सधैँ 'अशान्त रहने त्रिवि'को शान्त पुस्तकालय, जहाँ आँखा नदेख्नेले पुस्तक 'सुन्न' पाउँछन् (भिडियाे)

सधैँ 'अशान्त रहने त्रिवि'को शान्त पुस्तकालय, जहाँ आँखा नदेख्नेले पुस्तक 'सुन्न' पाउँछन् (भिडियाे)

A+ A A-

त्रिभुवन विश्वविद्यालय परिसर अक्सर अशान्त नै देखिन्छ । कहिले धर्ना । कहिले नाराबाजी । त्रिविलाई शान्त देख्न पाइँदैन । उपकुलपतिको कार्यालयदेखि कक्षाकाेठासम्म आन्दोलनका नाममा हाेहल्ला भइरहेकाे हुन्छ । तर, त्यही परिसरभित्रकाे त्रिवि केन्द्रीय पुस्तकालय भने शान्त छ ।

पुस्तकालयमा विद्यार्थीदेखि प्राध्यापकसम्म अध्ययन गरेर बसिरहेका भेटिन्छन् । बुधबार केन्द्रीय पुस्तकालयभित्र छिर्दा कोही पढिरहेका, कोही पुस्तक खोजिरहेका थिए । त्यहीँभित्र अन्य कोठाभन्दा फरक थियो, कोठा नम्बर १११.१ ।

हामी त्यहाँ पुग्दा १११.१ नम्बर कोठा भने गुञ्जायमान पायौँ । सबैतिर शान्त रहँदा त्याे कोठाबाट गुनगुन आवाज सुनिनु अनौठो थियो । झट्ट सुन्दा रेडियो बजिरहेझैँ लाग्थ्याे । त्यसपछि हामीले कोठा नम्बर १११.१ लाई नजिकैबाट नियाल्याैँ ।

कोठाभित्र मधुर आवाजमा आफ्नो फोनमा अनलाइन पोर्टलको समाचार सुनिरहेका भेटिए, बालकृष्ण उप्रेती ।

अनलाइन पोर्टलको समाचार, त्यो पनि सुनिरहेका ? तपाईंको दिमागमा यस्तै कुरा खेल्न थालिसके होलान् । तपाईंलाई पनि अचम्म लाग्यो होला ।

हो, कोठा नं. १११.१ सम्हाल्ने जिम्मा पाएका उप्रेती अनलाइनमा आएको समाचार सुनिरहेका थिए । दृष्टिविहीन भएकाले उनको फोनमा लेखिएको कुरा वाचन गर्ने ‘सफ्टवेयर’ रहेछ । त्यसैको सहारामा उनले लेखहरू पढ्ने, कम्प्युटर चलाउने गर्ने रहेछन् ।

दृष्टिविहीन उप्रेतीले सम्हालिरहेकाे उक्त कोठाको नाम थियो, अडियो भिजुअल सेक्सन । जहाँ दृष्टिविहीन र अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई पढ्न सहज हुने सामग्री थियो । उनका अनुसार त्यहाँ विभिन्न ‘अडियो बुक’हरू उपलब्ध छन् ।

दृष्टिविहीनहरूका लागि अडियो सुन्ने, सफ्टकपी थेसिसहरू लिनेजस्ता काम पुस्तकालयको सो कोठामा हुने उप्रेतीले बताए ।

सर्लाहीका उप्रेती केही दशकअघिसम्म त्रिभुवन विश्वविद्यालयकै विद्यार्थी थिए । २०६८ सालदेखि उनी त्रिविकै केन्द्रीय पुस्तकालयमै रहेर काम गर्न थालेका हुन् ।

हाल ताहाचलका उपप्राध्यापक कुमार थापा र रत्नराज्य क्याम्पसका उपप्राध्यापक डाक्टर गोविन्दप्रसाद आचार्य त्रिविकै विद्यार्थी थिए । उनीहरूकै पहलमा त्रिवि पुस्तकालयमा दृष्टिविहीनलाई अडियो क्यासेटको व्यवस्था गरिएको उप्रेतीले बताए ।

