२९ वर्षे लक्का जवानलाई अदालतले नाबालक करार गरेपछि सर्वस्व गुमाएका लखी

A+ A A-

अड्डा–अदालत धाएर जीवनका उर्वर समय व्यतित गर्न नपरेको भए यतिखेर लखीकुमार रौनियार इन्द्रचोकको कपडा पसलको मालिक हुन्थे र बहिखातामा क्रय-विक्रयको हिसाबकिताब गरिरहेका भेटिन्थे ।

तर, प्रारब्धले उनलाई इन्द्रचोकबाट उठाएर कहिले बबरमहलको जिल्ला अदालत पुर्‍याइदियो त कहिले पाटनको उच्च अदालत । कहिले रामशाहपथको सर्वोच्च अदालतमा हुत्याइदियो । निसाफ दिन खडा सबै अड्डाबाट अन्यायमा परेका उनी अचेल न्यायको गुहार माग्दै सडकमा भौतारिरहेका छन् ।

र, त सडकमै भेटिन पुगे लखी ।

लक्ष्मीपूजाको अघिल्लो दिन ।

खरानी रङको मैलोधैलो ज्याकेट लगाएका लखी काठमाडौंको बत्तीसपुतली सडकमा भौतारिरहेका थिए । भित्रिँदो तिहारमा शहर झिलिमिली थियो । तर, लखीको अनुहार भने उदास-उदास ।

ठूलो व्यापारी बन्ने उनको सपनाजस्तै धुजाधुजा भसकेको कालो झोलामा उनको जीवनको बाटो र लय बदल्ने अदालती कागजातको पोको छ । जीवनको उर्जावान समय तारिखको रेकर्ड राख्दै बिताएका लखी अचेल आफ्नो जीवन तहसनहस पार्ने अदालती फैसला पल्टाउँदै सुस्केरा काढ्छन् ।

‘यी फैसला पढ्दा त चक्कर लाग्छ,’ झोलाबाट कागजातको पोको निकाल्दै लखी झोक्किन्छन्, ‘मेरो त जीवनै बर्बाद भयो ।’

नयाँ सडकका यी व्यापारीलाई विरहको सुस्केरा काढ्न बाध्य पार्ने अदालती फैसलाको लामै फेहरिस्त छ । उनले होस सम्हालेदेखि नै अदालतले उनलाई पच्छ्यायो र अहिलेसम्म पिछा गरिरहेकै छ ।

*********

५ माघ २०२८ मा काठमाडौंमा जन्मिएका लखीकुमारको जीवन नियमित चलिरहेको थियो । बुवाआमा अशक्त भएपछि १० वर्षको उमेरदेखि नै लखीले भोटाहिटी क्षेत्रको फुटपाथमा तन्ना बेच्न सुरु गरे । तन्ना बेचेको आम्दानीले बुवाआमा र आफ्नो गुजारा चलाए ।

तीन दाजुभाइमध्ये कान्छा हुन्, लखी । जेठा भोलाप्रसाद, माइला तिलेश्वर । जेठा दाइको परिवार ०३८ मै छुटीभिन्न भएको थियो । माइला दाइ तिलेश्वर पनि ०४० मा अलग भएको सुनाउँछन्, लखी । त्यसैले बुवाआमा लालनपालनको जिम्मेवारी लखीकै काँधमा आयो ।

लखी १५ वर्षका थिए । १ असोज ०४३ मा बुबा बद्रीप्रसादको देहान्त भयो । त्यतिबेला लखी भोटाहिटी क्षेत्रमा तन्ना बेच्न थालिसकेका थिए । लखी २० वर्षका थिए । ५ साउन ०४८ मा आमा सोनधरीदेवीको मृत्यु भयो । यतिखेर लखीले भोटाहिटीको फुटपाथ छाडेर भृकुटीमण्डपस्थित त्रिपाल बजार भनेर चिनिने बजारमा साडी पसल सुरु गरिसकेका थिए ।

‘तन्ना बेचेर नखाई, नलाई जोगाएको पैसाले पसल चलाउन सुरु गरेको थिएँ,’ लखी सम्झिन्छन्, ‘व्यापार राम्रै थियो ।’

