तेस्राे रङः शाहरुख खानलाई किन समर्थन गर्ने ?

स्केच: आउटलुक ।

A+ A A-

मेराे खराब सपनाहरूमध्ये एकमा म एक पार्टटाइम स्ट्यान्ड-अप कमेडियनलाई मेराे परिहासका लागि फुलटाइम जेल हालियाे, तब फिल्म इन्डष्ट्रीका प्रभावशाली व्यक्तिहरूले ऐक्यबद्धता देखाउन स्तम्भहरू लेखे । याे खराब डर थाेरै सहनीय बन्याे, जब मैले कल्पना गरे, मेराे समर्थनमा ट्वीट गर्नेहरूमध्ये एकजना शाहरुख खान हुन् । (मलाई थाहा छ, कसैले एक शब्द पनि लेख्ने छैन, जब वास्तविकतामा यस्ताे घटित हुन्छ, र म याे कुरा पूर्णतया बुझ्छु।)

तर के पाइयाे भने, खराब डरहरू सन् २०२१ मा वास्तविकतासँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैनन् । जसै याे घटित हुन्छ, म शाहरुखकाे पक्षमा उभिन लेखाेट लेखिरहेकाे हुन्छु । तर, के म साँच्चै उभिएकाे हुन्छु त ? कसरी म कुनै व्यक्तिप्रति ऐक्यबद्धताका लागि उभिन सक्छु, जसलाई म राम्रोसँग चिन्दिनँ ? मैले उनकाे फिल्म 'फ्यान' (२०१६) का लागि 'जबरा फ्यान एन्थेम' लेखेपछि हामीले एकाध पल्ट व्यावसायिक रूपमा मात्र अन्तर्क्रिया गरेका छाैँ ।

म उनकाे राज, राहुल र कबिर, लजालु सुनिल अनि गफाडी म्याक्सीलाई चिनेकाे दाबी गर्न सक्छु, तर के म उनलाई चिन्छु ? के मलाई थाहा छ वास्तविक शाहरुख खानका आशाहरू र डरहरू के के हुन् भनेर ? महत्त्वपूर्ण विवरणहरू- जस्तै उनी कुन गीत बजाउँछन्, जब उनी उनकाे आमालाई 'मिस' गर्छन् ? अथवा अमहत्त्वपूर्ण विवरण- जस्तै उनी आफ्नाे अरहरकाे दालमा घ्यू र जीराकाे तड्का लगाउन मन पराउँछन् कि राई-कडी पट्टाका छाैंक ?

उनले थुप्रै फिल्महरू बनाएका छन्, जहाँ दर्शकहरू उनकाे पात्रहरूसँगै रुन्छन् तर कस्ता खाले फिल्महरूले उनलाई रुवाउँछन्? द फ्युटिलिटी अफ वार (युद्धकाे निरर्थकता) टाइपकाे फिल्महरू (जस्तै, सेभिङ प्राइभेट र्‍यान) ले अथवा फ्युटिलिटी अफ एक्स्जिसटेन्स (अस्तित्वकाे निरर्थकता)जस्ता फिल्महरू (जस्तै, नेभर लेट मि गाे) ले ? ती सारा अति विनयीशील ह्युमरहरू, जुन उनी आफ्ना अन्तर्वार्ताहरूमा प्रदर्शन गर्छन्- के त्याे आत्मजागरण हाे वा परभक्षी पत्रकारिताविरुद्ध डिफेन्स मेकानिज्म हाे ? मलाई थाहा छैन ।

ब्रटेन्ड रेसलले (जस्ताे लाग्छ) भनेका थिए, 'तिमी कुनै व्यक्तिलाई तब मात्र साँचाे अर्थमा जान्दछाैँ, जब तिमी उसकाे ट्रेजेडीलाई जान्दछाैँ ।' त्यसले सानाे झ्याल खाेल्छ । मलाई लाग्छ, म उनकाे ट्रेजेडीलाई जान्दछु । हामी सबै याे ट्रेजेडीलाई जान्दछाैँ , हाम्राे राष्ट्रमा अन्तिम नामकाे ट्रेजेडी । नामहरू यहाँ जीवन यात्राहरूसँग 'इनकाेडेड' भएर आउँछन्, जसलाई हामी धेरैजसाे राख्न मन पराउँछाैँ । नामहरूसँग कम्पार्टमेन्टहरू हुन्छन्, सरकारी कार्यालयहरूका धुलाम्मे आलमारीहरूजस्तै ।

