माडीवासीकाे गुनासाे- ‌ओलीले बाँदरझुलाकाे नाम फेरेर हनुमाननगर बन्यो तर हामीले लालपुर्जा पाएनाैँ

माडीवासीकाे गुनासाे- ‌ओलीले बाँदरझुलाकाे नाम फेरेर हनुमाननगर बन्यो तर हामीले लालपुर्जा पाएनाैँ

A+ A A-

काठमाडौंको सडकमा मार्च गरिरहेका भेटिए, चितवन बाँदरझुला गाउँका नारायण महतो । ७५ वर्षे महतो ‘लालपुर्जा’ पाउने आशामा काठमाडौं हान्निएका हुन् । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा पर्छ, महतोको गाउँ बाँदरझुला ।

माडी नगरपालिका- ९ मा पर्ने महतोको गाउँबाट लालपुर्जा र सम्मानजनक जीवनको माग गर्दै करिब ४० जना काठमाडौं आइपुगेका छन् ।

चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज स्थापना हुनुअगाडि नै अहिले मध्यवर्ती क्षेत्र भनिएको स्थानमा मानिसको बसोबास थियो । तर, निकुञ्जले उनीहरूको जीवन कष्टकर बनाइदियो ।

निकुञ्ज २०३० सालमा घोषणा गरिएको हो । महतोका अनुसार अहिले मध्यवर्ती क्षेत्र भनिएको बाँदरझुला क्षेत्रमा २०१८ सालदेखि नै बस्ती थियो । निकुञ्जआसपास बसोबास गर्ने मान्छे र निकुञ्जबीचको सम्बन्ध बलियो बनाउन निकुञ्ज संरक्षणमा स्थानीयलाई पनि भूमिका दिने भन्दै सरकारले २०५३ सालमा निकुञ्ज आसपासको ७ सय २९ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफललाई मध्यवर्ती क्षेत्र घोषणा गर्‍यो ।

‘त्यो मध्यवर्ती बनाएपछि हामीलाई झन् दुःख भयो,’ महतो भन्छन्, ‘दाउरा ल्याउन पाइँदैन, घाँस ल्याउन पाइँदैन । केही गर्न पाइँदैन । हामी त कैदीजस्ता भएका छौँ ।’

मध्यवर्ती क्षेत्रमा बस्नेहरूका दुःख असीमित छन् । निकुञ्जको संरक्षणमा खटिएका सुरक्षाकर्मीले मात्र होइन, जंगली जनावरले पनि मध्यवर्ती क्षेत्रमा बस्नेलाई सास्ती दिन्छन् । ‘सेनासँग झगडा गरेर बल्ल-बल्ल बाली लगाउन पाइन्छ । त्यही पनि हात्ती, गैँडाले सखाप पार्छन्,’ महतो सुनाउँछन् ।

मध्यवर्ती क्षेत्रमा पुस्तौँदेखि बसोबास गरिआएका बाँदरझुलावासीलाई सरकारले सुकुमबासीको सूचीमा पनि राखेको छैन । आफ्नो बिल्लीबाठ हुने भएपछि बाँदरझुलावासीहरू झोली, तुम्बा कसेर काठमाडौं आइपुगेका हुन् ।

पाँचवर्षे सन्तान काखमा बोकेर आन्दोलनमा उत्रिएकी जुना तामाङ भन्छिन्, ‘महिनैपिच्छे बसेको ठाउँबाट उठाउँछन् । कहिले यता जा भन्छन्, कहिले उता जा भन्छन् ।’

काखमा रहेको सन्तान उनले त्यसरी बसाइँ सर्दै हुर्काएकी हुन् । ‘हाम्रा बाउबाजे र हामीले त यसरी जुनी बितायौँ,’ तामाङ सुनाउँछिन्, ‘छोराछोरीले यस्तो भोग्न नपरोस् ।’

आफूजस्तै आफ्ना सन्तानले पनि सुकुमबासी हुन नपर्ला कि भन्ने आशाले यो चिसोमा काठमाडौं आइपुगेकी हुन् जुना । संविधानले नै प्रत्याभूत गरेको गाँस, बासको हकबाट समेत वञ्चित रहेका बाँदरझुलावासीहरू दैनिकजसो सुरक्षाकर्मीको कोपभाजनमा परिरहन्छन् । आफ्नै बारीको घाँस र दाउरा काट्दा पनि बाँदरझुलावासीलाई सुरक्षाकर्मीले पक्राउ गर्छ ।

‘मेरो दाइ रत्नबहादुर तामाङलाई सेनाले पक्राउ गर्‍यो,’ प्रकाश तामाङले सुनाए, ‘१४ दिनजति थुनेर राख्यो । ८ हजार जरिवाना तिरेपछि मात्र छाड्यो ।’ प्रकाशका अनुसार उनका दाइ रत्नको कसुर थियो– आफ्नै बारीको घाँस काट्नु ।