आमा सोनधरीको मृत्यु हुनु एक वर्षअगाडि १३ असार ०४७ मा लखीका माइला दाइ तिलेश्वरले विवाह गरे । विवाहअगाडि नै छुट्टिएका तिलेश्वर विवाहपछि झनै टाढिए ।

विवाहको पाँच वर्षपछि लखीकी माइली भाउजु (तिलेश्वरकी श्रीमती) रिता रौनियारले ९ कात्तिक ०५२ मा जिल्ला अदालत काठमाडौंमा ‘सम्बन्ध विच्छेद’, ‘मानो चामल’ र ‘दाइजो फिर्ता’ पाउँ भन्दै लखी, उनका दुई जना दाइ भोलाप्रसाद र तिलेश्वरविरुद्ध मुद्दा हालिन् ।

र, यहीँबाट लखीको अदालत आउजाउ चल्यो, जुन आजपर्यन्त चलिरहेकै छ ।

श्रीमती रिताले हालेको मुद्दाको जवाफमा तिलेश्वरले लेखेका छन्, ‘आफ्नो विवाह हुनुभन्दा अगाडि नै बुवाआमाको मृत्यु भएको र, हामी तीन जना दाजुभाइ छुट्टिएर आ-आफ्नो पेसा व्यवसाय गरी छुट्टाछुट्टै बसेको हुँदा यो मुद्दामा आफ्ना दाजु भोलाप्रसाद र भाइ लखीको कुनै सम्बन्ध छैन ।’

यो मुद्दामा जवाफ पठाउने क्रम ०५३ सम्म जारी रह्यो । ४ भदौ ०५३ मा लखीका जेठा दाइ भोलाप्रसादले पनि रिताले हालेको मुद्दामा लिखित जवाफ पेस गरे ।

भोलाले लेखेको जवाफमा खुलाइएको छ, ‘माइलो भाइ तिलेश्वर १० वर्षदेखि नै भिन्न मानो भई छुटिई बसेको र हाम्रो पैतृक सम्पत्ति पनि नभएको हुँदा अंशबण्डासमेत गर्नु नपर्ने । हामी तीन भाइ अलग-अलग बसोबास गर्दै आएको हुँदा यस मुद्दासँग हाम्रो कुनै सम्बन्ध नभएको ।’

यतिञ्जेलसम्म लखीले भृकुटीमण्डपबाट आफ्नो व्यापार इन्द्रचोक सारिसकेका थिए । ‘इन्द्रचोकमा पनि व्यापार राम्रै चलिरहेको थियो,’ लखी सम्झिन्छन्, ‘तातोपानी नाकाबाट सामान ल्याउँथे । माइला दाइको मुद्दा चले पनि हामी छुट्टाछुट्टै बसेकाले अंशबण्डामा मैले आर्जेको सम्पत्ति दिनु पर्दैन भन्ने जवाफ अदालतमा मैले पनि पठाएको थिएँ ।’

व्यापारबाटै भएको आम्दानीको पैसा जोगाएका लखीले कालिमाटीमा चार लाख रुपैयाँमा तीन आना जग्गा किने २४ पुस ०५७ मा । जग्गा किन्दा लखी २९ वर्षका लक्का जवान थिए ।

लखीकुमार राैनियारले किनेकाे जग्गाकाे लालपुर्जा ।

०५८ मा त्यही जग्गामा लखीले तीन तल्ले घर बनाए ।

सप्रेको बन्दव्यापार । चिटिक्कको घर ।

लखीको जीवन सुखी लयमा चलिरहेको थियो । तर, कालान्तरमा यही जग्गा र घरले उनलाई नयाँ सडकको साहुजीबाट सडकमा हुर्‍याइदियो ।

माइला दाइ र भाउजुको मुद्दा नसकिँदै अदालतले लखीलाई फेरि बोलायो । तर, अलग्गै मुद्दामा । यसपटक उनलाई अड्डा अदालत बोलाउने कारण बने उनको ठूलो बुबाका छोरा ।

