवेश, सौर्य अध्ययनमा महत्त्वपूर्ण फड्को

सूर्यको वायुमण्डलमा पहिलोपटक मानवनिर्मित यानको प्रवेश, सौर्य अध्ययनमा महत्त्वपूर्ण फड्को

A+ A A-

इतिहासमा पहिलोपटक मानवनिर्मित यान सूर्यको वायुमण्डलमा प्रवेश गरेको छ । नासाको ‘पार्कर सोलार प्रोभ’ यान अहिले सूर्यको सबैभन्दा माथिल्लो तह ‘कोरोना’मा प्रवेश गरेर अध्ययन गर्दैछ । यस क्रममा उक्त यान धेरै पटक सूर्यको वायुमण्डलमा प्रवेश गर्ने र निस्कने गरिरहेको छ ।

सूर्य र अन्य ताराहरूको थप अध्ययन गर्न उक्त यान पठाइएको नासाले जनाएको छ । दशकौँ अघिदेखिको वैज्ञानिकहरूको योजना अहिले आएर सफल भएको छ । यसलाई वैज्ञानिकहरूले सौर्य अध्ययनमा महत्त्वपूर्ण फड्कोको रूपमा अर्थ्याएका छन् ।

सूर्यमा कोर, फोटोस्फेयर, क्रोमोस्फेयर र कोरोना गरी मुख्य चार तह छन् । तीमध्ये कोरोना सबैभन्दा बाहिरी तह हो । नासाका अनुसार यो तह अत्यधिक तातो हुन्छ, जसको तापक्रम १७ मिलियन डिग्री सेल्सियस हुन्छ । यसै तहबाट विभिन्न ग्यासका चार्जयुक्त कणहरू प्रवाहित हुन्छन्, जसलाई सौर्य आँधी भनिन्छ । सौर्य आँधीले पृथ्वीलगायतका ग्रहहरूमा प्रभाव पार्छ । पृथ्वीको भू–उपग्रह र अन्तरिक्ष मौसममा यसले प्रभाव पारिरहेको हुन्छ । यो आँधी ५०० किलोमिटर प्रतिसेकेन्डको गतिमा पृथ्वीको अन्तरिक्ष हुँदै अरु ग्रहतिर हुत्तिन्छ ।

पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्र हल्लिँदा ऊर्जालाई विकिरण बेल्ट बनाइदिन्छ, जसका कारण अन्तरिक्षको वातावरणमा प्रभाव पर्छ । अन्तरिक्षको वातावरणमा प्रभाव हुँदा मानवनिर्मित स्याटेलाइट तथा अन्य विभिन्न उपकरणलाई असर गर्ने वैज्ञानिकहरू बताउँछन् ।

वैज्ञानिकहरूले सौर्य आँधीको अध्ययन गरिरहेका हुन्छन् । हालै सूर्यको वायुमण्डलमा प्रवेश गरेको ‘प्रोभ’ यानले सूर्यको कोरोना तह र सौर्य आँधीका थप रहस्यहरू उद्घाटन गर्ने अपेक्षा वैज्ञानिकहरूले गरेका छन् । साथै, उक्त यानले सूर्यको क्रमविकास, सौर्यमण्डलमा यसको प्रभावलगायत सूर्यका अनेकौँ सूचना मात्र नभएर ब्रह्माण्डका अन्य ताराहरू बारेका तथ्यहरू पनि पत्ता लाग्ने नासाका वैज्ञानिकहरूले जनाएका छन् । सूर्यको कोरोना तहमा मानव निर्मित यान उड्दै गरेको खग्रास सूर्यग्रहणको बेला देख्न सकिनेछ ।

यो यान ३ वर्षअगाडि नै सन् २०१८ अगस्टमा त्यसतर्फ पठाइएको हो । पृथ्वीबाट सूर्य ९३ मिलियन माइल टाढा छ । उक्त यान सूर्यको केन्द्रबाट झण्डै ३८ लाख माइल परबाट उड्नेछ ।

वैज्ञानिकहरूले सौर्य आँधीको अध्ययन गरिरहेका हुन्छन् । हालै सूर्यको वायुमण्डलमा प्रवेश गरेको ‘प्रोभ’ यानले सूर्यको कोरोना तह र सौर्य आँधीका थप रहस्यहरू उद्घाटन गर्ने अपेक्षा वैज्ञानिकहरूले गरेका छन् ।

पृथ्वीमा जस्तो सूर्यमा ठोस सतह छैन । अत्यधिक तापका कारण त्यहाँ सौर्य पदार्थ र ग्यासहरूको तातो वायुमण्डल छ । यी पदार्थ गुरुत्व बल र चुम्बकीय बलद्वारा बाँधिएका छन् । ताप र चाप बढ्दै जाँदा यी पदार्थ सूर्यबाट पर हुत्तिन्छन् र सूर्यको वायुमण्डलको बाहिरी तहमा पुग्छन् । यसले सौर्य आँधी सिर्जना गर्छ । यो आँधी सौर्यमण्डलमा प्रवेश गर्छ र पृथ्वीलगायतका ग्रहमा पुग्छ ।

सूर्यको बनावट कस्तो छ ?

सूर्यमा झण्डै ७५ प्रतिशत हाइड्रोजन र २४ प्रतिशत हिलियम ग्यास छ । योबाहेक कार्बन, नाइट्रोजन, अक्सिजन, सल्फर, फलामजस्ता ६७ वटा रासायनिक तत्त्वहरू पहिचान गरिएको छ । सूर्यको केन्द्रलाई कोर भनिन्छ । यहाँको तापक्रम १५ मिलियन डिग्री सेल्सियस छ भने फोटोस्फेयरको तापक्रम ५५०० डिग्री सेल्सियस छ । सूर्य पृथ्वीभन्दा १०९ गुणा ठूलो छ ।

सूर्यको वरिपरि ग्रह, छुद्र ग्रह, उपग्रहलगायतका आकाशीय पिण्डहरू परिक्रमा गर्छन् । सूर्यको गुरुत्व बलले यी ग्रह र पिण्डहरूलाई आफूतिर तान्न खोज्ने क्रममा सर्यको परिक्रमा गर्ने गर्छन् ।

सूर्यबाट ऊर्जा कसरी निस्कन्छ ?

अत्यधिक ताप र चापका कारणले सूर्यमा भएका हाइड्रोजन परमाणु हिलियममा रुपान्तरण हुन्छन् । यस प्रक्रियामा ताप र प्रकाशको ठूलो मात्रा उत्सर्जन हुन्छ । सूर्यबाट हरेक सेकेन्ड ३.८×१०^२६जुल शक्ति निस्कन्छ । यो भनेको झण्डै २ अरब हाइड्रोजन बमले उत्सर्जन गर्ने शक्तिबराबर हो । सूर्यबाट हाइड्रोजन ग्यास हिलियममा रुपान्तरण भएर ठूलो शक्ति निस्कने प्रक्रियालाई न्युक्लियर फ्युजन प्रतिक्रिया भनिन्छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस ५, २०७८ ०६:३१