कर्णालीमा साइबर अपराधका उजुरी बढेकोबढ्यै, पीडितलाई न्याय पाउनै मुस्किल

A+ A A-

सुर्खेत वीरेन्द्रनगर-११ की सविना बानु बिहानीपख भान्साको काम गर्दै थिइन् । साथीले फोन गरेर ‘फेसबुकमा किन त्यस्तो नराम्रो पोष्ट गरेकी’ भनेपछि झसङ्ग भइन् । हतार-हातर फोन राखेर मोबाइलमा फेसबुक खोलिन् । तर, साथीले भनेजस्तो कुनै नराम्रो पोष्ट भेटिनन् । फेरि साथीलाई फोन गरेर आफूले कुनै नराम्रो पोष्ट नगरेको भनिन् ।

साथीले उताबाट स्क्रिनसट गरेर म्यासेन्जरमा पठाइदिए पछि भने सविना साथीको कुरा पत्याउन बाध्य भइन् । ‘मेरै नाम र प्रोफाइल पक्चिर राखेर कसैले ‘फेक’ अकाउण्ट खोलेको रहेछ’ उनले भनिन्, ‘त्यो एकाउण्टमा हेर्दै जाँदा मेरो फोटो राखेर यौन व्यवसायीका रूपमा चित्रण गरेर एक दिनको यति रकम भनेर अफर गरेर हालेको रहेछ ।’

त्यस्तै मुस्लिम धर्मावलम्बीहरूले निकै अशुद्ध मान्ने सुँगुरको टाउकोमा आफ्नो फोटो राखेको अर्काे फोटो थियो । आफूसँग भएका सबै प्रमाण लिएर उनले जिल्ला प्रहरी कार्यालय सुर्खेतमा उजुरी दिइन् । प्रहरीले उजुरी त लियो तर अनुसन्धान अगाडि बढाएन । एक महिनासम्म प्रहरी कार्यालय धाएपछि काठमाडौंस्थित साइबर ब्युरोमा जानुस् भन्यो ।

‘एक महिना धाइसकेपछि प्रहरीले तपाईंका जस्ता उजुरी कति छन् कति, हामी केही गर्न सक्दैनौँ छिटो छरितो गर्ने भए काठमाडौं जानुस् भन्यो,’ उनले भनिन्, ‘काठमाडौं गएर खर्च गरेर न्याय खोज्न सक्ने अवस्था भएन त्यसपछि प्रहरीमा जानै छोडेँ ।’ सविनाले प्रहरीमा उजुरी दिएको एक वर्ष बितिसकेको छ । उनले एक वर्षसम्म पनि न न्याय पाएकी छिन्, न त प्रहरीबाट कुनै सोधपुछ नै भएको छ ।

वीरेन्द्रनगर-४ का किरण सापकोटाको फेसबुक एकाउण्टबाट गत २० साउन राति ‘समस्यामा परेको छु पैसा पठाइदिनुपर्‍यो’ भन्नेर साथीहरूलाई म्यासेज आयो । कतिपय साथीहरूले त्यसअघि कहिल्यै पैसा नमाग्ने समस्यामा परेको होला भन्ने सोचेर म्यासेन्जरमा भने अनुसारकै खातामा पैसा पठाइदिए । साथीले ‘हिजो राति पैसा किन चाहिएको, कतिबेवेला फिर्ता गर्ने हो’ भनेर फोन गरेपछि किरण छक्क परे । किरणले साथीलाई आफूलाई कुनै अप्ठ्यारोमा नपरेको र पैसा पनि नमागेको जवाफ दिए । तर, साथीले राति आफूलाई म्यासेज आएको भन्दै पैसा पठाएको स्क्रिनसट हालिदिए ।

‘मलाई त केही थाहा थिएन बिहान १० बजेतिर एउटा साथीले फोन गरेर पैसा मागेपछि पो थाहा पाएँ,’ किरणले भने, ‘म्यासेजमा अमृत पौडेलको एनएमबी बैंकको खातामा वा अनिस पौडेलको नाममा कामना सेवा विकास बैंकको खातामा पैसा पठाउन भनेको रहेछ ।’