लखीका ठूलो बुबाका दुई छोराले संगोलको सम्पत्ति अंशबण्डा हुनुपर्ने भन्दै काठमाडौं जिल्ला अदालतमा १५ जेठ ०६१ मा मुद्दा हालेका रहेछन् ।

ठूला बुबाको छोराले हालेको मुद्दामा लखी, उनका दुई जना दाइ भोला र तिलेश्वरले संयुक्त तथा एकल गरेर तीनवटा जवाफ पठाए । तीनवटै जवाफमा उनीहरूले आफ्ना ‘पितापूर्खाको नेपाल अधिराज्यभर कुनै चल, अचल सम्पत्ति नभएको हुँदा अंशबण्डा गर्नु नपर्ने’ खुलाए ।

ठूलो बुबाका छोराले हालेको मुद्दामा लखीका दुई जना दाइले पठाएको लिखित जवाफमा ०५७ मा लखीले किनेको जग्गाको प्रसंग पनि आउँछ । लखीको नाममा जग्गा रहेको तथ्य उल्लेख गर्दै लखीका माइला दाइ तिलेश्वर र जेठा दाइ भोलाले अदालतमा २४ चैत ०६१ मा बुझाएको जवाफमा लेखे, ‘प्रतिवादी लखीकुमार रौनियारको नाममा पनि बुबाबाजेका पालाको कुनै पनि पुर्ख्यौली धन सम्पत्ति नरहेको व्यहोरा अवगत गराउन चाहन्छौँ । लखीले ०५७ पुस २४ मा आफ्नै ज्ञान सीपले आर्जेको सम्पत्तिले कालिमाटीमा तीन आना जग्गा किनेको छ । त्यही जग्गामा उसले आफ्नै ज्ञान र सीपले घर पनि बनाएको हुँदा त्यो अंशबण्डा गर्न मिल्दैन ।’

ठूला बुबाका छोराले दायर गरेको मुद्दामा १६ वैशाख ०६४ मा काठमाडौं जिल्ला अदालतकी नयायाधीश प्रभा बस्नेतको इजलासले ठहर गर्‍यो, ‘पैतृक सम्पत्ति देखिएन । सगोलको सम्पत्ति पनि देखिएन । त्यसैले अंशबण्डा गरिरहनु परेन ।’

पृष्ठभूमिको कथा यही सकियो ।

व्यापार, व्यवसाय सप्रिदै गएपछि ०६४ मा लखीले विवाह गरे । तर, लखीको जीवनबाट अड्डा अदालतको साइनोचाहिँ टुटेन ।

*********

लखीले ०५७ मा किनेको जग्गा र त्यही जग्गामा बनाएको तीन तल्ले घर तीन जना दाजुभाइबीच अंशवण्डा हुनुपर्ने दाबीसहित दाइ भोलाप्रसादले अर्को मुद्दा खापिदिए, अदालतमा । १९ जेठ ०६६ मा दायर यो मुद्दामा लखी र तिलेश्वरलाई विपक्षी बनाइयो ।

तीनैजना दाजुभाइ (भोला, तिलेश्वर र लखी) एउटै घरमा सगोलमा बसिरहेको, लखीले ‘पहाडी मुलकी’ केटीसँग गन्धर्व विवाह गरेको, आफ्नो श्रीमती र लखीको श्रीमतीबीच कलह भएको कारणसहित आफूले अंश पाउनुपर्ने दाबी गरे, भोलाले ।

‘हामी तीनै दाजुभाइ उहिल्यै छुटेर बसिसकेका थियौं,’ दाजु भोलाले मुद्दा हाल्नुको कारण खोतल्छन् लखी, ‘भोलाले आफूलाई कोठा दे' भनेको थियो । मैले २ हजार बहाल दिनु ऋण लागेको छ भनेँ । त्यही रिसले उनले मुद्दा हाले ।’