फाइलहरूले भरिएका, हाम्रा विशेषाधिकार, उत्पीडन, पहुँच र कसरी हामी समाजमा पर्सेभ्ड छाैँ, यी सबैलाई नियन्त्रित गर्ने काेर्डहरू बाेकेका । यी भारीभरकम अलमारीहरू हाम्राे जीवनभरि हाम्राे पिठ्युँमा लादिएका हुन्छन् । केहीलाई चमकदार उपहारका रूपमा, अरूलाई अभिशापकाे रूपमा ।

जब म पहिलाेपटक ९० काे दशकमा शाहरुख खानका फिल्महरूसँग प्रेममा परेँ, मैले उनकाे पिठ्युँमा याे बाेझ देखिनँ । त्याे समयमा उनकाे 'नर्भस एनर्जी' र 'रअ करिश्मा' (विशेषगरी उनका प्रारम्भिक कामहरू जस्तैः 'फाैजी', 'सर्कस', 'माया मेम साब', 'कभी हाँ कभी नाँ' र 'राजु बन गया जेन्टलम्यान') ले उनकाे बारेमा अन्य सबै जागरणका मार्करहरूलाई 'ओभरपावर' गरे । ती दिनहरूमा फिल्म गसिप र अन्तर्वार्ताहरूसम्म पहुँच पुग्नु कठिन थियाे ।

हामी सबैले जानेकाे वा मतलब गरेकाे कुरा याे थियाे कि उनी दिल्लीका 'रेगुलर ब्वाय' थिए, जसले मुम्बईमा ठूलाे हात मारे । उनीसँग केही रंगमञ्चका अनुभवहरू थिए र उनी राम्रा, मध्यम सिनेमाहरू बनाउन चाहन्थे । छिट्टै 'दिलवाले दुल्हनियाँ ले जाएंगे' आयाे। अनि, उनले अर्कै ग्रहमा छलाङ लगाए, लार्जर देन लाइफ इमाेसन्स र सक्सेसकाे ग्रहमा । त्यहाँ यदाकदा अझै पनि उनकाे अवाेधपना र काेमलताकाे झलक देखिन्छ, जब उनी माेहन भार्गव (स्वदेश) वा राज माथुर (चलते चलते) जस्ता पात्रहरू प्ले गर्छन् । तर, याे 'ब्वाय नेक्स डाेर'काे विमानले टाढाकाे गढमा अवतरण गर्न थाल्याे ।

त्यसपछि सन् २००७ काे कुनै समयमा, 'चक डे इण्डिया'मा उनले कबिर खानकाे पात्र निर्वाह गरे । एक हकी खेलाडी, जसलाई राष्ट्रिय महिला टिमलाई प्रशिक्षित गरी विश्वकपमा जीत दिलाएर याे सिद्ध गर्न बाध्य पारिन्छ कि उनी गद्दार हाेइनन् । फिल्म कबिर खानलाई उनकाे माेहल्लामा पुन: स्वागत गर्दै र साँचाे देशभक्त भएकाेमा उनकाे सराहना गर्दै 'ह्याप्पी नाेट'मा समाप्त हुन्छ । तर, फिल्मले यस्ता स्वागतहरूकाे अस्थायी स्वभावलाई देखाउँदैन । कबिर खानले याे थाहा पाउँदैन कि उनले पटक-पटक आफ्नाे देशभक्तिलाई प्रमाणित गर्नुपर्ने हुन्छ । उनले थाहा पाउँदैन कि उनकाे ट्रयाजेडी भनेकाे 'मिस्ड पेनाल्टी' हाेइन, बरू भवितव्य, अक्षय नाम हाे । 'एक्सिडेन्टल, अन-इरेजेबल नेम' हाे ।

पछि शाहरुखले 'माई नेम इज खान' (२०१०) र 'रईस' (२०१७) मार्फत् याे ट्रेजेडीकाे बाँकी लेयरहरूलाई पनि छर्लङ्ग पारे । तर, यिनीहरू फिल्मी पात्रहरू मात्र थिए- वास्तविक शाहरुख त अझै पनि स्वआर्जित प्रिभिलेजकाे किल्लाभित्र धेरै हदसम्म सुरक्षित थिए । त फेरि उही प्रश्न उठ्छ कि कसरी म त्याे व्यक्तिको लागि उभिन सक्छु, जसलाई म जान्दिनँ ? अनि कस्ताे निरर्थक सुनिन्छ याे पूरै प्रकरणमा- ८ बिलियन मानवहरू भएकाे ग्रहमा, एक मामुली व्यक्ति अर्काे व्यक्तिको पक्षमा उभिने कुरा ।

