झुमा लिम्बूको युग (भिडियाे र फाेटाे)

रैथाने संगीत गाउँदै झुमा लिम्बू, शनिबारको कन्सर्टमा उनले निर्माण गरेको बाजा ढेलाको पहिलो सार्वजनिक प्रस्तुति समेत भएको थियो । तस्वीर : जेडी तमु

A+ A A-

कोरोनाको नयाँ भेरियन्ट ओमिक्रोनले फेरि एक ठाउँ भेला हुन हच्किने बेला आइसकेको छ । केही वर्षयता रैथाने संगीतमा आफूलाई खोजिरहेकी झुमा लिम्बूका लागि भने कोभिडको बहाना गर्न सकिने कुरै थिएन । झुमा लिम्बू नेपाली संगीतका लागि पछिल्लो घटना बन्न पुगेकी छन् । कुनै बेला अम्बर गुरुङकी चेली भनिनुमै चित्त बुझाइरहेकी उनले गुरुकै दीक्षास्वरुप ‘अम्बर संगीत’ जस्ता एल्बमहरू पनि नगरेकी होइनन् । अनि मूलधारका गीतदेखि एकाध चटपटे नम्बरहरू पनि भ्याइन् ।

तर असनमा पहिल्यै भीड छ भन्ने जानिबुझी किन त्यसैमा हराउन गइरहने ? उनले यसबीचमा नयाँ स्वखोज गरिसकेकी छन् । शनिबार ललितपुरको झम्सिखेलमा उनले दिएको रैथाने संगीत कन्सर्ट त्यसैको परिचायक थियो । उनले त्यहाँ आफैँले निर्माण गरेको बाजा ‘ढेला’ को समेत पहिलो सार्वजनिक प्रस्तुति गरिन् । ‘ढेला’ आलो गोरु मारेर एक महिनासम्म त्यसको छाला सुकाएर बनाएको बाजा हो । त्यसका लागि खमारीकाे रुख टुक्रा-टुक्रा पारेर चार महिनासम्म सुकाएको झुमाले गत वर्ष नै च्या खानु भो ? टक शो मा बताएकी थिइन् ।

‘आफ्नोमात्रै संगीत बजाएर पनि विश्वसंगीत नभइँदो रहेछ, अनि अरुको मात्रै सिको गरेर पनि नहुँदो रहेछ,’ देउडाबाट पसेर हाक्पारेमा निक्लिँदै गर्दा झुमाले आफ्नो नयाँ ठहर पेस गरिन्, ‘संगीतमा हामीले आफ्नो कुरा धेरै भन्न बाँकी छ ।’

रैथाने बाजा ढेला बनाउँदै झुमा लिम्बू ।

डिक्रा वादीको देउडा गाउँदा होस् या कर्नालीको खस भाका पस्किँदा– झुमाले प्रत्येक लय र त्यसको रचनागर्भ पत्ता लगाउँदा महिनौँ–वर्षौं बितेको तथ्य चुहाइन् । लिम्बुहरूको तङ्सिङ बस्दा, अनि मुन्धुममा सृष्टिवर्णनको कथा भन्दाखेरि संगीतको भूमिका कसरी मूख्य हुन जान्छ भनेर उनले सुनाइन् । यसअघि कर्णाली थिएटरको पहलमा ललितपुरमै एक वर्षअघि कन्सर्ट हुँदा झुमाले कतिपय बाजाबेगरै आफ्नो प्रस्तुति दिएकी थिइन् ।

शनिबार भने झुमासँग गानाबजानाकाे ठूलै डफ्फा थियाे । गितारमा मुवाँ एडमन्ड, पर्कुसनमा शम्भु बानियाँ र अशेष राई, बास गितारमा निरिता याक्थुम्बा, सारंगीमा मनिष गन्धर्व, बाँसुरी टोमस कारोस्को, किबोर्डमा अभिषेक थिए । क्वायर कन्डक्टरका रूपमा मारियाले साथी दिइन् । मुवाँ एडमन्ड र टोमस कारोस्को चिलीका बाद्यवादकहरू हुन्, जोसँग मिलेर झुमाले सारा ठेट नेपाली गीतमात्रै गाइनन् ।

महान कलाकृतिहरूले साझा मञ्च पाए । चिलियन कलाकारहरूले झुमालाई तिनकाे देशका लोकगायक भिक्टर खाराको प्रसिद्द लोकगीत सिकाएका रहेछन् । भाषाले धेरथाेर राेकेकै देखियाे, तर संगीतले राेकेन । दाेस्राे अन्तरामा झुमाले एउटा शब्द बिर्सँदा टाेमस काराेस्काेले तुरून्तै उठाइदिए । झुमाले मुसुमुसु हाँस्दै त्यसलाई सम्हालेर अघि बढिन् ।