एकपछि अर्को मुद्दा खापिएपछि लखीको अदालत आउजाउ बाक्लिन थाल्यो । इन्द्रचोकको साडी पसलको सटर नियमित खुल्न छोड्यो । ‘अदालत जानुपर्ने, वकिल खोज्न जाँदाजाँदै पसल खोल्न सकिनँ,’ लखी सुनाउँछन्, ‘नियमित आउने ग्राहक अन्तै जान थाले । विस्तारै व्यापार सुक्दै गयो ।’

२५ भदौ ०६६ मा दाइ भोलाले हालेको मुद्दामा अदालतलाई जवाफ पठाउँदै लखीले भाउजु रिताले ‘सम्बन्ध विच्छेद’, ‘मानो चामल’ र ‘दाइजो फिर्ता’ मुद्दाका क्रममा आफ्ना दुई जना दाइले अदालतमा पठाएको लिखित जवाफ हेर्न अनुरोध गरे ।

यति मात्र नभई उनले आफ्ना ठूला बुबाका छोराले हालेको मुद्दाका क्रममा आफ्ना दुवै जना दाजुले पठाएको लिखित जवाफ पनि हेर्न अनुरोध गरे, अदालतलाई ।

र, लखीका तर्फबाट बहस गर्न उभिए अहिलेका महान्यायाधिवक्ता खम्मबहादुर खाती ।

‘अदालतले पुराना लिखित जवाफ हेरेको थियो । त्यसमा तीनै जना दाजुभाइले हामी छुटीभिन्दै बसेको, पैतृक सम्पत्ति नभएको र अंशबण्डा नगर्नुपर्ने लेखेका थियौं,’ लखी भन्छन्, ‘मुद्दा जित्छु भन्ने विश्वास थियो । मैले पसल दर्ताको, भृकुटीमण्डपमा शुल्क तिरेको र शान्ता महर्जनबाट जग्गा किनेको सबै कागजात पेस गरेको थिएँ ।’

तर, १४ पुस ०६७ मा न्यायाधीश ऋषिप्रसाद अधिकारीको इजलासले लखीले किनेको जग्गाको अंशबण्डा हुनुपर्ने फैसला सुनायो । काठमाडौं जिल्ला अदालतमा पहिले नै दुई मुद्दामा पेस गरिएका कागजातमा लखीले जग्गा किनेको प्रमाण देखिए पनि साक्षी नभेटिएको हुँदा उक्त जग्गा अंशबण्डा हुनुपर्ने फैसला गरिदियो, अदालतले । न्यायाधीश ऋषिप्रसाद अधिकारी प्रमाण नभई ‘अनुमान’ गर्नुपर्ने भन्दै जग्गाको अंशबण्डा गर्नुपर्ने टुंगोमा पुगे ।

‘अंश नभएको एकाघरका अंशियारहरूमध्ये जुनसुकै अंशियारका नाउँमा रहेको सम्पत्ति सगोलको सम्पत्ति हो भन्ने अदालतले अनुमान गनुपर्ने देखियो,’ न्यायाधीश अधिकारीले फैसलामा लेखेका छन् ।

फैसला पढेपछि लखीको होसहवास उड्यो । ‘ठूलो बुबाको छोराले हालेको मुद्दामा हाम्रो लिखित जवाफ प्रमाण मानियो । भाउजुले हालेको मुद्दामा पनि हाम्रो जवाफ प्रमाण मानियो । तर, मेरो हकमा किन मानिएन ?’ लखीले आफ्नो मनमा गढेको यो प्रश्नको उत्तर भेटेनन् ।

*********

अनि जवाफ र न्याय खोज्न उनी पुनरावेदन अदालत पाटन (हाल उच्च अदालत)को आँगन पुगे ।

पुनरावेदन अदालतका न्यायाधीशद्वय एकराज आचार्य र डा. कुलरत्न भुर्तेलको इजलासले २३ साउन ०६८ मा झगडिया झिकाउने आदेश दियो । यसको एक वर्षपछि २८ भदौ ०६९ मा पुनरावेदन अदालतले जिल्लाकै फैसला सदर गरिदियो ।

