मुहार फेर्दै २७७ वर्षअघिको देशकै मुख्य नाका, जहाँ जमाएका थिए पृथ्वीनारायणले हक

मुहार फेर्दै २७७ वर्षअघिको देशकै मुख्य नाका, जहाँ जमाएका थिए पृथ्वीनारायणले हक

A+ A A-

मकवानपुरको चिसापानी गढी तत्कालीन समयमा देशकै मुख्य नाका हो । पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल राज्य एकीकरणका क्रममा सामान्य घरेलु हतियार तथा युद्ध कौशलका भरमा युद्ध लड्न चिसापानी गढीको पुनर्निमाण गरेका थिए ।

पृथ्वीनारायण शाहअघि वि.स.१८०१ सालमा मकवानपुरका सेनराजाको पहलमा नजिकका महत गाउँका बासिन्दाले चिसापानी गढी बनाए । त्यसलगत्तै पृथ्वीनारायण शाहले यो गढीमाथि हक जमाएका हुन् । उपत्यका विजय गर्न पृथ्वीनारायणले चिसापानी गढीको प्रयोग गरेका थिए । गोर्खालीमाथि युद्ध लड्न आएका अंग्रेज फौजलाई पनि चिसापानी गढीमा पराजित गरिएको इतिहास छ ।

देशकै सबैभन्दा व्यस्त ठाउँ थियो, चिसापानी गढी । देशको दक्षिणी क्षेत्रबाट नेपाल खाल्डो प्रवेश गर्ने महत्वपूर्ण नाका पनि थियो, यो गढी । यहाँ भन्सार, राहदानी केन्द्र, कारागारलगायत महत्वपूर्ण सरकारी अड्डाहरु थिए । उपत्यका आउजाउ गर्न यसै किल्लाको बाटो प्रयोग गर्नुपर्ने भएकोले चन्द्रागिरी, कुलेखानी, भीमफेदी, हेटौंडा, वीरगञ्ज, रक्सौलसमेत जाने एकमात्र बाटो थियो । देश भित्र शत्रुहरूको घुसपैठ नहोस् भन्नका लागि बडाहाकिममार्फत चेक जाँच र अनुमतिपत्र लिएर मात्रै राजधानी प्रवेश पाइन्थ्यो ।

इतिहास खोजकर्ता रिपेश दहालका अनुसार २०२४ सालसम्म क्षेत्रीय कारागार चिसापानी गढी परिसरमै थियो । हाल भने गढीबाट करिब ४ किलोमिटर तल भीमफेदी बजारमा क्षेत्रीय कारागार अवस्थित छ । पृथ्वी नारायण शाहले तत्कालीन मिर कासीमको फौजसँग युद्ध लड्न चिसापानी गढीलाई पुननिर्माण गरेका थिए । चिसापानी गढी हालको अवस्थामा पनि देशका अन्य गढीहरूको तुलनामा निकै सुरक्षित मानिन्छ ।

तर, भीमफेदी गाउँपालिका–६ स्थित चिसापानी गढीलाई लामो समय राज्यले चासो नदिँदा भग्नावशेष बन्दै गइरहेको थियो । अब भने गाउँपालिकाको पहलमा चिसापानी गढीको पुनर्निमाण हुने भएको छ । प्रधानसेनापति प्रभुराम शर्माले चिसापानी गढी क्षेत्रको संरक्षण तथा पूर्वाधार निर्माणको शिलान्यास केही दिनअघि मात्रै गरे । चिसापानी गढीलाई नेपाली सेनाको संस्थागत विकासको पूर्वाधार मानिन्छ ।

शिलान्यास गरेसँगै भग्नावशेष गढीले मुहार फेर्ने निश्चित भएको छ । विगत लामो समयदेखि स्थानीय प्रहरी प्रशासन र नेपाली सेनाले वर्ष–वर्ष दिनमा चिसापानी गढीको सरसफाई गर्न बाहेक राज्यले कुनै रकम खर्चिएको छैन । अब भने संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्ययन मन्त्रालयको ७० र भीमफेदी गाउँपालिकाको ३० प्रतिशत लगानीमा गढी संरक्षण तथा पूर्वाधार निर्माण आयोजना सञ्चालन हुने भएको छ ।

