'बुझ्ने' मानिसकाे खाेजी

A+ A A-

छाडेर काम सारा
एक काम रोजिरहेछु
यो देशमा म एउटा
मानिस खोजी रहेछु..

डा. विश्वनाथ 'प्रेम' को शब्द, संगीत अनि गायक शिशिर योगीको समधुर स्वरमा सुसज्जित यो कालजयी गीत आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ । यो गीत सुनिरहँदा जोकोहीको मनमा एकखाले तरङ्ग पैदा हुन्छ । र, मनमा अनेकन् प्रश्नहरूको जन्म हुन्छ ।

मेरो मनमा पनि कैयौँ प्रश्नले आकार लिइरहेका हुन्छन् । सँगसँगै नयाँ-नयाँ आकाङ्क्षा र भावनाले मनभित्र विशाल घरको सिर्जना गरिसकेको हुन्छ । जब बाहिरी दुनियाँलाई नियालिरहेको हुन्छु अनि चारैतिर कुरुपको दृश्य मात्रै आँखामा झल्झल्ती देखिन्छन् । घोर निराशा, अन्याय, छलकपट, कुसंस्कार, कुरीति र लुटपाटलगायत अवाञ्छित कर्मको मूर्त रूप जब मनमा कोरिँदै जान्छ, तब यी सबै घटनाप्रति मभित्र घनघोर असहमति प्रकट हुन थाल्छ ।

लाग्छ, समाजमा यस्ता बेथितिविरुद्ध आवाज बुलन्द गर्न कि विवेक र चेतनाले क्रान्तिको दियो निरन्तर बाल्न सक्नुपर्छ, कि धेरथोर जेजस्तै भए पनि कोरा कागजमा आफ्ना भावना र विचारहरूलाई सदैव खबरदारीको रूपमा लेखिराख्नुपर्छ । तब न यहाँ समभाव र जनमुखी व्यवहारमा रूपान्तरण आउन सक्छ, र पो प्रगतिको फल रोप्न सकिन्छ ।

हुन त म साहित्यक साधना र यात्रामा भर्खर कखरा सिक्दै गरेकाे मान्छे हुँ, कैयाैँ कमजोरीका बाबजुद हरघडी साहित्यिक लेखनमार्फत आफूलाई पोख्ने प्रयास गरिरहन्छु । साधना र शब्दको धुनमा मनभित्र घुम्दै हृदयको संसारलाई स्पर्श गरिरहेको हुन्छु । बाहिरी परिवेशलाई विस्तारै भुल्दै मनमा शान्तिको कामना पुकार गरिरहन्छु । अनि दोसाँधमा पर्खिरहने घरबाहिरको पाहुनाजस्तै आफैँ अर्कै गन्तव्यमा हराइरहेको हुन्छु ।

समय परिवर्तनसँगै हरेक मान्छेका आकाङ्क्षामा बदलाव आइरहेको हुन्छ । कुनै पनि सरकार, राज्य संयन्त्र वा राज्यका निकाय आम मानिसको आकाङ्क्षा, सपना र समयको माग सँगसँगै एकाकार हुनुपर्छ । तर, यहाँ त महिनौँ, वर्षौंसम्म पनि राज्य र तिनका निकायहरू बेखबर हुने, मौनता साँध्ने, जिम्मेवारीबाट पन्छने, पारदर्शी नहुने, आफैँ हड्ताल गर्ने र हड्तालमा सरिक हुने कर्मले बढी महत्त्व पाउने भएकाले हामीले यस्तो नियती भोग्नु परेको हो ।

अहिलेको परिस्थितिमा खासगरी राज्यका प्रमुख अंगहरूमाथि नै सबैतिरबाट प्रश्नहरू उठ्दै आइरहेका छन् । यसको पछिल्लो उदाहरण हो सर्वोच्च अदालत । न्यायपालिकामा भइरहेकाे राजनीतिले लाखौँ मानिसहरू न्याय पाउने अधिकारबाट बञ्चित भइरहेका छन् । यहाँ अदालत, अदालतजस्तो हुन सकेको छैन । राजनीतिक दाउपेच र स्वार्थकेन्द्रित गिरोहका कारणले अदालतको गरिमामा ठूलो धक्का पुगिरहेको छ ।