सदर गर्ने आधार भने अचम्म तुल्याउने खालका छन् ।

न्यायाधीशद्वय टंकबहादुर मोक्तान र सुष्मलता माथेमाले लखीलाई ‘नाबालक’, ‘कलिलै’, ‘उमेर नपुगेको’ ठहर्‍याउँदै उनले किनेको जग्गामा अंश लाग्ने फैसला सुनाए । मोक्तान र माथेमा दुवै अहिले सर्वोच्च अदालतमा न्यायाधीश छन् ।

न्यायाधीशद्वय मोक्तान र माथेमाले लखीको उमेर नै फेरबदल गरेर ‘नाबालक’ करार गरिदिए ।

फैसलामा लखीका पिताको मृत्यु हुँदा उनी ८ वर्ष र आमाको मृत्यु हुँदा १३ वर्षको रहेको लेखियो । लखीले अदालतमा पेस गरेको नागरिकता प्रमाणपत्रमा उनको जन्ममिति ५ माघ ०२८ छ । लखीका पिताको १ असोज ०४३ मा र माताको ५ साउन ०४८ मा मृत्यु भएको हो । यस हिसाबले बुवाको मृत्य हुँदा लखी १५ वर्ष र आमाको मृत्यु हुँदा २० वर्षका थिए ।

कलिलो उमेर भएका कारण रिताले हालेको मुद्दामा लखीले पठाएको जवाफ, लखीका ठूला बुबाका छोराले हालेको मुद्दामा पठाएको प्रतिउत्तर जवाफ नै पत्यारिलो नदेखिएको फैसलामा उल्लेख छ ।

भाउजु रिताले हालेको मुद्दामा लिखित जवाफ फर्काउँदा लखी २४ वर्षका थिए भने ठूलो बुबाका छोराले हालेको मुद्दाको जवाफ लेख्दा ३३ वर्षका । ‘२४ वर्ष र ३३ वर्षको हुँदा पठाएको जवाफ नपत्याउने कारण के थियो ?’ लखी प्रश्न गर्छन्, ‘२४ र ३३ वर्षको मान्छेले पठाएको जवाफ पत्यारिलो लाग्दैन भने किन पहिला त्यही जवाफका आधारमा अंशबण्डा नहुने फैसला गरियो ?’

न्यायाधीशद्वय मोक्तान र माथेमाको फैसलाको प्रकरण नम्बर १६ मा फेरि लखीको उमेरमा गडबड गरियो । भाउजु रिताले सम्बन्ध विच्छेदको मुद्दा हाल्दा लखीको उमेर १६-१७ वर्ष रहेको, अविवाहित देखिएको र लखी ७-८ वर्ष हुँदै बुबाको मृत्यु भएको हुँदा रिताको मुद्दामा पठाएको व्यहोरा पनि स्वतः अप्रतित ठहरिने फैसलामा उल्लेख छ ।

जबकि लखीकी भाउजु रिताले सम्बन्ध विच्छेदको मुद्दा दर्ता गराउँदा लखी २४ वर्षका रहेको उनको नागरिकताबाट खुल्छ । फैसलामा न्यायाधीशद्वयले लखीको उमेर आधा घटाएर बुबाको मृत्यु हुँदा उनी ७-८ वर्षको बनाइदिए ।

‘७-८ वर्ष हुँदै पिता मरेको हुँदा प्रतिउत्तरमा लेखिएको व्यहोरा पनि स्वत: अप्रतित देखिन्छ,’ रिताले हालेको मुद्दामा पठाएको जवाफ पत्यारलाग्दो नभएको भन्दै फैसलामा लेखिएको छ ।

लखीकाे नागरिकता ।

जबकि त्यही जवाफका आधारमा लखीका दाजुभाउजुको सम्बन्ध विच्छेदसम्बन्धी र ठूलो बुवाका छोराले हालेको अंश चलन मुद्दा दुवैमा अंशबण्डा नलाग्ने फैसला जिल्ला अदालतले गर्‍यो ।

