गैरकानुनी रूपमा बन्छन् म्युजिक भिडियो, करार सम्झाैता नहुँदा फस्दैछन् निर्देशकदेखि कलाकारसम्म

गैरकानुनी रूपमा बन्छन् म्युजिक भिडियो, करार सम्झाैता नहुँदा फस्दैछन् निर्देशकदेखि कलाकारसम्म

A+ A A-

म्युजिक भिडियो सम्पादक प्रविण भट्टले दर्जनाैँ भिडियो सम्पादनकाे काम गरिसके । तर, काम गरेको सबै भिडियोबाट भने उनले कबाेल गरेकाे पारिश्रमिक पाएनन् । आफूले दुःख गरेको कामको पारिश्रमिक नपाउँदा उनी दुःखी छन् ।

शिलापत्रसँगको कुराकानीमा उनले भने, 'पारिश्रमिक नपाउने पीडा पहिला पनि थियो, अहिले पनि छँदैछ । दुःख नबुझिदिनेहरूलाई के नै भन्न सकिन्छ र ?'

प्रविण केही समय विनम्रतापूर्वक पारिश्रमिक माग्छन् । दिँदै नदिने पत्‍तो पाएपछि माग्नै छोडिदिन्छन् । 'कति चोटि माग्नु खोइ ? भन्दाभन्दा आफैँलाई लाज लाग्छ, अनि त्यसै छोडिदिन्छु,' उनले भने ।

पारिश्रमिक नपाउनुमा प्रविण पनि दोषी छन् । किनकि उनले सम्झौता गरेर काम नै गरेका हुँदैनन् । सम्झौता नहुँदा उजुरी गर्ने आधार हुन्न । अन्तत: टाउको समात्नुको विकल्‍प उनीसँग हुन्न ।

किन गर्दैनन् सम्झौता ? जवाफमा प्रविण भन्छन्, 'चलिआएको चलन नै यस्तै छ । कोही चिनजानको भएर काम गरिन्छ । कोही कसैले भनेका आधारमा काम गरिन्छ । तर, यस्तै काम गर्दा फसिने रहेछ ।'

यस्तो पीडा प्रविणको मात्र होइन, म्युजिक भिडियोक्षेत्रमा काम गर्ने धेरैकाे छ । आफूले दुःख गरेको पारिश्रमिक नपाउने गुनासो धेरैले गरिरहेका हुन्छन् । प्राविधिक, कलाकारदेखि निर्देशकसम्म यसको सिकार बन्ने गरेका छन् ।

मोडल प्रिज्मा-प्रिन्सी खतिवडा ।

टिकटकबाट म्युजिक भिडियोमा प्रवेश गरेका ट्विनी गर्ल प्रिज्मा-प्रिन्‍सी खतिवडाको भोगाइ पनि उस्तै छ । उनीहरूले बजारबाट झण्डै ४ लाख रुपैयाँको हाराहारी पैसा उठाउन बाँकी छ । तर, यससम्बन्धी कागजात भने उनीहरूसँग छैन ।

प्रिज्‍मा भन्छिन्, 'कुनैकुनै भिडियोमा आधा मात्रै पारिश्रमिक पाएका छौँ । कुनै भिडियोमा त पाएकै छैन । ती सबैको हिसाब निकाल्ने हो भने ४ लाखभन्दा बढी होला ।'

वर्षैांदेखि रोकिएको पारिश्रमिक माग्दामाग्दै उनीहरू वाक्क भइसके । कतिपयको त माया नै मारिसके, कतिपयलाई भने फोन-म्यासेजमार्फत ताकेता गरिरहेका छन् ।

'काम भइसकेपछि कतिपयले म्यासेज नै हेर्नुहुन्न, फोन पनि उठाउनुहुन्न', प्रिज्माले भनिन्, 'कतिपयले भने मिति सारिरहनुहुन्छ । त्यो मितिसम्म कुर्‍यो, फेरि अर्को मिति तोक्नुहुन्छ । साह्रै दुःख छ ।'

पारिश्रमिक उठाउने चक्करमा लाग्दा राम्रोसँग काम पनि गर्न नसकिएको प्रिज्माले सुनाइन् । 'हामी पैसा दिनुपर्ने व्यक्तिले दिएको मिति सम्झेर बसाैँ या काममा लागौँ ? बाँकी पैसा उठाउने चक्करमा काम गर्न पनि पाइँदैन', प्रिज्मा भन्छिन् ।

