उनी स्वतन्त्रतासित भयभीत भइन्

A+ A A-

आधुनिक अनुकूलन (अडाप्टेसन)

एकादेशमा एउटा विश्व गुफा निगम थियो । अँध्यारो र बेस्वादे भवनको ठूलो र अग्लो हलभित्र सयौँ कामदारहरू लस्करै बसेका थिए । उनीहरूलाई चम्किलो चाँदीको पर्दामा बाँधेर आ-आफ्ना कुर्सीमा बसाइएको थियो । पर्दामा अनगिन्ती बिन्दु र रेखाहरूले छलकारी चलायमान चित्रहरू बनाउँथे ।

पर्दाका चित्रहरू टाढा रहेका ‘प्रोग्रामर’हरूको इच्छाअनुसार चल्थे । तर, पर्दा हेर्ने कामदारहरू त्यसबारे अनभिज्ञ थिए । उनीहरू मोहक पर्दा मात्रै देख्थे र त्यसबारे मात्रै जान्दथे । ती पर्दाबाहेक केही नदेखेकाले उनीहरूलाई लाग्थ्योः पर्दामा देखिने चित्र र ग्राफहरू नै वास्तविकता हुन् । उनीहरूलाई यो पनि लाग्थ्यो– उनीहरू स्वतन्त्र छन् ।

गुफाको जीवनमा सदाबहार प्रतिस्पर्धा थियो । जसले छिटो सबैभन्दा धेरै आकार र चित्रहरू चिन्थे, प्रोग्रामरहरूले तिनलाई प्रतिष्ठा दिन्थे । तिनलाई कार्यकारी, अधिकारी वा भीआईपी भनिन्थ्यो । तिनका पर्दामा अतिरिक्त बिन्दुहरू हुन्थे र त्यहाँ टलकदार अक्षरमा लेखिएको हुन्थ्यो– ‘म खुसी छु’, ‘म स्वतन्त्र छु’ र ‘म कोही हुँ’ । यी सबै सन्देश ठ्याक्कै एकै समयमा देखिन्थे । त्यसैले गुफाको भीआईपी क्षेत्रमा निरन्तर विद्युतीय प्रवाह भइरहन्थ्यो, जब मानिसहरू एकैसाथ पढ्थे– ‘म खुसी छु’, ‘म स्वतन्त्र छु’ र ‘म कोही हुँ’ ।

गुफाको त्यो झलमलाउँदो हिस्सामा बस्ने ईर्ष्या र होड सबैमा हुन्थ्यो । '’कुनै दिन, मैले कडा मिहिनेत गरेँ र पर्दाका बिन्दुहरूलाई सही रूपमा पछ्याउन सकेँ भने म पनि त्यहाँ पुग्नेछु र मेरो पर्दामा पनि ती स्वर्ण वाक्य अंकित हुनेछन्’, सबै सोच्थे ।

एक दिन एक तरुण युवती चमकदार बिन्दु र अन्त्यहीन प्रतिस्पर्धाबाट वाक्क भइन् । ती बिन्दु यति अपेक्षित, नियमित र झण्झटलाग्दा भए कि उनले सोचिन्– ‘पक्कै जीवनमा यसभन्दा बढी केही हुनुपर्छ । अनि साँच्ची, ‘कोही’ भनेको को हो ?’ निक्कै बल गरेर उनले आँखालाई पर्दाबाट हटाइन् र वरपर हेरिन् । टाउको घुमाउँदा उनले एउटा ठूलो आविष्कार गरिन्ः पर्दामा उनलाई बाँधिराख्ने बन्धन त उनको दिमागमा मात्रै रहेछ ।

त्यत्तिकैमा उनको पर्दा उग्रतापूर्वक चम्कन थाल्यो– रोक । यथार्थमा फर्क । रोक । यथार्थमा फर्क ।

तर, उनी उठिन् । यो सब विल्कुल अनौठो लागे पनि उनी यताउति घुमेर हेर्न थालिन् । उनका जस्तै पर्दामा लागिरहेका सहकर्मीहरूभन्दा पर उनले पागलझैँ तीव्र गतिमा किबोर्ड थिचिरहेका मानिस देखिन् । ती प्रोग्रामर थिए, जसले त्यस्तो संसारलाई पूर्ण रूपमा नियन्त्रण गरिरहेका थिए, जुन उनले चिनेको एउटै संसार थियो र जसलाई उनी कत्ति बुझ्दिनथिन् ।

