कांग्रेस, एमालेदेखि नेमकिपासम्म यसकारण चाहिएको छ दोस्रो पुस्ताको हस्तक्षेप

कांग्रेस, एमालेदेखि नेमकिपासम्म यसकारण चाहिएको छ दोस्रो पुस्ताको हस्तक्षेप

A+ A A-

केही महिनादेखि पार्टीको महाधिवेशनका बारेमा व्यापक चर्चा भएको छ । हरेक पार्टीले आफ्नो विधानअनुसार, निर्वाचन आयोगको नियम कानुनअनुसार महाधिवेशन गर्नुपर्नेछ । त्यसैले अहिले महाधिवेशन केही पार्टीले गरिसकेका छन् र केही पार्टीहरू गर्ने तयारीमा छन् । महाधिवेशन गर्दा ठूला पार्टीहरूले करोडौँ रुपैयाँ खर्च गरेका हुन्छन् भने स–साना पार्टीहरूले आफ्नो हैसियतअनुसार महाधिवेशन सम्पन्न गर्ने गर्छन् ।

हरेक पार्टीमा महाधिवेशन गर्नु भनेको नयाँ भिजन, नयाँ सिद्धान्त, नयाँ कार्यदिशा, नयाँ सांगठनिक जिम्मेवारीका साथ पार्टीलाई अगाडि बढाएर नेपाली जनता र राष्ट्रको पक्षमा काम गर्ने लक्ष्य बनाउनु हो । तर, केही पार्टीहरू र तिनका नेतृत्वहरू यस्ता छन् कि ३०/४० वर्षसम्म पनि आफैँ नेतृत्वमा रही महाधिवेशनद्वारा झन्‌ शक्तिशाली भएर आउँछन् । ३०/४० वर्षसम्म नेतृत्व गर्दा पनि त्यो पार्टी ठूलो होस् या सानो, जनताका बीच लोकप्रिय होस् या अलोकप्रिय, जे भए पनि कुनै हालतमा नेतृत्व छाड्दैनन् र आफ्नो प्राइभेट कम्पनीजस्तो गरी पार्टी चलाइरहेका हुन्छन् । त्यसैको सेरोफेरोमा आज केही पार्टीहरूको नेतृत्व र महाधिवेशनका बारेमा चिरफार गरी आमनागरिकसमक्ष प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरिएको छ ।

नेकपा (माले)

२७ कात्तिकदेखि चितवनमा भएको आठौँ राष्ट्रिय महाधिवेशनले महासचिवमा पुनः सीपी मैनालीलाई चयन गरेको छ । पार्टीले मैनालीको नेतृत्वमा केन्द्रीय कमिटी सर्वसम्मत चयन गरेको छ । ११ पुस २०३५ मा स्थापना भएको नेकपा (माले) को संस्थापक महासचिव मैनाली नै हुन् । त्यसैगरी, २०५८ सालदेखि निरन्तर हालसम्म नेतृत्वमा मैनाली नै छन् । निरन्तर पार्टीको प्रमुख पदमा रहेर देशलाई के उपलब्धि भयो ? नेकपा (माले) पार्टीले के उपलब्धि गर्‍यो ? २०३५ सालमै पार्टीको नेतृत्व गरिसकेका मैनालीले किन नेकपा (माले) पार्टीलाई देशकै ठूलो पार्टी बनाउन सकेनन् ? आजभन्दा ४३ वर्षअघि संस्थापक महासचिव भइसकेका मैनालीलाई अझै महासचिव हुने रहर पूरा भएको छैन, किन होला ?

कि त नेकपा (माले) पार्टीमा सीपी मैनालीभन्दा अर्काे व्यक्ति नै छैन भन्नु पर्‍यो, कि त मैनालीले अर्काे व्यक्तिलाई पार्टीको नेतृत्वमा पुग्न नदिने वातावरण नै तयार गरी आजीवन नेतृत्वमा बस्ने रहर गर्नुभयो । निरन्तर नेतृत्वमा रहेको व्यक्तिले पार्टीलाई के कस्तो अवस्थामा पुर्‍याएका छन् ? त्यो पार्टी र नेतृत्वबाट देशले के पाइरहेको छ ? नयाँ पुस्ताको त्यो पार्टीप्रतिको आकर्षण के छ ? यी सबै विषयवस्तुको गम्भीर समीक्षा नगरीकन आफ्नो स्तुतिगान गाउनेहरूलाई मात्र पार्टी जिम्मा दिएर नेतृत्वमा बसिरहने प्रवृत्ति नेपालको राजनीतिमा गलत छ । यस्तो परम्पराबाट सीपी मैनालीका साथै उनको पार्टी नेकपा (माले) पनि माथि उठ्न सकेन ।