पुनरावेदन अदालतको फैसलाले त लखीलाई नाबालक बनाइदियो ।

फैसलाको प्रकरण नम्बर १७ मा ‘आमाको मृत्यु हुँदा लखी नाबालक देखिएको’ र लखीको हेरचाह गरेर उनका दाजुले नै जग्गा किनेको भनाइ स्वभाविक नै भएको उल्लेख छ । जबकि आमाको मृत्यु हुँदा लखी २० वर्ष पुगेको उनको नागरिकताबाट खुल्छ ।

लखीलाई फुटपाथमा व्यापार गर्ने सोच कहाँबाट आयो भन्ने कुरा पनि पुष्टि नभएको हुँदा घरको जेठो, ठूलो दाजु भोलाले नै जग्गा किनेको भनाइ स्वभाविक भएको उच्च अदालतको फैसलामा छ ।

फैसलामा भनिएको छ, ‘आजभोलि अलग कारोबार र छुट्टै बसे पनि र पुनरावेदक (लखी)को बाबुआमा कलिलैमा मृत्यु भएको हुँदा विवादित जग्गा प्रतिवादीको एक्लो प्रयासमा एवं आर्जनबाट खरिद गरेको मानी सोको अंशियारबीचमा भागबण्डा नलाग्ने भन्नु तथ्य र कानुनकै समेत खिलाफ हुन जाने देखिन्छ ।’

पैतृक सम्पत्ति नभए पनि लखीले किनेको जग्गा तीन जना दाजुभाइबीच बाँडिने फैसला गर्‍यो उच्च अदालतले ।

‘जग्गा किन्दा म २९ वर्षको थिएँ,’ लखी भन्छन्, ‘एउटै फैसलामा मलाई कतै नाबालक भनियो, कतै कलिलै । २५ वर्ष हुँदा पठाएको लिखित जवाफ पनि पत्यारलाग्दो छैन भनियो ।’

‘पहिला तिनै लिखित जवाफलाई प्रमाण मानेर फैसला गर्ने,’ फैसलाका कागज भुइँमा बजार्दै लखी भन्छन्, ‘मेरा दाइले बोलेको कुरा नै प्रमाण हुने । तर, मैले पेस गरेका कागजातचाहिँ प्रमाण नहुने ? मैले व्यापार गर्ने सोच कसरी आयो भनेर पनि पुष्टि गर्नुपर्ने ?’

लखीले भृकुटीमण्डपमा ०४९ मा पसल राख्दा तिरेको रसिद, इन्द्रचोकस्थित पसल काठमाडौं महानगरमा ०५६ मा दर्ता गराएको प्रमाणपत्र र जग्गा किनेको प्रमाण पेस गरेका थिए ।

‘कसैको बोली प्रमाण हुने । तर, मैले पेस गरेको सरकारी कागजातचाहिँ किन प्रमाण मानिएन ? अझै उल्टै जवान भइसकेको मान्छेलाई नाबालक भन्ने यो कस्तो न्याय हो ?’

प्रश्नको जवाफ खोज्न उच्च अदालत पाटन पुगेका थिए, लखी । तर, पाटनको फैसलाले जवाफ दिनु त परै जाओस् लक्का जवानलाई नाबालक बनाएर थप प्रश्नसहित पठाइदियो ।

********

यिनै प्रश्न बोकेर लखी सर्वोच्च अदालतको ढोका ढकढक्याउन पुगे ।

पाटन उच्च अदालतबाट फैसला आउञ्जेलसम्म इन्द्रचोकस्थित लखीको ‘रेखा साडी पसल’ बन्दसरह भइसकेको थियो ।

‘व्यापार गर्नुपर्ने म अदालत, वकिलको अफिस धाउँदैमा दिन बित्नथाल्यो,’ लखी सुनाउँछन्, ‘दोकानमा बस्ने त समय नै भएन । व्यापार सुक्यो । बचेको पैसा वकिलको फिस तिर्दैमा सकियो ।’

सर्वोच्चमा करिब एक वर्षपछि उनको मुद्दाले सुनवाइ पालो पायो । न्यायाधीशद्वय सुशीला कार्की र प्रकाश वस्तीले मुद्दाको मिसिल झिकाउने आदेश दिए, १० असार ०७० मा ।