न्यायालयको निष्पक्षता र विश्वासमाथि गम्भीर प्रश्न खडा भएका छन् । यो न्याय क्षेत्र र समग्र देशका निम्ति राम्राे संकेत हाेइन । न्यायलयको गरिमा, निष्पक्षता, स्वतन्त्रता कायम राखिराख्न सबैले आफ्नो तर्फबाट समयमै सकारात्मक भूमिका निर्वाह गर्नु आजको आवश्यकता हो ।

त्यस्तै व्यवस्थापिकाको अवस्था र भूमिका पनि निकै फितलो र अस्तव्यस्त छ । जनताको आवाज बुलन्द हुने सर्वाेच्च थलो व्यवस्थापिका संसद् बन्द छ/निस्काम छ । राजनीतिक द्वन्द्व र प्रतिशाेधको भावनाले गर्दा आज व्यवस्थापिका संसद् शिथिल र बिमारी छ । यसकै कारण राज्यका प्रमुख अंग र उपलब्धिमाथि बारम्बार चारैतिरबाट प्रश्नहरू उठिरहेका छन्, जुन नेपालको शासकीय स्वरूप र सुधारिएको संसदीय शासन प्रणालीप्रतिको अपराध हो ।

यसले झन् देशलाई विपरीत दिशामा धकेल्न मद्दत गर्दछ । त्यसैले यसको सही समाधान समयमै खाेज्नु सबै राजनीतिक दलको कर्तव्य हो । यस्ता साझा विषयवस्तुमा राजनीतिकरण अपराध हो । संसदमा भएका सबै राजनीतिक दलहरूले आम मानिसको हितमा कर्म गर्न अग्रसरतामा लिनैपर्छ । अन्यथा सार्वभौम जनताको फैसलाले तपाईं र तपाईंको राजनीतिक दलको अस्तित्वलाई धरापमा पार्ने निश्चित छ ।

कार्यपालिका राज्य सञ्चालनको मेरुदण्ड हो । कार्यपालिका सबै नागरिकको अभिभावक बन्न सक्नुपर्छ । यो सुशासनमा स्वस्थ/सफल, जनपक्षीय कामकारबाहीमा व्यस्त, आर्थिक क्रियाकलापमा पारदर्शी, जनमुखी/सेवामुखी, व्यवहारमा समानतासहित पूर्ण जवाफदेही बन्नुपर्छ/हुनुपर्छ ।

आम जनताको दैनिक जीवनलाई सरल, सहज बनाउनुका साथै राष्ट्रको समग्र क्षेत्रको सन्तुलित विकास, उन्नयन र समृद्धिको यात्रामा अग्रसर हुनु/रहनु कार्यपालिकाको अहम् कर्तव्य हो । कार्यपालिकाको कामकारबाही जनआकाङ्क्षासँग तालमेल हुन सकेको छैन । जसका कारण कार्यपालिकामाथि मानिसको विश्वास र भरोसा निरन्तर कमजोर हुँदै गइरहेको छ । राज्य सञ्चालकले समयसँगै समृद्धिको गति, मति, तर्जुमा गर्नुपर्ने नीति तथा कार्यक्रम पालना गर्नुपर्ने थिति/रीतिलाई सयम सान्दर्भिक परिमार्जन गरी गतिशील बनाउनुपर्छ ।

आम मानिस, समग्र देश र सुदृढ लोकतन्त्रको हितलाई केन्द्रबिन्दुमा राख्दै परिणामुखी र जनमुखी कामकारबाही गर्नु आजको आवश्यकता हो । महँगी दिनप्रतिदिन बढ्दाे छ । खाने तेल, पेट्रोल/डिजेल/एलपी ग्याँस, खाद्यान्न तरकारी/फलफूल, शिक्षा र स्वास्थ्यलगायत सबैमा सर्वसाधारण नागरिकको पहुँच कमजोर बन्दै गइरहेको छ । दिनभर काम गरेर बेलुका छाक टार्ने श्रमिक वर्ग, विद्यार्थी, निम्न आय श्रोत भएका नागरिकलाई जिविकोपार्जन गर्न कठिन भएको छ ।