बिनायाे बजाउँदै शम्भु बानियाँ । उनले पर्कुसन लगायत विभिन्न बाजा बजाएका थिए । तस्बिरः जेडी तमु

लिम्बू परम्पराभित्रकाे तङ्सिङ गाउने बेला झुमासँग अरु नौजना युवतीहरूको कोरसले साथ दियो । भारतकी अनुकृति सिंह, रेबेका फिलिप समेत सहभागी थिइन् । नेपालका अनु शाक्य, अन्विती उपाध्याय, अन्जना गुरुङ, अनिशा महर्जन, आर्य पौडेल, स्नेहा योन्जन क्वायर टोलीमा थिए । स्पेनकी मारिया फाजार्दोले तिनीहरूको संयोजन गरेकी थिइन् ।

झुमासँग काम गर्न पाएकोमा मारियाले हर्ष प्रकट गरिन् ।

‘खुसीको कुरा के छ भने सप्पैले आज मेरो काम मन पराउनुभयो,’ झुमाले शिलापत्रसँग भनिन्, ‘किनभने काम गर्नु, अनि ‘लु है काम गरेँ’ भनेर देखाउन पाउनु खुसीको कुरा हो ।’

कार्यक्रमभरि झुमाले ६ वटा गीत गाइन् । सुरुमा एउटा मेड्ले पनि पस्केकी थिइन् । अन्तिममा ताम्सोघा मुन्धुम गाएर आफ्नो प्रस्तुति टुंग्याइन् । प्राध्यापक बालकृष्ण माबुहाङलगायत उपस्थित लिम्बु समुदायका प्राज्ञिकहरू आफ्नाे संस्कृतिले त्यत्राे प्रतिष्ठित मञ्चमा मानभाउ पाएकामा गदगद देखिए ।

गायिका आनी छोइङ डोल्माले भनिन्, ‘आज मेरो लागि धेरै खुसीको साँझ हो । किनभने मैले यसअघि झुमाले गाएका जस्ता संगीतहरू सुन्न पाएकै थिइनँ ।’

काठमान्डु ज्याज कन्जरभेटरीका सन्चालक निराकार याक्थुम्बा १९७४ एडी ब्यान्डका मूख्य सुत्राधार मानिन्छन् । उनले मोक्ष रेस्टुरेन्टभित्रको झुमा लिम्बु साँझमा उनको गायकी, अनि सांगीतिक खोजको मुग्धकण्ठले प्रशंसा गरे । उनले रैथाने संगीतको धनबारे अरुले राखिराखेको चासोबारे खुसी पनि व्यक्त गरे ।

संगीतका महाेत्सव भइरहन्छन् काठमाडाैं र याे क्षेत्रमा । तर झुमाले गरेकाे तयारी निःसन्देह भिन्न थियाे । सायद ठूलो ‘स्टेटमेन्ट’ सुनिँन जाला, तर संगीत मर्मज्ञ र समीक्षकहरूले निःसंकोच भनून्, ‘यो झुमा लिम्बुको युग हो ।’ लोकगीत भनेर धेरैले गाइरहेका छन्, तर त्यसलाई संगीतको विश्वजनीन् चेतनासँग जोड्ने काम थोरैले गरे । यहाँ त झलकमान गन्धर्वको सारंगी चिनाउन पनि अर्को मुखर्जी आइदिनुपर्छ । सम्भवतः झुमाले यसबाट केही सिके–बुझेकी छन् ।

सिर्जनामा एउटा युग प्रादुर्भाव हुनका लागि एउटा खास व्यक्तिको पहलकदमी पर्याप्त हुन सक्छ । झुमाको पहलकदमीमा अरुले गरेका प्रयासहरूभन्दा नयाँपन छ । रवीन्द्र संगीतले थिचेको पूर्वीय संगीतभित्र झुमाले खन्दै गरेको गोरेटो सम्भवतः न्वारान हुन बाँकी छ । के थाहा, धर्मराज थापादेखि कुमार बस्नेतसम्म आइपुग्दा एउटा रंगकाे बढ्ता बाेलवाला देखिएकाे नेपाली रैथाने संगीतमा झुमा लिम्बु र नयाँ पुस्ताकाे उपस्थितले नेपाली संगीतकाे क्यानभास नै धनी बनाइदिने हाे कि ?

झुमा लिम्बूसँगको च्या खानु भो ?