टिकटकबाट एक्कासि भिडियोमा आउँदा उनीहरूलाई यस्ताे कार्यमा दुईपक्षीय करार सम्झौता गर्नुपर्छ भन्नेबारे पत्तै थिएन । अरुले पनि सम्झौता नगर्ने उनले देखेकी थिइन् । आखिर त्यही सम्झौता नहुँदा उनले आफ्नो पारिश्रमिक उठाउने आधार पाएकी छैनन् । अब भने भिडियोको काम गर्दा सम्झौता गरेर मात्र गर्ने प्रिज्माको योजना छ ।

मोडल रियाशा दाहाल पारिश्रमिकको मामिलामा अलिक 'छुच्ची' छिन् । आफूले गरेको कामको पैसा उनले जसरी पनि असुल्छिन् । कसैलाई सम्झाएर लिन्छिन् त कसैलाई धम्क्याएर ।

रियाशा भन्छिन्, 'मैले पारिश्रमिक नै नपाएको भन्ने त छैन । तर, कुनैकुनै पैसा उठाउन निकै मुस्किल पर्छ । त्यस्तो बेला चाहिँ थर्काउनैपर्छ ।'

रियाशाले एक जना भिडियो निर्मातालाई पैसा लिन अफिसमा नै आउने धम्की दिइन् । अफिस आए जे पनि हुन सक्ने भन्दै थर्काइन् । त्यसको दुई दिनभित्र ती निर्माताले रियाशालाई पैसा पठाइदिए ।

'कोही चिनेको मान्छे छ भने पैसाका लागि खासै गाह्रो हुन्न', रियाशा भन्छिन्, 'नचिनेको मान्छेसँग काम गरियो भनेचाहिँ पैसा उठाउन सकस नै पर्छ ।'

निर्देशक सुव्रतराज आचार्यसँग पनि पैसा नपाएका भोगाइ धेरै छन् । मौखिक विश्वासमा काम गर्दा पैसा नै नपाउने गरेको सुव्रतले सुनाए । उनले भने, 'फिल्ममा एग्रिमेन्ट नै गरेर काम गर्दा त पैसा पाइन्न । भिडियोमा त एग्रिमेन्ट नै हुन्न । कसरी उठाउनु पैसा ?'

आफूले नै पैसा उठाउन नसकेपछि प्राविधिकहरूलाई पारिश्रमिक दिन नसकेको उनको अनुभव छ ।

निर्देशक सुव्रतराज आचार्य ।

सुव्रत नेपालमा म्युजिक भिडियोका लागि कुनै नियामक निकाय नहुँदा यस्तो समस्या भइरहेको तर्क गर्छन् । उनले भने, 'फिल्मक्षेत्रका लागि चलचित्र विकास बोर्ड भएजस्तै म्युजिक भिडियोमा पनि कुनै नियामक निकाय भइदिए समस्याको समाधान खाेज्न सहज हुने थियाे ।'

केही समयअगाडि 'म्युजिक भिडियो निर्देशक समाज' गठन भएको छ । त्यसले चलचित्र विकास बोर्ड अध्यक्षसम्म म्युजिक भिडियोका प्रावधान बनाउन अनुरोधसमेत गरेको छ । तर, त्यसमा थप काम हुन सकेको छैन ।

समाजका महासचिवसमेत रहेका सुव्रतले भने, 'युट्युबका कारण पनि कुनै प्रावधानहरू बन्न सकेन । युट्युबमा जसले जहाँबाट पनि भिडियो सार्वजनिक गर्न सक्ने भए । त्यसका लागि न दर्ता चाहियो, न सेन्सर नै । त्यसले गर्दा समग्र क्षेत्रलाई असर गरेको छ । यदि दर्ता गरेर काम हुन्थ्यो भने त हामीले पनि सम्झौता गरेर काम गर्थ्यौं नि ।'

भिडियो निर्देशक कजिश श्रेष्ठले पनि पैसा नपाएको अनुभव सुनाए । आफ्ना नजिकका भनिएका व्‍यक्तिहरूलाई विश्वास गर्दा धोका हुने उनको अनुभव छ ।

कजिश भन्छन्, 'भिडियो रिलिज नै भएको थिएन भने पैसा माग्न सकिन्थ्यो होला । काेहीकाेही त भिडियोमा भ्युज गएन भनेर पनि पैसा रोकिदिन्छन् । त्यस्तो पैसा उठाउनै मुस्किल छ ।'

