ध्यान दिए सामान्य हाे मधुमेह : नत्र आँखा, मिर्गौला, मुटु, नशा र खुट्टामा हान्छ

ध्यान दिए सामान्य हाे मधुमेह : नत्र आँखा, मिर्गौला, मुटु, नशा र खुट्टामा हान्छ

A+ A A-

आज विश्व मधुमेह (डाइबिटिज) दिवस । नेपालमा मधुमेहका बिरामीकाे संख्या बढ्दो छ । कुल जनसंख्याको चार प्रतिशत नागरिक मधुमेहबाट प्रताडित छन् । मधुमेहले शरीरका महत्त्वपूर्ण अङ्गमा असर पुर्‍याउँछ । मधुमेहबाट आँखाको ज्योति गुम्ने, मुटु, मिर्गौला, खुट्टा, नशा लगायतका अङ्गमा समस्या देखिन्छ । वास्तवमा मधुमेह कस्तो रोग हो ? नेपालमा यसको स्थिति कस्तो छ ? उपचार र रोकथामको उपाय के हुन् ? यिनै विषयमा वीर अस्पतालका मधुमेह रोग विशेषज्ञ डा. दीपक मल्लसँग कुराकानी गरेका छौँ ।

डा. मल्लसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

बर्सेनि मधुमेहका बिरामीहरू बढिरहेका छन् । मधुमेह कस्तो रोग हो ?

मधुमेह भनेको शरीरमा सुगर (चिनी)को मात्रा धेरै हुनु हो । पिसाबमा सुगर देखिनु हो । सुगर हाम्रो शरीरलाई चाहिन्छ । तर, सुगर नर्मल भन्दा धेरै भयो भने मिर्गौलाले थाम्न नसकेर निस्कन्छ । केही खाएको छैन भने ७० देखि १ सय सम्म र खाना खाएपछि १ सयदेखि १२६/१४० सम्मको सुगरलाई नर्मल मानिन्छ । नर्मल अवस्था भन्दा बढी भयो भने त्यसलाई डाइबिटिज भएको भनिन्छ ।

शरीरमा प्याङ्क्रियाज भन्ने ग्रन्थी हुन्छ । ग्रन्थीले बेटासेलबाट इन्सुलिन निस्कन्छ जसलाई ‘टाइप वान’ डाइबिटिज भनिन्छ । यसमा प्याङ्क्रियाज र बेटासेल पनि छ तर बेटासेलले काम गरेको हुँदैन । बेटासेलले काम नगरेको अवस्थामा शरीरले इन्सुलिन पाउँदैन । अर्को ‘टाइप टु’ डाइबिटिज हुन्छ । यो वंशानुगत, रहनसहन, खानपान लगायतका कारणले हुन्छ । यसमा प्याङ्क्रियाज, बेटासेल र इन्सुलिन पनि हुन्छ तर इन्सुलिनले ठाउँमा गएर काम गर्न पाउँदैन । अथवा कम मात्रामा इन्सुलिन निस्कन्छ त्यसलाई ‘टाइप टु’ डाइबिटिज भनिन्छ । त्यस्तै प्यांक्रियाजको आफ्नै रोगहरू छ भने त्यसलाई प्यांक्रियाटिभ डाइबिटिज भनिन्छ ।

अर्को गर्भकालीन मधुमेह हुन्छ । गर्भवती भएको २६ देखि २८ हप्तामा रगत परीक्षण गर्दा थाहा हुन्छ । गर्भवती भएको अवस्थामा मधुमेह भएमा आमा र बच्चा दुवैलाई असर पर्छ । अरू पनि छन् तर मुख्यरूपमा हामीले तीन प्रकारको मधुमेहबारे जान्दा पुग्छ ।

नेपालमा पछिल्लो समय मधुमेहको स्थिति कस्तो छ ?

मधुमेहका बिरामी बढ्दै गएका छन् । नेपालमा कुल जनसंख्याको चार प्रतिशतमा मधुमेह छ । अघिल्लो वर्ष ३ प्रतिशतमा थियो । सन् २०३० सम्म १२ प्रतिशतमा मधुमेह देखिने प्रक्षेपण छ ।

मधुमेहबाट मानिसको ज्यान नै जाने जोखिम कत्तिको हुन्छ ?

सुरुमै पत्ता लाग्यो भने अथवा नर्मल छ भने केही हुँदैन । डाइबिटिज भएका बिरामीलाई जटिल हुनबाट जोगाउने हो । डाइबिटिज आफैँ रोगले केही गर्दैन । तर यसको उपचार गरेन बिरामीले ख्याल गरेन भने शरीरको मुख्य अङ्गहरूमा असर पुर्‍याउँछ ।

यसले कुन कुन अङ्गमा हान्छ ? कस्तो असर गर्छ ?