यसकाे उत्तर एकै समयमा सरल र जटिल दुवै छ । हामी कसैकाे लागि उभिँदैनाैँ । हामी ती विचारहरूका लागि उभिन्छाैँ, जसमाथि हामी विश्वास गर्छाैं, ती मूल्यहरू जसले हामीलाई याे हदै कमजाेर र टुटिरहेकाे दुनियाँलाई बचाउन लायक बनाउँछ । हामी आफ्नै शान्ति र सत्यकाे लागि उभिन्छाैँ ।

याे केसमा, शाहरुखले नाेस्टाल्जियादेखि पर मेराे लागि शायद थाेरै अर्थ राख्छ, तर उनले थाेरै कुराहरूलाई बिम्बित गर्छन् । उनी हाम्रा सबै स्वतन्त्रताेत्तर सपनाहरूका 'असाेर्टेट क्यान्डी बक्स' हुन् । सम्भाव्यताहरूकाे दुनियाँ, व्यक्ति जहाँबाट आउँछ त्याे नाम वा स्थानले असीमित । उनी तेस्राे किसिमका हुन्, जसरी 'चक दे इण्डिया' काे गीत हिँड्छ, 'तीजा तेरे रंग था मैं ताे' टिपिकल हिन्दी फिल्मका हिराेहरूकाे लाइनमा । उनकाे एक सरल, निष्फिक्री, काेमल, संवेदनशील मानवकाे अन र अफ स्क्रीन पर्सना स्पष्ट रूपले दुई प्रकारका हिन्दी फिल्मका लिडिङ म्यानहरूभन्दा फरक थिए, जाे उनीभन्दा पहिले आएका थिए ।

त्याे ५० र ६० काे दशककाे आफैँमा दयनीय राेमान्टिक हिराे र त्याे ७० दशक र ८० काे दशककाे क्राेधित, हठधर्मी, माचाे म्यान । 'दिलवाले दुल्हनियाँ ले जाएंगे' मा उनी ती युवती (जाे उनीसँग भाग्ने आशा गरिरहेका हुन्छन्)लाई भन्छन् 'अपनाें से भागकर हम जाते भी ताे कहाँ जाते ?' यस्ताे लाइन जुन यसअघिका दशकहरूमा कल्पना गर्नु असम्भव थियाे, किनभने ५० काे दशकका हिराे कहिल्यै भाग्दैनथे अनि ८० काे दशकका हिराे प्रेमकाे कहिल्यै मतलब गर्दैनथे ।

शाहरुख खानको छवि किन ध्वस्त पार्न चाहन्छ भारतीय सत्ता ?

संयाेगवश, 'तीजा तेरे रंग' मा सम्बाेधन गरिएकाे वस्तु हाम्राे राष्ट्रिय झण्डा तिरंगा हाे । त्याे क्लासिक कथ्य संरचना, माइथाेलाेजीदेखि लिएर डेली गसिपसम्मका सबै मानव सञ्चारका काेर, का तीन 'एक्ट' (कार्य वा अधिनियम) छन् । गणितमा दुई वटा मामुली रेखा हुन्छन् अनि तेस्राे रेखाचैँ ज्यामितीय रेखाकाे प्रारम्भ हुन्छ । याे ग्रहकाे लगभग सबै धर्मसँग पवित्र आकृतिका रूपमा तेस्राे रेखा हुन्छ । याे तेस्राे रेखाबिना, त्यहाँ कुनै कथा हुँदैन, कुनै आकार हुँदैन, कुनै संश्लेषण हुँदैन ।

शाहरुख खानकाे विचारकाे पक्षमा उभिनु विश्वकपकाे जीत र गद्दार भएकाे अभियाेगहरूकाे अन्त्यहीन 'लूप'लाई ताेड्ने काेसिस गर्नु हाे । यसकाे अर्थ थुप्रै अदृष्य भारतीयहरूकाे पिठ्युँमा लादिएकाे थुप्रै आलमारीहरूमाथि प्रहार गर्ने र तिनीहरूलाई फाल्ने काेसिस गर्नु हाे । हामीलाई दिनैपिच्छे डुबाउने त्रास देखाइरहेका बिम्बहरूकाे उर्लिँदाे समुन्द्रमा, पछिल्लो तीन दशकका सर्वाधिक लाेकप्रिय सिनेस्टारलाई समेत तल झारिएकाे छ । तर, उनी ऐक्यबद्धता जनाउनका लागि याेग्य बिम्ब हुन् । (आउटलुकमा प्रकाशित बरुण ग्रोभरको लेख प्रभास राजले अनुवाद गरेका हुन् ।)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक १६, २०७८ १०:५९