राप्रपाको महाधिवेशन

यही ११,१२ र १३ मंसिरमा राप्रपाले महाधिवेशन आयोजना गर्दैछ । चार हजारभन्दा बढी महाधिवेशन प्रतिनिधि आउनेछन् । राप्रपाको महाधिवेशन चारपटकसम्म सरिसकेको छ । सबैभन्दा पहिला २५–२८ वैशाख २०७७, दोस्रो पटक जेठ २१–२४, तेस्रो पटक कात्तिकको पहिलो साता र त्यसपछि २७–३० कात्तिकहुँदै सरेर अब ११–१३ मसिंरमा काठमाडौंमा हुन गइरहेको छ ।

पञ्चायतकालमा महामन्त्री बनेका गिरिजाप्रसाद कोइराला २०४६ सालपछि नमरुञ्जेल पार्टी नेतृत्वमा बसिरहे । त्यसपछि शेरबहादुर देउवा पनि सरकारको नेतृत्व गरी पाँच पटक प्रधानमन्त्री भइसके र पार्टी सभापति पनि पटकपटक बनेका छन् । फेरि आउँदो महाधिवेशनबाट पनि सभापति बन्ने तयारीमा छन् । नमरुञ्जेलसम्म पार्टीको प्रमुख पद र सरकारको प्रमुख पदमा टाँसिइरहने प्रवृत्तिले नेपाली कांग्रेस पनि कसरी सुदृढ हुन सक्छ ?

राप्रपाको इतिहास पनि टुटफुट, विभाजन र एकताबाट नै अगाडि बढेको छ । पटकपटक फुटेर पशुपतिशमशेर राणा, डा. प्रकाशचन्द्र लोहनी र कमल थापा फेरि मिलेर ६ फागुन २०७३ मा महाधिवेशन गरेका थिए । त्यो एकता महाधिवेशन फेरि ६ महिनाभन्दा बढी टिक्न सकेन र फेरि पार्टी फुट्यो । २०७४ सालको प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा पशुपतिशमशेर राणा र डा. लोहनीका पार्टीले एक सिट पनि ल्याउन सकेनन् । कमल थापाको पार्टीले एक सिट मात्र ल्याउन सफल भयो ।

चुनावमा नराम्रोसँग पछारिएपछि फेरि २८ फागुन २०७६ मा पार्टी एकता गरेर अहिले महाधिवेशनको दौरानमा छन् । सूर्यबहादुर थापा र लोकन्द्रबहादुर चन्दपछि कमल थापा, पशुपतिशमशेर राणा, डा. प्रकाशचन्द्र लोहनीकै वरिपरि राप्रपा घुमिरहेको छ । २०६३ सालदेखि हालसम्म कमल थापा नै अध्यक्ष भइरहेका छन् । फेरि पनि उनको अध्यक्ष हुने ठूलो धोको छ । राप्रपा एउटा पुरानो पार्टी हो । राजतन्त्रप्रति शुभेच्छा राख्ने पार्टीले समयसापेक्ष आफूलाई कसरी रूपान्तरण गर्‍यो भन्ने कुरा जनताले मूल्याङ्कन गरेकै होलान् । राप्रपा पार्टी पनि अरु पार्टीभन्दा फरक हुन सकेको छैन । महाधिवेशनमा पनि यी पात्रबाहेक अरुलाई नेतृत्वमा पुग्न दिने छैनन् ।

राप्रपा पार्टीको दिन प्रतिदिन किन अवस्था खस्किरहेको छ ? नयाँ पुस्ता यो पार्टीप्रति किन आकर्षित हुँदैनन् ? त्यो पुरानो पार्टी आज सीमित ठाउँमा किन खुम्चिरहेको छ ? यस्तो कुराको बहस नगरीकन नेतृत्व हत्याउने प्रयत्न मात्र गरी पार्टीको महाधिवेशनबाट अध्यक्ष भएर पार्टीको नाममा व्यक्तिगत फाइदा लिनेबाहेक अरू केही देखिँदैन । आउँदै गरेको महाधिवेशनबाट राप्रपा पार्टीले जनताको चाहनाअनुसार देशलाई समृद्ध पार्ने दिशातिर नयाँ नेतृत्वसहित, नयाँ विचारसहित अगाडि बढ्यो भने राप्रपाको अवस्था देशभरि ठीकै होला । होइन भने फेरि टुटफुट विभाजन भएर राप्रपा पार्टीप्रति आकर्षणभन्दा विकर्षण नै बढी हुन जाला ।

