विवाहअघि ग्रह होइन सिकलसेल कुण्डली मिलाऊँ

A+ A A-

पश्चिम तराईका थारू समुदायमा मात्र स्वास्थ्य समस्याको रूपमा देखिएको ‘सिकलसेल एनिमिया’ का बिरामी दिनानु दिन थपिने क्रम जारी छ।

सिकलसेल एनिमियाँ एक प्रकारको रक्त अल्पता सम्बन्धि रोग हो । यो समस्या पश्चिम तराईका थारू समुदायमा वंशाणुगत रूपमा स्वास्थ्य समस्याको रूपमा देखापरेको छ ।

‘सिकलसेलले थारू समुदायको आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक क्षेत्रमा असर पारेको छ, यसले थारू समुदायको जीविकोपार्जनमा असहजता ल्याएको छ,’

रोगका बिरामी थपिदैँ गएका छन् । हरेक वर्ष तीन सयको हाराहारीमा सिकलसेलका बिरामी थपिने गरेको भेरी अञ्चल अस्पतालका प्रमुख कन्सल्टेन्ट फिजिसियन डा.राजन पाण्डेले बताए ।

उनले हाल एक हजार पाँच सय जना सिकलसेलका बिरामी आफ्नो सम्पर्कमा रहेको बताए । २०७४ सालमा दुई सय ९९ जना बिरामी फेला परेकोमा २०७५ पुस मसान्तसम्म ६ सय ५० बिरामीले भेरी अञ्चल अस्पताल नेपालगञ्जबाट सेवा लिएको उनको भनाई छ ।

उनले राज्यले सिकलसेलको समस्यालाई सम्बोधन गरेपनि रगत सम्बन्धित बिरामीबाट ग्रसित हुने थाल्सेमिया र हेमाटोलोजी जस्ता समस्यालाई पनि सम्बोधन गर्न आवश्यक भएको औँल्याए ।

सरकारले सिकलसेल एनिमियाका बिरामीका लागि प्रति बिरामी एकलाख बराबरको औषधी सुविधा दिँदै आएको छ । डा. पाण्डेले भने, ‘भेरीबाट मात्रै सेवा सुविधा लिने बिरामीको सङ्ख्या छ सय ५० पुगिसकेको छ देशभर करिव १ हजार ९ सयले सुविधा लिएका छन् ।’

सिकलसेलको अवस्था हेरेर सुविधा पाउने र नपाउने बिरामी छुट्याउने गरिएको छ । सिकलसेलका बारेमा जानकारी नहुँदा विभिन्न अस्पतालमा उपचार गराएपछि मात्र बिरामी यहाँ आउने गरेको बताउँदै उनले गाउँमा सयौँ सिकलसेलका बिरामी भएको पाण्डेले बताए । ‘धेरैलाई जानकारी छैन, जानकारी भएका पनि जाँच गराउन नसकेर घरमै बसेको अवस्था छ,’ उनले भने ।

सम्पर्कमा रहेका मध्ये अधिकांश बिरामी थारू समुदायको भएको उनले बताए । ‘फेला परेका मध्ये ९९.९९ प्रतिशत बिरामी थारू समुदायका छन्,’ उनले भने ।

उनले सिकलसेलकै कारण धेरैको घरबार बिग्रेको र धेरैले पढाई छोडेको बताए । सिकलसेल भएको थाहा नपाउँदा उपचारमै सम्पत्ति सक्नेपनि छन् । ‘सिकलसेलले थारू समुदायको आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक क्षेत्रमा असर पारेको छ, यसले थारू समुदायको जीविकोपार्जनमा असहजता ल्याएको छ,’ उनले भने ।

बर्दियामा सबैभन्दा बढी बिरामी

भेरी अञ्चल अस्पतालका प्रमुख कन्सल्टेन्ट फिजिसियन डा.पाण्डेका अनुसार बर्दियामा सवैभन्दा धेरै सिकलसेलका बिरामी फेला परेका छन् । उनका अनुसार बर्दियामा मात्र ५ सय ६१ जना बिरामी चिकित्सकका सम्पर्कमा छन् ।

बर्दिया पछि दाङ दोस्रोमा छ । दाङमा तीन सय बिरामी छन् । कैलालीमा १ सय ८०, बाँकेमा १ सय २४ र सुर्खेतमा एक सयजना सिकलसेलका बिरामी छन् ।

सम्पर्कमा रहेका मध्ये अधिकांश बिरामी थारू समुदायको भएको उनले बताए । ‘फेला परेका मध्ये ९९.९९ प्रतिशत बिरामी थारू समुदायका छन्,’ उनले भने ।