निर्देशकका रूपमा काम गर्दा कजिश प्रोजेक्ट हेड पनि हुन् । सम्पूर्ण प्राविधिकदेखि कलाकारसम्मको पारिश्रमिक उनले नै बुझाउनुपर्छ । अनि निर्माताले पैसा नदिँदा कजिश आफू नराम्रो बन्नुपरेकाे अनुभव सुनाउँछन् ।

कजिशले भने, 'पैसा नै नआएपछि कहिलेकाहीँ बाध्य भएर प्राविधिकहरूको पैसा रोकिदिनुपर्छ । कहिलेकाहीँ त आफ्नै गोजीबाट पनि हालेर दिनुपर्छ ।'

आफूले धेरै पटक आफ्नै गोजीबाट पारिश्रमिक बुझाएकाे उनकाे दाबी छ । 'त्यही भएर पनि होला, नेपालका म्युजिक भिडियो निर्देशकहरूसँग पैसा हुन्न', कजिशले दु:खेसो पोखे ।

कजिश पनि आफूले दुःख खेप्नुको दोष सिस्टमलाई दिन्छन् । उनले भने, 'यहाँ सम्झौता गरेर काम गर्ने चलन नै छैन । त्यहीँ सम्झौता नगर्नाले पैसा फस्ने गरेको छ । नम्र बोलेर पैसा माग्दा पाइयो भने पाइयो नत्र डुबियो ।'

म्युजिक भिडियो छायांकनको दृश्य ।

गैरकानुनी काम !

नेपालमा कलाकारहरूले आयकर नतिरेको आरोप पुरानो भइसक्यो । आयअनुसारको कर नतिर्ने आरोप उनीहरूलाई लाग्ने गरेको छ । सम्‍झौता गरेर काम गरेको फिल्‍मबाट पनि उनीहरूले कर छल्ने बताइन्छ ।

भिडियोमा त झन् कलाकारले सम्झौता नै गरेका हुन्नन् । दिनभर सुटिङ गर्छन्, काम सकिएपछि पैसाको मुठो समातेर घर फर्किन्‍छन् । यसरी लिएको पैसाबाट उनीहरूले कर तिर्ने कुरै छैन ।

म्युजिक भिडियोमा चलेका कलाकारले १ लाखदेखि १ लाख १५ हजारसम्‍म पारिश्रमिक लिने गर्छन् । तर, त्यसको उनीहरूले कर तिरेका हुँदैनन् । म्युजिक भिडियोका निर्देशकहरू नै उक्त कुरालाई स्वीकार्छन् ।

एक निर्देशकले भने, 'भिडियोको काम सकिएपछि हामीले नगद पारिश्रमिक दिन्छौँ । उनीहरूले कहाँ गएर तिरुन् र कर ? हामीले नै त तिरेका हुँदैनौँ ।'

गायिका रचना रिमालले दिनमा चारवटासम्म गीत रेकर्ड गर्छिन् रे । उनको एउटा गीतबाट १५ हजार पारिश्रमिक आउँछ । त्यो पनि नगद । उनले त्यसको कर आजसम्म तिरेकी छैनन् ।

उनले एक टीभी शोमा भनेकी थिइन्, 'मलाई त आजसम्म कसैले कर तिर्नुपर्छ नै भन्नुभएको छैन ।'

म्युजिक भिडियोमा सम्झौता नहुँदा वा नियामक निकाय नहुँदा म्युजिक भिडियोकर्मीलाई मात्र होइन, राज्यलाई पनि घाटा भइरहेको छ । नियामक निकाय नहुँदा म्युजिक भिडियो गैरकानुनी रूपमा निर्माण भइरहेका छन् ।

कतिसम्म छ भने, कोही लगानीकर्ताले भिडियो बनाउन लाग्यो भने उसले कम्पनी दर्तासमेत गरेको हुँदैन । के कति खर्च भयो ? कहाँ खर्च भयो ? आम्दानी कति भयो ? त्यसको लेखाजोखा नै हुँदैन ।

दर्ता नै नभएको कम्पनीले भिडियो बनाउँदा न कोही कलाकारसँग सम्झौता गरेर काम गर्छ, न सरकारलाई नै कर तिरेको हुन्छ । यस्तो गैरकानुनी काम गर्दा भिडियोका निर्देशक, प्राविधिक तथा कलाकार मात्र होइन, राज्यकाे आम्दानी गुमिरहेकाे छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर १, २०७८ ०६:३०