नेकपा (एमाले)

नारायणी नदीको किनारमा १०–१२ मंसिर २०७८ मा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी लेनिनवादी) को दशौँ महाधिवेशन हुन गइरहेको छ । महाधिवेशनको उद्घाटनका लागि ५ लाख कार्यकर्ता चितवनमा ल्याउने उद्देश्य पार्टीको छ । २०७१ सालमा भएको नवौँ महाधिवेशनबाट केपी शर्मा ओली अध्यक्ष निर्वाचित भएका थिए ।

पाँच वर्षभित्र पार्टीको महाधिवेशन गर्ने कानुन भए पनि एमालेको महाधिवेशन समयमै हुन सकेन । चितवनमा हुन गइरहेको महाधिवेशनमा नेतृत्व मात्र छान्ने कार्यक्रम नेकपा एमालेको छ । पार्टीको विधान महाधिवेशन १५–१७ असोज २०७८ मा ललितपुरको गोदावरीमा सम्पन्न भइसकेको छ । विधान महाधिवेशनमा ओलीको देवत्वकरण गरेर १०औँ महाधिवेशनमा पनि ओलीलाई नै अध्यक्ष बनाउने तयारी देखिएको छ ।

विधान महाधिवेशनमा पनि व्यापक रूपमा छलफल नगरी ओलीले फरक विचार राख्न नदिएर आफ्ना अनुयायीहरूलाई ताली बजाउन मात्र लगाएर आफ्ना सबै एजेन्डाहरू पारित गराए । आफ्नो अनुकूल ७० वर्षे हद म्याद लगाएर फेरि आफू नै अध्यक्ष हुने योजना बनाए । नीति पनि कस्तो बनाए भने आफ्नो उमेर हेरेर महाधिवेशन हुनुको मितिसम्म ७० वर्षेको उमेर हदबन्दी लगाएर आफूलाई अनुकूल, अरुलाई सिध्याउने नीति ल्याए ।

नेकपा (एमाले) इतिहासकै संकट मोडमा छ । २७ वर्षसम्म नेतृत्व गरी एमाले पार्टीले बनाएका नेताहरू क. माधवकुमार नेपाल, झलनाथ खनाल, क. बामदेव गौतमलगायत हजारौँ कार्यकर्ताले ओलीसँग विद्रोह गरी नयाँ पार्टी बनाइसकेका छन् । संघीय सरकार, प्रदेश सरकारबाट एमाले च्यूत भइसकेको छ । एमालेभित्र ओलीको प्रशंसा गर्ने नेता/कार्यकर्ताबाहेक अरु पार्टीमा बस्न नसक्ने वातावरण बनेको छ । नेकपाकै अध्यक्ष हुँदा लगभग दुईतिहाइनजिकको सरकारको नेतृत्व गरेको ओलीले सातवटा प्रदेशमध्य छवटा प्रदेशमा सरकार निर्माण गरेको थियो ।

ओलीले एकलौटी रूपमा सरकार र पार्टी चलाएका थिए । आज नेकपा पनि किन फुट्यो ? त्यसपछि एमाले पनि किन फुट्यो ? नेकपा एमाले संघदेखि प्रदेश सरकारमा पनि सरकारविहीन किन भयो ? माधव, झलनाथलगायत हजारौँ कार्यकर्ताले एमालेबाट किन विद्रोह गरे ? राष्ट्रियताको सवालमा ओली कहाँ–कहाँ चुके ? यीलगायत समग्र विषयवस्तुको लाखौँ रुपैयाँ खर्च गरेर गरेको विधान महाधिवेशनमा पनि छलफल भएन र आउँदै गरेको चितवनको महाधिवेशनमा पनि बहस हुँदैन ।

एमालेको महाधिवेशनमा वैचारिक, सैद्धान्तिक, राष्ट्रियताको सवालमा आमजनसमुदायको सवालमा छलफल नगरीकन ओलीको महिमा गाएर, ओलीका फोटोहरू चोकचोकदेखि रुखरुखमा सम्म झुण्डयाएर, बिजुलीका पोलपोलमा झुण्ड्याएर ठूलाठूला डमीहरू बनाएर, रंगीविरंगी बनाई ओलीको स्तुतिगान गाउनुबाहेक अरु केही हुँदैन । महाधिवेशन आउन हप्ता दिन पनि बाँकी छैन तर कुनै छलफल छैन । जबर्जस्ती आफ्नो गुटको व्यक्तिलाई नेतृत्वमा स्थापित गरी फरक मत राख्नेलाई आउँदो महाधिवेशनबाट सिध्याइन्छ । तसर्थ नेकपा एमालेमा आकर्षण नभई दिन प्रतिदिन पार्टी छाड्नेको लहर हुनेछ । यो महाधिवेशन सकिएपछि एमालेबाट विद्रोह गर्नेको संख्या ठूलो हुनेछ ।