उनले अन्य समुदायका एकदमै नगन्य सङ्ख्यामा बिरामी फेला परेको बताए । उनका अनुसार हालसम्म तीन जना मात्र अन्य समुदायका फेला परेका छन् ।

फेला परेका बिरामी मध्ये सबैभन्दा धेरै ११ वर्षदेखि ३० वर्ष उमेर समुहका भएको डा. पाण्डेले बताए । रोगको पहिचान हुन नसक्दा सानो उमेरमै मृत्यु हुने गरेको उल्लेख गर्दै उनले सिकसेलका बिरामीको रोग पहिचान नभएका कारण धेरैले ज्यान गुमाइसकेको बताए ।

उनले गर्भमै छँदा बच्चामा सिकलसेल भइसक्ने बताए । ‘जन्मिनुभन्दा ९ महिना अघि नै सिकलसेल भइसक्छ । रोगको पहिचान हुन नसक्दा सिकलसेल भएका बच्चाको सानोमै मृत्यु भइहाल्छ,’ डा. पाण्डेले भने, ‘यी पनि बल्लतल्ल बाँचेका मध्येका हुन् ।’

जन्मिनासाथ जाँच गराउन सुझाव

बच्चा जन्मिनासाथ सिकलसेल जाँच गराउनुपर्ने चिकित्सकको सुझाव छ । नेपालगञ्ज मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पताल कोहलपुरका असिसटेन्ट प्रोफेसर तथा प्याथोलोजी विभाग प्रमुख डा. प्रज्ञा गौतमले सिकलसेल भए नभएको ‘एम्नियोसेन्टिसिस’ प्रविधिबाट गर्भमै जाँच गर्न सकिने जानकारी दिए ।

नेपालमा यो प्रविधि प्रयोगमा नभएकोले प्रयोगमा ल्याउनु पर्ने उनले बताईन । गौतमका अनुसार यो प्रविधि गर्भ रहेको केही हप्ताभित्र गर्भमा रहेको बच्चालाई कुनैपनि असर नपर्ने गरी लिक्विड झिकेर जाँच गर्ने प्रविधि हो ।

पहिचान नभएकै कारण एउटा रोगको उपचार गर्नुपर्ने ठाउँमा अर्को रोगको उपचार हुने गरेको छ।

उनले सिकलसेल भएका बच्चालाई निमोनिया, जन्डिस हुने र चिकित्सकलाई उपचारमा समस्या हुने बताए । सिकलसेलको बारेमा जानकारी भए चिकित्सकलाई उपचार गर्न सजिलो हुने बताईन ।

उनले अमेरिका, बेलायत जस्ता विकसित देशमा बच्चा गर्भमा आउनासाथ सिकलसेल र थालसिमियाको जाँच हुने गरेको बताउँदै नेपालमा पनि जाँच गर्ने नीति ल्याउनु पर्ने बताईन ।

जन्मिनासाथ जाँच भए रोगको पहिचान हुने र उपचारमा सहज भई जोखिम कम हुने उनको भनाई छ ।

भेरी अञ्चल अस्पतालका कन्सल्टेन्ट फिजिसियन डा.पाण्डेले सानैमा रोगको पहिचान हुन नसक्दा धेरैले दुःख पाएको बताए । पहिचान नभएकै कारण एउटा रोगको उपचार गर्नुपर्ने ठाउँमा अर्को रोगको उपचार हुने गरेको बताए ।

‘पेट सिकलसेलका कारण दुखेको थियो, एपेण्डिक्स भएको भन्दै झण्डै अपरेसन भएन,’ भेरी अञ्चल अस्पतालमा भएको घटना सुनाउँदै उनले भने, ‘यस्ता घटना धेरै भएका छन् ।’

उनले एपेन्डिक्सको शल्यक्रियाका लागि तयार भएको बिरामीको जाँच गर्दा सिकलसेल फेला परेको र उपचार पछि निको भएर घर गएको बताए ।

अव ग्रह होइन, सिकलसेल कुण्डली

सिकलसेल जाँच गराएर मात्र विवाह गर्न चिकित्सकले सुझाव दिएका छन् । ‘अव वर र वधूको राशी र ग्रह शान्तिको भन्दा सिकलसेल कुण्डली मिलाउनु पर्ने बेला भएको छ,’ प्रमुख कन्सल्टेन्ट फिजिसियन डा. पाण्डेले भने ।

आमा र बुवामा सिकलसेल भए बच्चामा सर्ने सम्भावना एक सय प्रतिशत हुने चिकित्सकहरू बताउछन् । आमा वा बुवामा मात्र सिकलसेल भए बच्चामा सर्ने सम्भावना अलि कम हुने जानकारी दिँदै उनले वर र वधु दुवैमा सिकलसेल भए विवाह गर्न उत्तम नहुने बताए ।