आफ्नो एकाउण्ट ह्याक भएको थाहा पाएर किरण तुरुन्तै जिल्ला प्रहरी कार्यालय गए । उनी प्रहरीमै हुँदा पनि उनको आइडीबाट पैसा मागेको म्यासेज गइरह्यो । उनी आत्तिएर बैंकमा फोन गरेर उल्लेखित खाता नम्बर ब्लक गरिदिन आग्रह गरे । तर, बैंकले प्रहरीको चिठ्ठी नभई खाता रोक्का गर्न नमिल्ने जवाफ दिए । ‘बैंकमा गए प्रहरीले गर्छ भन्छ प्रहरीमा जाँदा अनुसन्धान भइरहेको छ भन्छ,’ उनले भने, ‘साउन २० गते भएको घटनाको अझैसम्म न्याय पाएको छैन ।’

जिल्ला प्रहरीमा जाँदा साइबर ब्युरोले अनुसन्धान गरिरहेको भन्ने मात्र जवाफ दिने गरेको सापकोटाले बताए । म्यासेजकै भरमा करिब एक लाख रुपैयाँ पठाइदिएको लिष्ट साथीहरूले उनलाई दिएका छन् । ‘केही साथीहरूले फोन गरेर मैले तपाईंलाई नै भनेर पैसा पठाइदिएको भन्दै पैसा फिर्ता मागिरहेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘श्रीमतीको गहना बेचेरै भए पनि पैसा फिर्ता गरिदिऊँ कि भन्ने सोचमा पुगेको थिएँ । तर, प्रहरीले तपाईंको खातामा पठाएको छैन, फिर्ता गर्दा अनुसन्धानमा असर पर्छ भन्छ ।’

किरण र सविना त साइबर अपराधमा पीडित प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । साइबर अपराधमा उजुरी दिए पनि न्याय पाउन झन्झट व्यहोर्नुपर्ने धेरै छन् । अनुसन्धान गर्ने निकाय प्रहरीको साइबर अपराध अनुसन्धान ब्युरो काठमाडौंमै सीमित हुँदा दूरदराजका नागरिकको पहुँचमा पुग्न सकेको छैन ।

‘काठमाडाैं जानै सकिएन प्रदेश राजधानीमै साइबर ब्युरो भइदिएको भए मैले न्याय पाउने थिएँ कि,’ सविना भन्छिन्, ‘कम्तिमा पनि प्रदेश राजधानीमा त साइबर अपराध ब्युरो हुनुपर्ने हो ।’

कर्णाली प्रदेश प्रहरी कार्यालयका प्रवक्ता प्रहरी उपरीक्षक माधव श्रेष्ठ हाल जिल्ला प्रहरी कार्यालयमार्फत साइबर अपराध सम्बन्धीका उजुरी ब्युरोमा पठाउने र समन्वयको काम मात्र भइरहेको बताउँछन् । दक्ष जनशक्ति र प्रविधिको अभावमा प्रदेश स्तरमा साइबर ब्युरोको संरचना हुन नसकेको उनको भनाइ छ ।

वरिष्ठ अधिवक्ता कृष्णबहादुर हमाल साइबर अपराधसम्बन्धी अनुसन्धान गर्ने र न्याय दिने प्रक्रियालाई सरल बनाउनुपर्ने बताउँछन् । ‘अहिले सूचना प्रविधिको विकास व्यापक भइरहेकाले यससँग सम्बन्धित अपराध अनुसन्धान र न्याय दिलाउने कामलाई पनि व्यापक बनाउनुपर्छ,’ उनले भने, ‘जनशक्ति र प्रविधि भएन भनेर देशभरकव एकै ठाउँमा केन्द्रित गर्नु हुँदैन ।’

कर्णालीमा बढ्दै साइबर अपराध

पछिल्लो समय साइबर अपराध बढ्दै गएको छ । कर्णाली प्रदेश प्रहरी कार्यालयको पछिल्लो तीन वर्षको तथ्यांकले साइबर अपराध तीव्र रूपमा बढेको देखाउँछ । आर्थिक वर्ष २०७६-७७ मा साइबर अपराध सम्बन्धी प्रदेशभर २८ वटा उजुरी परेकोमा ०७७-७८ मा ४९ उजुरी परेका थिए । चालु आर्थिक वर्षको असोजसम्म ४० उजुरी परेका छन् ।

२०७६-७७ देखि गत असोजसम्म सुर्खेत जिल्लामा सबैभन्दा बढी ७२ उजुरी परेका छन् । दैलेखमा १६, जाजरकोटमा ९, जुम्लामा ६, कालिकोटमा पाँच, सल्यान र रुकुम पश्चिममा ४–४ तथा हुम्लामा एउटा उजुरी परेको कर्णाली प्रदेश प्रहरी कार्यालयले जनाएको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ३०, २०७८ १२:१७