उनका अनुसार पुस्कालयमा अडियो क्यासेटको सुरुवात २०५० सालबाट सुरु भएको हो । ‘म विद्यार्थी हुँदा अध्ययन गर्न प्रयोग गरेका अडियो बुक अझै पनि यहीँ छ । त्यसमा २०५०–५१ सालका कुराहरू सुनिन्छन्’, उनले भने ।

सफ्ट कपी सामग्री केन्द्रीय पुस्तकालयमा भित्र्याउनुमा उप्रेतीको विशेष योगदान छ । ०६२/०६३ सालमा उनीलगायत अन्य क्याम्पसका विद्यार्थीहरू मिलेर हाल भृकुटी मण्डपमा भएको राष्ट्रिय अपाङ्ग मानवअधिकार संघ स्थापना गरेका थिए । र, त्यहीँबाट सुरु भएको थियो, सफ्टकपी सामग्रीको उत्पादन । जसलाई उप्रेतीले त्रिविसम्म ल्याउन पहल गरे ।

सुरुवाती दिनमा पुस्तकालयमा ४५/४६ वटाको हाराहारीमा मात्रै अडियो क्यासेट रहेको उप्रेती सम्झन्छन् । जुन अहिले ५ सयको संख्यामा छ । नेपाली, हिन्दी, अंग्रेजी अडियो बुकदेखि उपन्यासहरू पनि त्यहाँ उपलब्ध छन् ।

पुस्तकालयमा नभएका पुस्तकहरू पाठक, स्रोता खोज्न आएको अवस्थामा आफैँले बाहिरबाट खोजेर ल्याउनसमेत सहयोग गर्ने उप्रेती बताउँछन् । ‘यहाँ नभएका सामग्री खोज्न आउनुभयो भने म आफैँले चिनेको ठाउँबाट ल्याइदिन्छु । नसके ठाउँ देखाइदिन्छु’, उनले भने, ‘कतिपयचाहिँ वेबसाइटतिरबाट खोजेर दिन्छु । आफैँ दृष्टिविहीन भएकाले त्यस्ता अपाङ्गता भएका व्यक्तिको भावना बुझेर पनि हुनुपर्छ, रित्तै फर्काउन मन लाग्दैन ।’

ल्यापटप, कम्प्युटर, मोबाइल भएका स्रोताहरूलाई मात्र यस्ता समग्री सहज हुने उप्रेती बताउँछन् । त्यसमाथि दृष्टिविहीनलाई त्यहीँ बसेर पढ्ने वातावरण पनि त्रिविले बनाएको पाइँदैन । त्यसैले अध्ययन सामग्री पेनड्राइभमा वा अन्य केहीमा हाल्दिएर पढाउने उप्रेतीको भनाइ छ ।

उप्रेतीलाई याद भएसम्म वार्षिक २३ जनासम्मले पुस्तकालयको त्रिविको अडियो भिजुअल सेक्सनबाट सेवा लिएका छन् । अपाङ्गता भएका पाठकहरूलाई त्रिवि केन्द्रीय पुस्तकालयले केही सम्बोधन गर्न खोजे पनि पर्याप्त नभएको उप्रेती बताउँछन् ।

‘म आफैँ दृष्टिविहीन छु । पहिलो त यस्ता सेक्सन तेस्रो तलामा नबनाएर तलै भएकाले भए अलि सहज हुन्थ्यो । दोस्रो यहाँ प्रविधिको पहुँच नभएकाको लागि केही सामग्री छैन’, उनले भने, ‘त्यस्ताले प्रयोग गर्ने लिपि पनि यहाँ छैनन् । सामान्य मान्छेलाई जस्तो यहीँ बसेर पढ्ने वातावरण छैन । यसको स्तरोन्नति गर्न आवश्यक छ ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर १७, २०७८ १५:२५