समाज बुझ्न सिकाउने ‘सोसियल साइन्स’ : यस्ता छन् पढेपछिका फाइदा

A+ A A-

नेसनल कलेजमा चौथो वर्षमा अध्ययनरत श्रेया खकुरेल कक्षा १२ पढेपछि विदेश जाने तर्खरमा थिइन् । तर, उच्च शिक्षा अध्ययन गर्न विदेश जाने उनको योजनालाई विराम लगाइदियो, साेसियल साइन्सले ।

खकुरेल समाजलाई मिहिन ढङ्गले हेर्न बुझ्न चाहन्थिन् । सोही अनुरुपको विषय पढ्न विदेश नै जाने उनको योजना थियो । तर, जब नेपालमै अर्थ, राजनीतिलगायतका कुरा हेरेर समाज अध्ययन गर्न सिकाउने विषय पढाइ हुन्छ भन्ने उनले सुनिन्, विदेश जाने योजना बिसाइन् ।

साेसियल साइन्स काठमाडौं विश्वविद्यालयअन्तर्गत रहेको नेसनल कलेजमा मात्र पढाइ हुन्छ । खकुरेलले पनि सोही कलेजमा नाम निकालिन् । हाल उनी स्नातक तहको अन्तिम वर्षमा पढ्दैछिन् । सोसियल साइन्समा पढाइ हुने विषयहरू समयसापेक्ष बनाउन बेलामौकामा परिवर्तन भइरहने उनी बताउँछिन् ।

‘हरेक वर्ष समाज परिवर्तन भइरहन्छ । राजनीतिक घटनाक्रम फेरिइरहन्छ । सोहीअनुसार कोर्स परिवर्तन भइरहन्छ । यो राम्रो कुरा हो’, उनले भनिन्, ‘यसले समाजको वर्तमान अवस्थालाई हेरेर भविष्य कस्तो होला भनेर हेर्न सिकाउँछ । अर्थ, लैङ्गिक अवस्था, समाजशास्त्रीय आँखाले पनि समाजलाई हेर्न सिकाउँछ ।’

धेरैले सोसियल साइन्सलाई ‘सोसियल वर्क’ वा त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा पढाइ हुने समाजशास्त्र भनेर बुझे पनि त्यस्तो नभएको खकुरेलको तर्क छ । सोसियल वर्कले सीमित दायराभित्र टेकेर पढाउँछ भने यसले समाजका विविध पाटोलाई केलाएर हेर्न सिकाउँछ । जुनै क्षेत्रमा काम गरे पनि यसले सहज बनाउने उनी बताउँछिन् ।

‘अन्य विषयमा स्नातक तहमा जे पढ्यो, स्नातकोत्तरमा पनि सोही पढ्नुपर्छ भन्ने छ । तर, यो पढेपछि यससँग सम्बन्धित जुनै विषय पढे पनि हुन्छ । समाजशास्त्र, अर्थशास्त्र, मानवशास्त्रलगायतका विषय पढ्न पाइन्छ’, उनले भनिन् ।

हाल खकुरेल ‘एरोस्पेस र डिफेन्स’ सम्बन्धित क्षेत्रमा रहेर इन्टर्न गरिरहेकी छिन् । सोसियल साइन्सले अर्थ र समाज बुझ्न सिकाएकोले पनि काम गर्न सहज भएको उनी बताउँछिन् ।

त्यस्तै, सोसियल साइन्समा स्नातक सकिसकेकी शृष्टि शाक्य पनि समाजलाई मिहिन ढङ्गले बुझ्न चाहने विद्यार्थीलाई सोही विषय पढ्न सिफारिस गर्छिन् । यसले समाजशास्त्रलगायत विविध कुरालाई समेट्ने भएकाले अन्यभन्दा फरक रहेको उनको भनाइ छ ।