प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम जनमुखी, जवाफदेही, परिणामुखी र पारदर्शी हुनुपर्नेमा यो केवल सत्ता घटकका स्वार्थ केन्द्रित समूहहरूलाई पालन/पोषण गर्ने भर्ती केन्द्रजस्ताे बनेको छ । आज यो भ्रष्टाचारको घर बनिरहेको छ । यसले समाजमा झन् असमानता, गरिबी, भ्रष्टाचार, अराजकता र गुण्डागर्दीलाई प्रश्रय दिइरहेको छ । तसर्थ, यस्ता लक्ष्य/उद्देश्यबिहीन, उत्पादनबिनाको वितरण, योग्यताबिनाको आकाङ्क्षा र कर्तव्यबिनाको अधिकार प्रत्यायोजन कार्यक्रमले कुनै पनि गाउँ, समाज र देशको आर्थिक विकास, आम मानिसको जीवन स्तरमा सुधार र विकास निमार्णका कार्यमा कुनै योगदान गरेको छैन ।

हिजोआज हाम्रा राजनीतिक दलहरू रचनात्मक कार्य गर्नुको सट्टा अवस्थ र जनआकाङ्क्षाबाहिरका कार्यमा बढी तल्लीन छन् । गर्नुपर्ने काम केही गर्दैनन् र नगर्नुपर्ने काम यथाशीघ्र गर्न उद्यत छन् । आजको परिवेशमा केवल सत्तामुखी, स्वार्थमुखी र राजनीतिक भागबन्डाको कर्ममा मात्रै बढी सक्रिय हुनु निकै दुर्भाग्यपूर्ण अवस्था हो । जसले गर्दा राज्यका सबै अंग/निकायहरू चरम राजनीतिकाे शिकार भइरहेका छन् । जहाँ अदालत अदालतजस्तो हुन सकेको छैन, विश्वविद्यालय, विश्वविद्यालयजस्तो हुन सकेको छैन, संवैधानिक आयोगहरू, आयोगजस्ता हुन सकेका छैनन् ।

यी क्षेत्रमा राजनीतिक स्वार्थ र छलछामले जरा गाडेकाे छ । निष्पक्षता, योग्यता, सक्षमता, जनमुखी सेवा, जवाफदेहिता र समानतामा कालो बादल मडारिइरहेको छ । चाकरीबाज, नातावाद र कृपावादले व्याप्त प्रश्रय पाइरहेको छ । श्रमको चरम शोषण, दुरुपयोग र अवमूल्यन भइरहेको छ ।

कर्म/श्रमअनुसार न दाम छ, न नाम छ, न मूल्यांकन छ, न साथ छ, न पुरस्कार छ, न दण्ड नै छ । त्यसैले यहाँ कुसंस्कार, कुरीति र जवाफहीन चरित्रले राज्य संरचनालाई नै ध्वस्त पारिरहेको छ । आज लाखौँ युवा पासपोर्ट लिनको लागि रातभर जाग्राम बस्नु परेको छ । मालपोत कार्यालय, यातायात कार्यालय र राजस्व कार्यालयलगायतका कार्यालयहरूकाे कार्यशैली जनतामारा छ । यी सबै समस्या हुन् र यिनकाे दीर्घकालीन समाधान आजको आवश्यकता हो ।