कांग्रेस महाधिवेशन

नेपाली कांग्रेसले चौधौँ महाधिवेशन यही २४ मंसिरदेखि २६ सम्म गर्दैछ । पटक–पटक महाधिवेशनको मिति सार्दै आइरहेको छ । बीपी कोइरालाको सपनाको जगमा टेकेर नेपाली कांग्रेसलाई न्याय, गतिशीलता, परिमार्जित र समयानुकूल बनाउँदै वैचारिक बहसमा नेपाली कांग्रेस कसरी अगाडि बढ्छ, हेर्न बाँकी छ ।

पञ्चायतकालमा महामन्त्री बनेका गिरिजाप्रसाद कोइराला २०४६ सालपछि नमरुञ्जेल पार्टी नेतृत्वमा बसिरहे । त्यसपछि शेरबहादुर देउवा पनि सरकारको नेतृत्व गरी पाँच पटक प्रधानमन्त्री भइसके र पार्टी सभापति पनि पटकपटक बनेका छन् । फेरि आउँदो महाधिवेशनबाट पनि सभापति बन्ने तयारीमा छन् । नमरुञ्जेलसम्म पाार्टीको प्रमुख पद र सरकारको प्रमुख पदमा टाँसिइरहने प्रवृत्तिले नेपाली कांग्रेस पनि कसरी सुदृढ हुन सक्छ ? आफूलाई लोकतान्त्रिक भन्ने पार्टीले वडा तहदेखि नै आफ्नो गुट बलियो बनाएर नयाँ अनुहारलाई पार्टीको नेतृत्व तहमा पुग्न नै दिँदैनन् ।

नेपाली कांग्रेसमा पनि देश हाँक्न सक्ने, पार्टी हाँक्न सक्ने युवानेताहरू छन् तर पनि उनीहरूलाई नेतृत्वमा आउन नदिन अनेक प्रयत्न गरिन्छ । आउँदो महाधिवेशनमा नेपाली कांग्रेसलाई वैचारिक रूपमा, सांगठनिक रूपमा देशका जल्दाबल्दा समस्याका बारेमा कसरी बहस गर्छ, हेर्न बाँकी छ । कांग्रेसको ७५ वर्षे लामो कालखण्डमा ५० वर्षजति कोइरालाले मात्र नेतृत्व गरे । लोकतान्त्रिक पार्टी भईकन पनि नेपाली कांग्रेस पार्टी संरचनामा नयाँ नेतृत्व विकास गराउन र हस्तान्तरण गर्नतिर लागेन ।

माओवादी केन्द्रको राष्ट्रिय सम्मेलन

११ पुसदेखि १३ सम्म नेकपा (माओवादी) केन्द्रको राष्ट्रिय सम्मेलन हुँदैछ । तत्कालीन माओवादी केन्द्र र एमालेको एकीकरणपश्चात् नेकपा बनेको थियो । तर, बीचमा दुईटै पार्टी अलग भएकाले नेकपा (माओवादी) केन्द्रले महाधिवेशन गर्न पाएको छैन । त्यसैले राष्ट्रिय सम्मेलन गर्दैछ । यस पार्टीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) २०४६ सालदेखि हालसम्म नेतृत्वमा छन् ।

अब हरेक पार्टीमा दोस्रो, तेस्रो तहका पुस्ताले हस्तक्षेप गर्नैपर्छ । किनकि एउटै व्यक्तिले ३०/४० वर्षसम्म पार्टीको नेतृत्व गरी आफ्नो प्राइभेट कम्पनी चलाएजस्तो गरी पार्टी चलाइरहेका छन् । अब हरेक पार्टीमा ६० वर्ष उमेरको हदबन्दी लगाउनु नै पर्छ । ६० वर्ष पुगेपछि अनिवार्य अवकाश लिनुपर्ने व्यवस्था नेपालको संविधानमै किटान गरिनुपर्छ ।