गाउँपालिकाका अध्यक्ष हिदम लामाका अनुसार कुल २८ करोडको गुरुयोजनासहित अघि बढाइएको आयोजनाको लागि चालु आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा ५ करोड रुपैयाँ विनियोजन भएको छ । निर्माण व्यवसायी कम्पनी अनक माउन्टेन गोले जेभीसँग गत ७ कार्तिकमा ३ करोड ७ लाख रुपैयाँमा ठेक्का सम्झौता भएको गाउँपालिकाले जनाएको छ । चालु आवमा वास्तुकलायुक्त प्रवेशद्वार, गढी क्षेत्रको करिब ४ बिगाह क्षेत्रफलमा कम्पाउण्ड वाल निर्माण, सो क्षेत्रमा रहेको इनार पुनःनिर्माण तथा संरक्षण र सरसफाइको काम सम्पन्न गर्ने योजना गाउँपालिकाको छ ।

दुई वर्ष भित्रमा गढीका अन्य संरचना निर्माण तथा संरक्षणका कामहरू सम्पन्न गरिने अध्यक्ष लामा बताउँछन् । गढीले पर्यटनको सम्भावना बोकेको कारण त्यसको विकास, प्रर्वद्धन र प्रचारप्रसारका लागि पालिकाले पर्यटन गुरुयोजना तयार गरेको लामाले बताए । गढीमा भारतको रक्सौलसम्म मारक क्षमता रहेको कालीतोप, यत्रतत्र छरिएर रहेका कार्तुस तथा गोलाहरूले अवलोकनकर्तालाई तत्कालीन समयको परिकल्पना गराउन मद्दत पुर्‍याउँछ ।

विकट स्थानमा रहेको किल्लामा बस्ने नेपाली फौजका लागि पर्याप्त पानीको सुविधा होस् भन्नका लागि इनार खनिएको थियो, जुन अहिले पनि छ । चिसापानी गढीको किल्लाभित्रबाट पानी र थप हतियार ल्याउन सुरुङ तयार गरिएको छ । चिसापानी गढीमा रहेको कालीतोप, बडाहाकिमको घरलाई जस्ताको तस्तै राखेर संरक्षणको प्रयास थालिने गाउँपालिका अध्यक्ष लामाले बताए ।

जहाँ महिलाले प्रवेश पाउँदैनन्

सामरिक महत्व बोकेको चिसापानी गढी स्थापनापछि मुलुकको राजनीतिक परिवर्तनमा उथलपुथल भइसक्दा पनि यहाँ आजसम्म महिलाले प्रवेश पाउँदैनन् ।

गढीमा रहेको कालीतोप पड्काउँदा तत्कालीन समयमा किल्ला वरपर रहेका गर्भवती महिलाहरूको गर्भमा समेत असर परेको भन्दै यहाँ महिला प्रवेशलाई निषेध गरिएको थियो । कालीतोप पनि एक पटक मात्रै पड्काएको इतिहासका जानकारहरु बताउँछन् । गढीभित्र बटुकभैरव मन्दिर छ । उक्त मन्दिरको बाहिर महिलालाई प्रवेश निषेध लेखिएको छ ।

बुढापाकाहरूको भनाइ अनुसार मन्दिर भएका कारण महिलालाई प्रवेश गर्न नदिइएको हो । मन्दिरमा महिलालाई प्रवेश निषेध गरिएको विषयमा जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा यसअघि महिला अधिकारकर्मीहरूले निवेदन दिएका थिए । तर, उक्त निवेदन उपर कुनै काम, कारबाही भने नभएको बताइन्छ । मन्दिरमा महिलामात्र नभई गोरूहरूरुलाई पनि प्रवेशमा निषेध छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक २४, २०७८ ०७:४६