गत वर्ष ३ साउनमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रभित्र पर्ने माडीको कुसुमखोलामा बसोबास गर्ने चेपाङ समुदायका टहरामा निकुञ्ज प्रशासनले आगजनी गर्‍यो । गत वर्ष नै राजकुमार चेपाङलाई निउरो टिपेको आरोपमा कुटपिट गर्दा उनको मृत्यु भयो ।

बिजुली, स्वास्थ्य चौकी र स्कुलको सुविधा अझै पाएका छैनन्, बाँदरझुलावासीले । ‘हाम्रो गाउँको नाउँ बदलेर केपी ओलीले हनुमाननगर बनाउनुभयो,’ प्रकाश गुनासो गर्छन्, ‘हामीले अझै बिजुली, स्वास्थ्य चौकी र स्कुल पाएका छैनौँ । गाउँनजिकै सशस्त्र प्रहरी ब्यारेकसम्म बिजुली ल्याएका छन्, हामीले माग्दा दिँदैनन् ।’

‘गाउँको नाम मात्र फेरेर के गर्नु,’ जुना भन्छिन, ‘हाम्रो जीवन फेरिएको छैन । हाम्रो जीवन फेरे पो हुन्छ त ?’

गाउँ उत्तरमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज र दक्षिणमा भारतको सिमाना पर्छ । मुलुकको सीमामा रहेको यो बस्ती मात्र होइन, यहाँका मान्छेलाई समेत राज्यले सीमान्तकृत बनाएको आरोप लगाउँछिन् अधिवक्ता सरिता तिवारी ।

यो बस्ती हटाउन सरकारले २०५८ सालमा बस्तीमा आगजनी नै गरेको थियो । यो आगजनीपछि यहाँका मानिस अमुवा खोलाको तिरमा बस्न गए । करिब ५ महिना खोलाको तिरमा बसेपछि फेरि बाँदरझुला फर्किए ।

‘हामीलाई अहिलेसम्म सुकुमबासीको परिचय पनि दिएका छैनन्,’ स्थानीय शारदा आचार्य भन्छिन्, ‘सुकुमबासीको फारम पनि नगरपालिकाभन्दा माथि पुर्‍याइदिएन ।’

संविधान जारी हुनुअघिसम्म अयोध्यापुरी गाउँ विकास समितिमा पर्ने यो क्षेत्रका बासिन्दासँग गाविसलाई जग्गाको तिरो तिरेको प्रमाण पनि छ । त्यही प्रमाण देखाउँदै आचार्य भन्छिन्, ‘हामीसँग तिरो भने लिने । हामीलाई नागरिकको व्यवहार भने नगर्ने यो कस्तो न्याय हो ?’

निकुञ्जबाट संकलन हुने राजस्वको ५० प्रतिशतसम्म मध्यवर्तीमा खर्च गर्न सकिने कानुनी व्यवस्था छ । ‘खै त्यो पैसा कहाँ खर्च हुन्छ, हामीलाई थाह छैन,’ प्रकाश भन्छन्, ‘हामीलाई बिजुली बाल्न दिँदैनन्, घाँस काट्न दिँदैनन् । तर, हाम्रो नाममा भने पैसा खर्च गरेँ भन्छन् ।’

चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा करिब दश हजार घरधुरी छन् । यीमध्ये अधिकांश सुकुमबासी हुन् । राजनीतिक दलहरूले यी सुकुमबासीलाई आफ्नो भोटबैंक मात्र बनाउने गरेका छन् । त्यसैले त काठमाडौंमा आन्दोलन गरिरहेका झुलावासीले ‘एक हातले लालपुर्जा, अर्को हातले भोट’ लेखिएको पर्चा बोकेका छन् ।

‘हामीले जमिन जोत्न परेपछि ट्याक्टर लगाउन पाउँदैनौँ,’ रविन्द मोक्तान भन्छन्, ‘जग्गा आफ्नो नाममा नहुँदा हामीले केही गर्न पाउँदैनौँ । हामीलाई हाम्रो नाममा जग्गा चाहिएको हो ।’

माडीको बाँदरझुला, कुसुमखोला, प्याउली, खरिकुना, राईडाँडालगायतका स्थानमा सुकुमबासीका रूपमा २२ सयभन्दा धेरै घरधुरी बसोबास गर्छन् । बाँदरझुलावासीले आफ्नै भोटले जिताएका माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ तथा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा र प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलाई पनि भेट्ने योजना बनाएका छन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस ४, २०७८ १९:२५