देश तथा समाजलाई विकास र परिवर्तन गर्न सक्ने प्रक्रिया भनेको राजनीति हो । देशको समग्र क्षेत्रलाई राजनीतिले प्रभाव पारेको हुन्छ । नागरिक चेतनाको विकास गराउने तथा चरित्रवान एवम् राष्ट्रका लागि जिम्मेवार र समर्पित भएर लाग्ने नागरिक निर्माण गर्नुमा पनि शिक्षा क्षेत्रको महत्त्वपूर्ण योगदान रहेको हुन्छ । जुन देशमा शिक्षाको विकास राम्रो हुन्छ, त्यो देशको राजनीतिक अवस्था स्थिर र जनपक्षीय हुन्छ ।

जुन समाज वा देशका मानिसको शैक्षिक विकास अवस्था कमजोर हुन्छ, त्यहाँको राजनीति पनि पिछडिएको र गएगुज्रेको हुन्छ ।किताब पढ्दैमा व्यक्ति शिक्षित हुँदैन । उसँग चेतना हुनुपर्छ, विवेक हुनुपर्छ । नेपाली समाजमा जुन खालको शिक्षा विकास छ, राजनीतिक संस्कार पनि त्यस्तै छ । राजनीतिक चेतना फैलाउन शिक्षा प्रभावकारी हुनुपर्छ । त्यसैले राज्यले शिक्षा क्षेत्रलाई महत्त्वका साथ आफ्नो माटो सुहाउँदो शिक्षा जनताका छोराछोरीलाई प्रदान गर्नुपर्छ । यसर्थ शिक्षाले राजनीतिलाई नयाँ परिपाटी विकास गर्न, राजनीतिलाई सफा बनाउन र राजनीतिक संस्कार विकास गर्न सघाँउछ ।

अन्त्यमा, यी हरफहरूसँगै सार्थक जीवनका बारेमा यहाँ दुई शब्द प्रस्तुत गर्दछु ।

समयको गतिसँगै हिँड्नु पर्‍या छ
समुन्द्रको सानजस्तै बग्नु पर्‍या छ
देश अनि आफू बनी संसार जनाउनु छ
बाआमा आफन्तको शिर उचो बनाउनु छ
रोप्नु छ फल फैलाई आशा यो कञ्चन यात्रामा
हिँड्नु छ टाढा समाई बाटो राख्नु छ आडमा
राख्नु छ विश्वास, गर्नु छ कर्म यो दिव्य जीवनमा
हुनु छ निश्चल, बुन्नुछ असल, यो मातृ भूमिमा

जीवनको सफलता फगत सम्पत्ति थुपार्नु, मर्सिडिज चढ्नु, दरबार बनाउनु या सुख सयल गर्नु मात्रै होइन । सफल, सुन्दर र प्रेरणादायी जीवन त्यो हो, जसले आफ्नो सामर्थ्यले चारैतिर सुगन्ध छर्न सक्छ । जसको कर्मले समाजलाई समभावमा रूपान्तरण गर्न सक्छ । जसले समाजमा विवेक र चेतनाको दियो बाल्न सक्दछ । जसले निमुखा, विपन्न र आवाजविहीनको आकाङ्क्षालाई सुन्न/बुझ्न सक्छ । जसले हिमाल, पहाड र तराईको संसार र सपनालाई अनुभूत गर्न सक्छ । जसले नागरिक, देश र लोकतन्त्रका पक्षमा निस्वार्थ भगिरथ परिश्रम र फल रोप्न सक्दछ । उसैकाे हो सफल जीवन, सुन्दर जीवन, प्रेरक जीवन, पूर्ण जीवन, मानव जीवन ।

त्यसैले यो देशलाई बुझ्ने मानिस खोजिरहेछु । त्यसैले यो माटोलाई चिन्न सक्ने मानिस खोजिरहेछु । त्यसैले यो आवाजलाई सुन्न सक्ने मानिस खोजिरहेछु । त्यसैले यो आकाङ्क्षा, सपना र संसारलाई अनुभूत गर्ने मानिस खोजिरहेछु । 'छाडेर काम सारा, एक काम रोजिरहेछु, यो देशमा म एउटा, मानिस खोजिरहेछु' यो देशमा म एउटा बुझ्ने मानिस खोजिरहेछु ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर १, २०७८ ०८:४३