यसले हान्ने भनेको आँखामा हो । आँखाको ज्योति नै गुम्ने खतरा हुन्छ । र, जीन्दगी नै अन्धकार हुन्छ । मिर्गौलामा फिज आउने हुन्छ । दुबै मिर्गौलाले काम नगर्ने अवस्था आउँछ । खुट्टा झमझमाउने र घाउ आउने हुन्छ । मुटुमा पनि असर गर्छ । हर्टट्याकसम्मको स्थिति निम्त्याउँछ । यसले मानिसलाई मृत्युमा पुर्‍याउने हुन्छ । निमोनियाको समस्या पनि देखिन्छ ।

मधुमेहको लक्षण कस्तो हुन्छ ? कसरी थाहा पाउने ?

आफ्नो परिवारमा कसैलाई डाइबिटिज छ भने जोगिनु पर्छ । मलाई पनि हुन सक्छ भनेर जाँच गर्न जरुरी छ । यसको लक्षण भनेको चार पाँच महिना अगाडि राम्रो देखिएको मानिस अहिले आएर दुब्लाउन, अल्छि लाग्न, आलस्य हुन, आँखा धमिलो र खुट्टा झमझमाउन, गिजा पाक्न, योन इच्छामा कम हुन थाल्यो भने डाइबिटिज भएको हुनसक्छ । पिसाब धेरै लाग्नु र तिर्खा लाग्यो भने पनि यसको लक्षण हुनसक्छ ।

कुन उमेर समूहमा मधुमेह धेरै हुन्छ ?

पहिलो ४५ वर्ष माथिकामा धेरै थियो । हाल युवा जमातमा पनि मधुमेह देखिन थालेको छ । २५ वर्ष माथिकामा पनि धेरै छ । पछिल्लो समय विदेशबाट फर्किएकामा धेरै देखिएको छ । विदेश जाने समयमा स्वास्थ्य परीक्षण गर्दा मधुमेह नदेखिने तर फर्किएपछि देखिन थालेको छ ।

युवामा पनि देखिनुको कारण ?

रहनसहन, मानसिक, खानपान, हावापानी र व्यायाम नमिलेको कारण हो । अर्को भनेको मोटोपनका कारण पनि मधुमेह रोग लाग्ने जोखिम हुन्छ । कोरोनाका कारण लकडाउन भयो यसले पनि युवामा मधुमेह बढाएको छ । लकडाउनले बाहिर हिँड्न पाएनन् । दुई वर्ष घरमै बस्नु परेका कारण मधुमेहका बिरामी बढेका छन् ।

बिरामी कस्तो अवस्थमा उपचार गर्न आइपुग्छन् ?

परिवारमा देखियो भनेर युवा पुस्ता सुरुमै उपचारको लागि अउने गरेका छन् । काठमाडौं नजिकका जिल्लाबाट डाइबिटिज भएपछि आइपुग्छन् तर दुर्गम र टाढाका जिल्लाका बिरामी जटिल भएपछि अस्पताल आइपुग्छन् । आँखा धमिलो भएपछि, मिर्गौलामा असर भएपछि, छाला चिलाउने लगायतका जटिल समस्या भएपछि मात्र आइपुग्छन् । त्यसैले लक्षण देखिएपछि सुरुमै नजिकको स्वास्थ्य चौकी वा अस्पतालमा गएर परामर्श लिइहाल्नुपर्छ ।

उपचार प्रक्रिया कस्तो हुन्छ ?

सुरुमा लाइफस्टाइल परिवतर्न गराउने हो । धुम्रपान मध्यपान छोड्नैपर्छ । दैनिक ४५ मिनेट हिँड्ने, आफूलाई खुसी राख्ने हो । यसबाट पनि निको भएन भने दोस्रो चरणमा औषधिको प्रयोग गर्ने हो ।

जोगिने उपाय के हो ? के गर्ने ? के नगर्ने ? के खाने ? के नखाने ?

मधुमेहबाट जोगिन काब्रोहाइड्रेड कम गर्ने, फ्याट र प्रोटिनलाई नर्मल राख्नुपर्छ । चामल नखाने । सागसब्जी र सलाद खाने । गुलियो खानेकुरा बन्द गर्ने । ६ देखि ८ घण्टा निदाउने । नियमित हिँड्ने । औषधि समयमा खाने । वर्षमा एक पटक आँखा, मिर्गौला र खुट्टाको जाँच गर्ने । यति गर्‍यो भने मधुमेहबाट बचिन्छ ।

गाउँ पस्याे मधुमेह : २० वर्षमाथिकालाई वर्षमा एकपटक जाँच गर्न डाक्टरकाे सुझाव

प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक २८, २०७८ ०८:५०