रेबिजबाट बर्सेनि १५ को मृत्यु, काठमाडौं महानगरमा मात्रै छन् १ लाख कुकुर

A+ A A-

रेबिजका कारण नेपालमा बर्सेनि १५ देखि ३६ जनासम्मको मृत्यु हुने गरेको पाइएको छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका अनुसार विशेषगरी रेबिज लागेको कुकुरको टोकाइबाट मानिसको मृत्यु हुने गरेको छ ।

९३ प्रतिशत कुकुरको टोकाइ र ७ प्रतिशत अन्य जनावर (बाँदर, स्याल, चमेरो) को टोकाइबाट मानिसमा रेबिज लाग्ने मन्त्रालयले जनाएको छ ।

‘कुकुरको टोकाइका घटना बढेका छन् । अस्पतालमा धेरै भर्ना भएका छैनन् । उपचारका लागि रेबिज भएका बिरामी वार्षिक १ सय जना मात्र अस्पताल आइपुग्छन्,' बिहीबार मन्त्रालयमा आयोजित रेबिजविरुद्धको इम्युनोग्लोबुलिन सेवा सातै प्रदेशमा विस्तार कार्यक्रममा प्रवक्ता डा. कृष्ण पौडेलले भने ।

मन्त्रालयको तथ्यांकअनुसार बर्सेनि ५० हजारभन्दा बढी मानिस कुकुरको टोकाइको समस्यामा परेका छन् ।

कुकुर र जनावरको टोकाइमा परेका मानिसको संख्या । स्रोत: स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय ।

गाउँबाट शहर पसे कुकुर

रेबिजको जोखिम तराईमा धेरै, पहाडमा मध्यम र हिमाली क्षेत्रमा कम रहेको उनले बताए । शहरीक्षेत्रमा पनि कुकुरको टोकाइका घटना बढेका छन् । ‘शहरीक्षेत्रमा अत्यधिक बढेको छ । गाउँबाट कुकुर शहर पसेका छन् । शहरमा गाउँबाट आएका थपिने भएकाले समस्या हुँदो रहेछ । त्यसैले रेबिज नियन्त्रण चुनौती बनेको छ,’ उनले भने, ‘कुकुर नियन्त्रण गर्न नगरपालिकाहरूलाई हम्मेहम्मे परेको छ ।’

मन्त्रालयका अनुसार काठमाडौं महानगरमा मात्र १ लाखको हाराहारीमा र नगरपालिकामा ५० हजारको हाराहारीमा कुकुरको संख्या रहेको छ ।

सिंहदरबारभित्रै कुकुरको बिगबिगी । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ

कोरोनाले टोकाइको घटना बढ्यो, छैन उपचार

कोरोना महामारीका कारण कुकुरको टोकाइका घटना बढेको मन्त्रालयको भनाइ छ । लकडाउन भएपछि कुकुरहरूले खान नपाएकाले टोकाइका घटना बढेको हो । ‘कोभिडको समयमा कुकुरले खान पनि पाएनन् । त्यसले गर्दा टोकाइको घटना बढ्यो,’ उनले भने ।

कुकुरले टोकेपछि यसको उपचार नरहेको डा. पौडेलले बताए । ‘कुकुरको बन्ध्याकरण तथा रेबिजविरुद्धको भ्याक्सिनबाट बचाउने हो,’ उनले भने, ‘बाटोमा हिँड्ने कुकुरहरूले खोप पाएको हुँदैन । नगरपालिकाहरूले कुकुरहरूलाई खोप लगाइरहेका छन् ।’

सातवटै प्रदेशमा दिइन लागिएकाे इम्युनोग्लोबुलिन औषधि ।

रेबिज लागेको कसरी थाहा पाउने ?