‘सिकलसेल सर्न नदिन सिकलसेल कुण्डली मिलाएर मात्र विवाह गर्नुपर्ने जरूरी भइसकेको छ,’ उनले भने ।

दौड्दा ख्याल गरौं

गाह्रो र धेरै मेहनत पर्ने काम सिकलसेलका बिरामीले गर्न नहुने डा. पाण्डेले बताए । उनले दौड्ने र बल पर्ने काम गर्दा सिकलसेलका बिरामीले ख्याल पुर्याउनु पर्ने बताए । सिकललेस लागेका व्यक्ति म्यादी प्रहरीमा भर्ना भएपछि ज्यान बचाउन नसकेको चिकित्सकको अनुभवका कारण यस्तो सुझाव आएको हो ।

म्यादी प्रहरीमा भर्ना हुन गत वर्ष नेपालगञ्ज आएका बैजापुरका एक जनाको दौड्ने व्रmममा लडेर मृत्यु भएपछि अनुसन्धान गर्ने क्रममा घरका सदस्यमा सिकलसेल फेला परेको फिजिसियन डा. पाण्डेल बताए ।

‘जाँच गर्दा भाइ, बुवा र आमामा सिकलसेल फेला पर्यो,’ डा. पाण्डेले भने ।

निःशुल्क जाँच माग

सरकारले सिकलसेलका बिरामीलाई एक लाख रूपैयाँ बराबरको उपचार सेवा दिँदै आएको छ ।

सुरूमा सिकलसेल भए नभएको छुट्टायाउनको लागि बिरामीले २ हजार पाँच सय रूपैयाँ तिरेर सिकलसेल जाँच गराउन बाध्यकारी अवस्थाको अन्त्य भएको छ । भेरी अञ्चल अस्पतालले सिकलसेलको सबै जाँच गत साउनदेखि निःशुल्क गर्दै आएको छ ।

साउन अघिसम्म अस्पतालले लिने शुल्क महङ्गो भएकोले सिकलसेलको क्षेत्रमा काम गर्दै आएको स्कास नेपालका अध्यक्ष प्रभु राम चौघरीले निःशुुल्क जाँच गराउन माग र पहल गर्दै आएको बताए ।

शुल्क महङ्गो भएका कारण धेरै जना जाँच गराउन छुटेको दाबी गर्दै भने, ‘सरकारले उपचार निःशुल्क भनेपछि जाँच पनि निःशुल्क हुनु पर्यो ।’

पाठ्यक्रम तयार

थारू समुदायको बाक्लो र घनाबस्ती भएको बर्दियामा सिकलसेलको जनचेतनाको लागि कक्षा ९ को सामाजिक विषयमा पढाई हुनेगरि पाठ्यक्रम तयार पारी पढाउन सुरू गरिएको छ ।

बारबर्दिया नगरपालिका क्षेत्रका सबै माध्यमिक विद्यालयमा सिकलसेलका बारेमा जनचेतनासँगै पढाई समेत हुँदै आएको छ ।

सँघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारले यसलाई विषेश कार्यक्रमको रूपमा तयार गरी सचेतनाको रूपमा लैजनको लागि बाँके राप्तीसोनारी गाउपालिका – ७ का अध्यक्ष राम लखन थारूले माग गरे ।

जाँच मेसिन किनिँदै

सिकलसेल भए नभएको जाँचको लागि कुनै समय काठमाडौँ वा भारतको दिल्ली पठाउनु पर्ने समस्याको अन्त्य गर्दै विभिन्न अस्पताल तथा निजि स्वास्थ्य संस्थाले रगत जाँच गर्ने ईलेक्ट्रोफोसिस मेसिन भित्र्याई सेवा सुरू गर्नुको साथै केही स्थानीय तहले झिकाउने तयारी गरिरहेका छन् ।

भेरी अञ्चल अस्पतालमा सिकलसेल अध्ययन तथा अनुसन्धान केन्द्र स्थापनासँगै जाँचका सबै सुविधा भएको डा. पाण्डेले बताए ।

यसैगरी बर्दियाको राजापुर, बारबर्दिया, बाँसगढीलगायतको नगरपालिकाले सिकलसेल जाँचको लागि उपकरण किनेर सञ्चालनको तयारी गरिरहेको छ । नेपालगञ्ज मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पताल कोहलपुर, दाङ, कैलाली, गेटालगायतका अस्पतालमा समेत जाँचको उपकरण राखी सेवा दिईएको डा. पाण्डेले जानकारी दिए ।

प्रस्तुतिः आरपी सुवेदी

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन १, २०७५ ००:००