३२ वर्षसम्म पार्टीको नेतृत्व गर्दा पनि अझै उनको रहर मेटिएको छैन र फेरि पनि अध्यक्ष नै हुन चाहन्छन् । उनले कार्यक्रममा भने कि पार्टीको नेतृत्व गर्न सक्ने अर्काे नेता जन्मिएको छैन । तसर्थ म नेतृत्व छाड्न सक्दिनँ । यस्तो प्रवृत्ति हरेक पार्टीको नेतृत्वमा छ । के साँच्चिकै नेकपा (माओवादी) केन्द्रमा पार्टी हाँक्न सक्ने नेता नै छैनन् त ? पक्कै पनि छन् तर हरेक पार्टीका नेतृत्वमा बसेका नेताहरूले नेतृत्वमा बसेर सधैँ आफूलाई शक्तिको केन्द्र बिन्दुमा राखिराख्न चाहन्छन् ।

नेकपा (मसाल)

२०७६ साल जेठमा नेकपा (मसाल) को महाधिवेशन सम्पन्न भइसकेको छ । यस पार्टीका मुख्य नेता मोहनविक्रम सिंह पनि २०३१ सालदेखि हालसम्म महामन्त्री पदमै छन् । उमेरले उनी ८५ वर्षको भइसके । तैपनि उनी नेतृत्व हस्तान्तरण गर्न चाहँदैनन् र पार्टीलाई समयानुकूल अगाडि बढाउन पनि सकेका छैनन् । तर पनि नेतृत्व छाड्न चाहँदैनन् ।

नेपाल मजदुर किसान पार्टी (नेमकिपा)

२०४६ सालमा मजदुर किसान पार्टी बनेपछि उनी हालसम्म पनि निरन्तर नारायणमान बिजुक्छे अध्यक्ष नै छन् । लगभग ३२ वर्ष अध्यक्ष भइसक्दा पनि न पार्टी राम्रो बन्छ, न उनले नेतृत्व हस्तान्तरण नै गर्छन् । उमेरले ८२ वर्ष कटिसक्दा पनि पार्टी अध्यक्ष अर्काेलाई हस्तान्तरण नगरी आफैँ भइराखेका छन् ।

पार्टीका महाधिवेशन र सम्मेलनले देशको समृद्धि गर्ने विषयमा के–कस्तो बहस गरे ? लाखौँ नेपाली नागरिकलाई विदेश जानबाट रोकेर आफ्नै देशमा काम गर्ने वातावरण तयार गर्नेबारेमा बहस गरे कि गरेनन् ? समग्रमा गाँस, बास, कपास, शिक्षा र स्वास्थ्य सबै नागरिकले पाउनुपर्छ भन्नेबारेमा बहस भयो कि भएन ? बेरोजगारको अन्त्य गरी रोजगार सिर्जना गर्ने विषयमा छलफल भयो कि भएन ? राष्ट्रियताका बारेमा छलफल भयो कि भएन ? यस्ता आमनागरिकसँग सरोकार राख्ने आवाजका बारेमा तमाम छलफलहरू भए कि भएनन् ? हरेक पार्टीका महाधिवेशनबाट यीलगायत यावत सन्दर्भमा बहस गरी सबै पार्टीले समग्र देशको विकास गर्ने कार्यक्रम प्रस्तुत गर्नुपर्छ र विकासको सन्दर्भमा सबैको साझा धारणा बनाई पार्टीहरू सँगै हिँडनुपर्छ ।

अब हरेक पार्टीमा दोस्रो, तेस्रो तहका पुस्ताले हस्तक्षेप गर्नैपर्छ । किनकि एउटै व्यक्तिले ३०/४० वर्षसम्म पार्टीको नेतृत्व गरी आफ्नो प्राइभेट कम्पनी चलाएजस्तो गरी पार्टी चलाइरहेका छन् । अब हरेक पार्टीमा ६० वर्ष उमेरको हदबन्दी लगाउनु नै पर्छ । ६० वर्ष पुगेपछि अनिवार्य अवकाश लिनुपर्ने व्यवस्था नेपालको संविधानमै किटान गरिनुपर्छ । एक व्यक्ति एक पद, एक व्यक्ति दुई कार्यकाललगायतका प्रावधानहरू अनिवार्य गर्नुपर्छ । नेपालको राजनीतिमा नमरुञ्जेल पदमा बसिराख्ने प्रवृत्ति हुर्केको छ । यसको अन्त्य गरी नयाँ नेतृत्व स्थापित गर्दै समग्र पार्टीमा लोकतान्त्रिक अभ्यास गर्दै राजनीतिमा नयाँ संस्कृति बसाल्नुपर्छ ।

(लेखक नेकपा (एकीकृत समाजवादी) पार्टीका केन्द्रीय सदस्य हुन्)

प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर २, २०७८ ०८:५७