रेबिज लागेको कुकुरलगायत जनावरले टोकेमा टोकेको ठाउँमा दुख्ने, ज्वरो आउने, पानी देखेपछि तर्सिनेजस्ता लक्षण देखिन्छन् । ‘रेबिजका कारण अचेत हुने, प्यारालाइसिस हुने, कोमामा पुग्ने र मृत्यु हुन्छ,’ डा. पौडेलले भने, ‘रेबिजको शंका भएको जनावरले टोक्यो भने रेबिजविरुद्धको भ्याक्सिन लगाउनुपर्छ । भर्खर जन्मिएको बच्चाले टोक्दा पनि रेबिज लाग्ने गरेको छ ।’

कस्तो अवस्थामा भ्याक्सिन लगाउने ?

टोकेको ठाउँमा तत्कालै साबुनपानीले सफा गरेमा जोखिम कम हुने उनको भनाइ छ । ‘साबुनपानीले सफा गर्‍यो भने रेबिजको भाइरस पखालिन्छ,’ उनले भने, ‘छालामा चाटेको मात्र छ टोकेको छैन भने आत्तिनु पर्दैन ।’

कुकुर वा जनावरको टोकाइबाट दाग लाग्यो कोतर्‍यो भने साबुनपानीले सफा गरेपछि स्वास्थ्य संस्थामा गएर खोप लगाउनुपर्छ । ठूलो घाउ भएर रगत बगेको छ वा र्‍याल परेको छ रेबिजविरुद्ध इम्युनोग्लोबुलिन लगाउनुपर्छ । ‘इम्युनोग्लोबुलिन रेबिजविरुद्ध बनेको प्रतिरोध शक्ति हो । यसले रेबिज हुन नदिन सहयोग गर्छ,’ डा. पौडेलले भने ।

बालबालिका जोखिममा

मन्त्रालयका अनुसार सबैभन्दा बढी बालबालिका रेबिजको जोखिममा छन् । ‘४० प्रतिशत १५ वर्षमुनिका बालबालिकामा बढी रेबिजको समस्या देखिएको छ,’ उनले भने ।

रेबिज शून्य बनाउन इम्युनोग्लोबुलिन सेवा सातै प्रदेशमा

सरकारले सन् २०३० सम्म रेबिज शून्य बनाउने लक्ष्य लिएको स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री विरोध खतिवडाले बताए । ‘सन् २०३० सम्म रेबिज शून्यमा पुर्‍याउने रणनीति छ । शून्यमा झार्न सरकारले सातवटै प्रदेशबाट इम्युनोग्लोबुलिन औषधि दिइन्छ,’ उनले भने, ‘मंसिर ५ गतेबाट सेवा सुरु हुन्छ । यो निःशुल्क प्राप्त हुन्छ ।’

इम्युनोग्लोबुलिन सेवा पाइने अस्पतालहरू ।

यसअघि इम्युनोग्लोबुलिन सेवा शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकुमा मात्र उपलब्ध थियो । ‘आगामी आर्थिक वर्षमा औचित्यका आधारमा सबै जिल्लामा सेवा विस्तार गरिन्छ,’ मन्त्री खतिवडाले भने ।

इम्युनोग्लोबुलिन दिइएको ७ देखि १० दिनभित्र शरीरले एन्टिबडी बनाउन थाल्छ । इम्युनोग्लोबुलिन औषधिलाई विश्व स्वास्थ्य संगठनले अत्यावश्यक औषधिको सूचीमा राखेको छ । इम्युनोग्लोबुलिन दिन सातवटै प्रदेशका स्वास्थ्यकर्मीलाई तालिम दिइसकिएको मन्त्रालयले जनाएको छ ।

रेबिजविरुद्धको इम्युनोग्लोबुलिन सेवा सातै प्रदेशमा विस्तार गर्दै स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री विरोध खतिवडा ।

विश्वको अवस्था के छ ?

विश्वमा बर्सेनि रेबिजबाट ५९ हजारको मृत्यु हुने गरेको छ । १ सय ५० वटा मुलुकमा रेबिज देखिएको छ । अफ्रिका र एसियामा बढी देखिएको छ भने अन्टार्कटिकामा यो रोग देखिएको छैन । ‘गरिब देशहरूमा रेबिज धेरै देखिएको छ,’ मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. पौडेलले भने ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर २, २०७८ १८:२८