ती साँच्चीकै मानिस हुन् वा उनको भ्रम मात्रै ? ती अनौठा र डरलाग्दा देखिन्थे । उनी तर्सेर फर्किन् र कुर्सीमा बसिन् । पर्दा फेरि जगमगायो– तिमी क्षणिक पागलपनबाट अब सन्चो हुँदैछौ । लागिराख । तिमी यथार्थमा फर्कंदैछौ ।

लगत्तै पर्दामा उनलाई अतिरिक्त रंगीन बिन्दुहरू दिइयो । अनि ‘खुसी’को संकेतले पर्दा जीवन्त भयो । तर, उनको जीवन अब उही रहेन । उनको दिमागमा गहिरो दुविधाले जरो गाडिसकेको थियो । उनी ‘प्रश्न सोध्ने’ असाध्य रोगबाट संक्रमित भएकी थिइन् । एकैछिनमा उनलाई छटपटी भयो । जति रंगीन भए पनि बिन्दु र चित्रहरूले उनलाई आकर्षित गर्न छाडे । अनि उनले आँखा झिमिक्क गरिन् ।

एक क्षणका लागि पर्दा अँध्यारो भयो । त्यही क्षणमा उनी अलिकति झुकिन्, उठिन् र फनक्क पछि फर्किन् । अब पर्दा उन्मत्त रूपमा चम्कन थाल्यो । तर, उनले आफ्नो प्रश्नलाई पछ्याउने र त्यसको उत्तर खोज्ने निधो गरिन् ।

टाढा, प्रोग्रामरहरूभन्दा पनि पर, उनले ‘निकास’ लेखेको चिह्न देखिन् । त्योभन्दा पर मधुरो उज्यालो । उनी त्यतै हिँडिन् । उनले प्रोग्रामरहरूको खिसीपूर्ण हाँसो सुनिन् । भीआईपीहरूको हाँसो त्योभन्दा पनि चर्को र तिरस्कारपूर्ण थियो, जसले आ-आफ्ना पर्दाहरूमा उनको हिच्किचाहटपूर्ण यात्रालाई हेरिरहेका थिए । तर, तिनीहरूका पर्दामा ‘खुसी’का संकेतहरू फिक्का हुँदै गइरहेका थिए ।

युवती निकासबाट निस्किन् र ठाडो भर्‍याङमा छिरिन् । उनका घुँडा भर्‍याङमा ठोक्किएर दर्फरिए भने कानका पर्दामा गुफाको चर्को हाँसोको गुन्गुनाहट ठोकिइरह्यो । तर, त्यो हाँसोभन्दा पनि निकै बलियो एक किसिमको बोधले उनलाई भर्‍याङ उक्लिरहन सहज बनायो । टाढाबाट आएको, टुटेफुटेजस्तो लाग्ने प्रकाशपुञ्ज हेर्दै उनी निरन्तर माथि उक्लिरहिन् ।

लामो र कष्टसाध्य उकालोपछि उनी जाज्वल्यमान सिसाको ढोकामा पुगिन् । उनी हच्किन् तर ढोका खोलिन् र दिव्य वसन्तको दिनमा बाहिर निस्किन् ।

तेजिलो प्रकाशले उनको आँखालाई यति जोडले हान्यो कि पीडाका कारण उनले केही देख्न सकिनन् । उनलाई ऐठन भयो र उनको एक मन अन्धकार गुफाको सुरक्षाका लागि तड्पियो । उता सुरक्षा थियो, यता उनीबिना कुनै बिन्दु, तस्वीर र संकेत एक्लो र असुरक्षित थिइन् ।