‘मैले कलेज सुरु गर्ने बेलामा बीएसडब्लू (सोसियल वर्क) चर्चामा थियो । अधिकांश साथीले त्यही पढे’, उनले भनिन्, ‘तर, यसमा अन्तर्राष्ट्रियदेखि लिएर राष्ट्रिय सामाजिक मुद्दासम्म अध्ययन गराएर रिसर्चतिर केन्द्रित गराउँछ । प्रयोगात्मक कक्षा पनि हुन्छ, त्यसैले मैलेचाहिँ सोसियल साइन्स नै पढेँ । राम्रै भयो ।’

जुन क्षेत्रमा पनि भिज्न सकिने खालको विषय भएकाले काम गर्न सहज भएको उनको अनुभव छ । हाल शाक्य वातावरणसम्बन्धी रिसर्चको काम गर्छिन् । अर्थ, समाज, राजनीति सबै विषय बुझेकाले पनि काममा सघाउ पुर्‍याएकाे उनले बताइन् ।

शाक्यले सोसियल साइन्सको चौथो वर्षमा पढ्दै गर्दा इन्टर्न सुरु गरिसकेकी थिइन् । कलेजले गराएको तीनमहिने इन्टर्नले पनि धेरै सहयोग पुर्‍याएको उनको भनाइ छ ।

कस्तो कोर्स हो ?

सोसियल साइन्स चार वर्षकाे कोर्स हो । यो आठ सेमेस्टरको हुन्छ । समाज, अर्थतन्त्र, राजनीतिलगायतका विषयबारे बुझ्न चाहने विद्यार्थीका लागि यो रोजाइको विषय हुन सक्छ । यसमा स्नातक गरेपछि स्नातकोत्तरको लागि समाजशास्त्र, मानवशास्त्र, संस्कृति, दर्शनशास्त्र, सामाजिक मनोविज्ञानजस्ता विषय पढ्न पाइन्छ ।

कसले पढ्न पाउँछन् ?

कक्षा १२ मा न्यूनतम सी ग्रेड (२ जीपीए) ल्याएका विद्यार्थीले सोसियल साइन्स पढ्न पाउँछन् ।

कति खर्च लाग्छ ?

सोसियल साइन्स पढ्न लगभग साढे ६ लाख रुपयाँ खर्च हुन्छ । यद्यपि कलेजले विद्यार्थीको क्षमता हेरेर छात्रवृत्ति पनि दिने गरेकाले ठ्याक्कै यति लागतमै पढ्न सकिन्छ भन्ने हुँदैन ।

छात्रवृत्तिको व्यवस्था

कलेजले विद्यार्थीको क्षमता हेरेर कुल विद्यार्थीको १० प्रतिशत छात्रवृत्ति दिने गर्दछ । यो विषय पढाइ हुने एक मात्र नेशनल कलेजमा सेमेस्टरमा राम्रो गरेका विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति दिइने गरेको छ । साथै गरिब तथा जेहेनदार विद्यार्थीलाई सो कलेजले छात्रवृत्ति प्रदान गर्ने गरेको छ । नेसनल कलेजले एकपटकमा ३० वटा कोटा खुलाउने गरेको छ ।

के के पढ्नुपर्छ ?

सोसियल साइन्स पढ्ने विद्यार्थीले हरेक सामाजिक संरचनाका बारेमा अध्ययन गर्नुपर्दछ । विशेषगरी अर्थशास्त्र, समाज, संस्कृति, मानवशास्त्र, राजनीतिशास्त्र, वातावरण, मिडिया र समाजबारे यस विषयभित्र पढ्नुपर्ने हुन्छ ।

सम्भावित कार्यक्षेत्र

विद्यार्थीले डेभलपमेन्ट स्टडिज् पढेपछि निम्न क्षेत्रलाई आफ्नो कार्यक्षेत्र बनाउन सक्छन् :

–लोकसेवामार्फत जुनसुकै सरकारी क्षेत्रमा

–गैरसरकारी संस्था

–अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्था

–सरकारी, गैरसरकारी अनुसन्धान तथा योजना तर्जुमा

–दातृ संस्था

–सरकारी परियोजना

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस ४, २०७८ १३:१३