यसको १० महिनापछि कायम मुकामय प्रधानन्यायाधीश दामोदरप्रसाद शर्मा र न्यायाधीश वैद्यनाथ उपाध्यायले पाटन उच्च अदालत र जिल्ला अदालत काठमाडौंको फैसलामा त्रुटि भएको भन्दै मुद्दा दोहोर्‍याइ हेर्ने निस्सा दिए ।

‘दिनरात नभनी कमाएको पैसाले आर्जेको सम्पत्ति जोगिने भयो भन्ने आश पलाएको थियो,’ निस्सा पाएपछिको खुसी सुनाए, लखीले ।

१ भदौ ०७३ मा सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशद्वय दीपककुमार कार्की र मीरा खड्काको संयुक्त इजलासले जिल्ला र पुनरावेदन अदालतको फैसला नै सदर गरिदियो । अर्थात्, लखीको जग्गामा उनका दुई जना दाइको पनि अंश लाग्ने भयो ।

न्यायाधीशद्वय कार्की र खड्काले लखीको जग्गा अंशबण्डा गर्नुपर्ने कारणमा ‘फुटपाथ व्यापारको खर्च कोबाट कसरी प्राप्त भयो भन्ने नदेखिएको, प्यान नम्बर, व्यावसाय दर्ताको कागजातका आधारमा मात्रै जग्गा किनेको पुष्टि नहुने’ देखाए ।

लखीका अनुसार अंश पाउँ भन्दै मुद्दा हाल्ने उनका दाइ भोलाप्रसाद ०३८ मै छुट्टीसकेका थिए भने माइला दाइ तिलेश्वर ०४० मा ।

‘हाम्रो आर्थिक अवस्था राम्रो थिएन,’ लखी सुनाउँछन्, ‘१० वर्ष भएदेखि नै हातमा तन्ना राखेर भोटाहिटी अगाडि बेच्थें । त्यसपछि मात्र साडी पसल सुरु गरेको हुँ ।’

‘तर, अदालतले फुटपाथमा तन्ना बेच्ने सोच कसरी आयो, फुटपाथ व्यापारको खर्च कसरी आयो भन्ने पुष्टि नभएकोजस्ता वाहियात प्रश्न गर्दै मेरो पसिनामा अंशबण्डा लाग्ने भन्यो,’ लखी गुनासो गर्छन् ।

हुन पनि यस्तै प्रश्नको सवाल जवाफमा उनले आफ्ना जीवनका २१ वर्ष अड्डा अदालत धाउँदै बिताए । २०६४ सालमा विवाह गरेका लखीका ७ वर्षकी छोरी र १३ वर्षका छोरा छन् ।

५० वर्षीय लखी दिक्दारी मान्छन्, ‘छोराछोरी सानै छन् । कमाउने बेला अदालतमा न्यायका लागि बिन्ती बिसाउँदै बित्यो ।’

जीवनको आधा उमेर न्यायको खोजीमा बिताएका लखीले अझै न्यायको आश मारेका छैनन् । दोहोर्‍याइ पाउँ भन्ने निवेदनबाट उनी सर्वोच्च गएका हुन् । त्यसैले उनीसँग अब रिटमार्फत मुद्दा सुनुवाइका लागि पुनः सर्वोच्च गुहार्ने एक मात्र विकल्प छ ।

‘न्याय पाउने आश त मरेको छैन,’ लखी दृढ सुनिन्छन्, ‘तर, जहाँ गएपनि पैसा माग्छन् । सरकारी वकिलकहाँ जाँदा साथ दिँदैनन् । निजी वकिल पहिले पैसा ल्याउ भन्छन् । भएको व्यापार चौपट भइसक्यो कहाँबाट पैसा ल्याउनु ?’

पैसा त उनले जसोतसो जोहो गर्लान् । तर, न्यायको जोहो हुन्छ हुँदैन ? लखीसँग केबल शंका जन्माउने लाखौं कारण र आधार मात्रै बाँकी छन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक २४, २०७८ २२:३३