उनी स्वतन्त्रतासँग भयभीत भइन् ।

सीधा प्रकाशबाट बच्न उनले भुइँतिर हेरिन् । पानीमा वस्तुका धमिला छायाहरू मात्रै देखिए । बिस्तारै आँखा बानी पर्दै गए । र, उनले घामको उज्यालोमा छर्लङ्ग संसार देखिन् । कस्तो सुन्दरता । हरिया वनस्पतिको चमत्कार, नीलो आकाशमा उत्रेको सेतो बादलको रहस्य...जताततै उज्यालै उज्यालो । अन्त्यहीन र दिव्य उज्यालो ।

उनी नवजात शिशुझैँ भौँतारिइन् । आश्चर्य र आनन्दमा हरियो घाँसको हरेक पातलाई स्पर्श गर्दै, फूलको बासना सुँघ्दै । ज्यूँदो हुनुको खुसीमा पारिलो घाममा उनी बेपर्वाह नाचिन् । ज्युँदो ! पहिलोपटक बाँचेजस्तो !

गिद्ध हावामा माथिमाथि आकाशिएझैँ उनी पनि परम आनन्दको आकाशमा उडिन् । यस्तो लाग्थ्यो– उनी सूर्यको जल्दो सौन्दर्यलाई छुन खोज्दै छन् । उनको आत्मा दिव्य आगोमा जल्दैछ ।

अलि पछि, परम आनन्दको गहिरो थकानपछि उनी नरम घाँसमा पल्टेर आराम गरिन् । उनको सोचाइ आतिसलाग्दो गुफामा थुनिएका, प्रोग्रामरहरूबाट कठपुतली बनाइएका सहकर्मीहरूतिर फर्क्यो । अब उनले तिनीहरूलाई सत्य कुरा भन्नुपर्छ । चम्किने बिन्दुहरूको अँध्यारो संसार एउटा निर्मम झुट हो ।

प्रकाशको संसार छाड्नु गाह्रो काम थियो, तैपनि उनी फर्किन् र भर्‍याङ हुँदै गुफामा झरिन् । त्यहाँ पुगेर उनी चिच्याइन्, 'साथी हो, मसँगै घामको उज्यालोमा हिँड । वास्तविक संसार धेरै उज्यालो छ र तिमीहरूले सपनामा देखेभन्दा पनि महान् छ । चम्कने पर्दाहरूको यो जेलबाट निस्क ।'

तर, मानिसहरूलाई यही भ्रमहरूको जेल प्यारो थियो । नयाँ र फरक कुराबाट उनीहरू त्रस्त थिए । तिनका पर्दामा आक्रोशपूर्ण चेतावनीहरू चम्कन थालिसकेका थिए । उनी कराइराखेपछि प्रोग्रामरहरूले पर्दाबाट उनको तस्वीर हटाइदिए । मेसिनबाट हटाए पनि उनको मुख थुन्न वा उनको सन्देश रोक्न उनीहरूले सकेनन् । उनी गुफाभर घुमेर उज्यालो संसारको चमत्कार, स्वतन्त्रता र आनन्दको गीत गाइरहिन् ।

सबै बाँकी गुफावासीहरूले उनलाई ‘म्युट’ गरिदिए । खाली एउटा केटाले उनीतिर हेर्‍यो र उसको दिमागमा पनि एउटा प्रश्न प्रवेश गर्‍यो । ठ्याक्कै त्यही बेला उसको पर्दा अँध्यारो भयो, युवतीले उसलाई हात दिइन् । हात समातेर ऊ बिस्तारै उठ्यो, बिहानीपखको ताराजस्तै । उनीहरूसँगै पछि फर्के र प्रकाश आएको दिशातिर हिँडे । नयाँ दिन उदाउँदै थियो ।

(मूल पाठः प्लेटो ('द रिपब्लिक' पुस्तकको ‘अलेगोरी अफ द केभ’ अध्याय, नेपाली अनुवादः जीवन क्षेत्री)

(काभालोस्की एक अमेरिकी कलेजमा दर्शनशास्त्रका प्राध्यापक हुन् । यसको मूलपाठ अंग्रेजीमा ‘फिलोसोफी नाव’मा यसै वर्ष प्रकाशित भएको हो । आफूले सामाजिक सञ्जाल छाड्दाको अनुवादकको अनुभव पनि दुरुस्त यस्तै थियो ।)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर ७, २०७८ ०८:२०