आत्महत्या बढ्दो छ, कारण पनि बढ्दै छन्

A+ A A-

विष खाएर, आगो लगाएर, झुण्डिएर, हातहतियारबाट, अग्लो स्थानबाट हाम फालेर, करेन्ट लगाएर तथा डुबेर । नेपालमा बढ्दाे आत्महत्याका तौरतरिका प्राय: यिनै हुन् । यो कुरा प्रहरी प्रधान कार्यालयको तथ्यांकले देखाउँछ ।

प्रहरीको तथ्यांकअनुसार, सबैभन्दा बढी आत्महत्या १ नम्बर प्रदेशमा देखिन्छ भने सबैभन्दा कम कर्णाली प्रदेशमा । उपत्यकालाई छुट्टै हेर्ने हो भने लुम्बिनी प्रदेश दोस्रोमा देखिन्छ । जम्मा तथ्यांकको ८ सय ५ को हाराहारीमा झुण्डिएर आत्महत्या गर्ने देखिन्छ । ५ सय ५ भन्दा बढी आत्महत्यामा पुरुषको छ । त्यस्तै आत्महत्याको बाटो रोज्ने बालबालिकाको संख्या पनि ठूलो छ, जुन ५५ को हाराहारीमा छ । जागिरे दौरानका अनुभव र नेपालमा बढ्दै गएको आत्महत्याको कारण खोज्ने क्रममा आत्महत्याका केही कारणहरू निम्न हुन भन्ने मलाई लाग्छ ।

गरिबी

गत वर्ष कर्णाली प्रदेशकी एक महिलाले आफ्ना दुई बच्चालाई जिउमा बाँधेर कर्णाली नदीमा हाम फालिन् । सुन्दै आङ जिरिङ्ग हुने यो घटना चरम गरिबीका कारण भएको थियो । आफ्नो र आफ्ना सन्तानको भविष्य नदेखेपछि ती महिलाले आफू र आफ्ना सन्तानलाई नै समाप्त पारिदिइन् ।

यो दर्दनाक घटना मेरो मनमस्तिष्कमा बेलाबेला घुमिरहन्छ । गरिबीका कारण आफ्नो र आफ्नो परिवारको भविष्य नदेखेर श्रीमान्, श्रीमतीले तथा पूरा छोराछोरीको हत्यापछि आत्महत्या गरेका घटना हाम्रासामु उदाहरणका रूपमा थुप्रै छ्न् । गरिबीका कारण देशबासीले प्राणत्याग गर्न बाध्य भइरहेका छन् भने राज्यले गरिबी हटाउने के गर्‍यो ? के यो नागरिकको आत्महत्यापछि प्रहरीले गर्ने अनुसन्धानमै खुम्चिनुपर्ने विषय हो ? आत्महत्या समाज, राज्यको समस्या हो कि मात्र प्रहरीको ?

प्रेम

प्रेममा असफलताका कारण खासगरी युवाहरूमा एक्लै वा युगल आत्महत्याका घटना पनि भइरहेका छन् । प्रेमका कारण आत्महत्या हुनुका समेत दुई छिमल छन् । पहिलो, घरमा श्रीमती या श्रीमान् हुँदाहुँदै भएका विवाहइत्तर सम्बन्ध । दोस्रो, प्रेममा परेका तर विभिन्न कारणले विवाह हुन नसकेका । जस्तै- जातपात, आर्थिक हैसियत नमिल्दा प्रेममा जोडिएकाहरूको सम्बन्धले विवाहको रूप धारण गर्न सक्दैन । र, उनीहरू आफूहरूको प्रेम अस्वीकार गर्ने समाजलाई आफैँलाई समाप्त पारेर दण्डित गरिरहेका छन् । यो विभेदका कारण मानिसले गुमाइरहको जीवनको मूल्य राज्यका लागि केही होइन ?

असफलता

जाँचमा, जागिरमा, व्यापारलगायतमा असफलता व्यहाेर्न नसकेर पनि धेरैले आत्महत्याको बाटो रोजेका छन् । केही सयमअघिसम्म एसएलसी (हाल एसईई) परीक्षाको नतिजा आउँदा हरेक वर्ष केही परीक्षार्थीले असफलताका कारण आत्महत्या गर्ने गरेका थिए । एसएलसी पास वा फेल समाजका लागि प्रतिष्ठा प्राप्त भएको र गुमेका विषय हुन्थ्यो । यो दबाबमूलक प्रतिष्ठा आवश्यक हो कि होइन ?

शिक्षामा असफलतापछि विद्यार्थी किन आत्महत्या गर्न बाध्य भइरहेका छन् ? आत्महत्या गर्न पछाडि विद्यार्थीले आफ्नो भविष्यमा अगाडिको अध्ययन र जीवनवृत्तिका लागि राम्रो अंक ल्याउनुपर्ने बाध्यताको दोष पनि देखिन्छ । व्यापारमा असफलताका कारण छोराछोरी र श्रीमतीसहित आत्महत्या गरेका उदाहरण पनि हाम्रासामु छन् ।

घरायसी कारण

बेमेल विवाह, बहुविवाह, विचारमा मेल नहुनु, मदिरा सेवनलगायतका घरायसी कारणले पनि आत्महत्याका घटना भइरहेका छन् । यी घरायसी कारणले गर्दा आफ्नो वैवाहिक जीवन अशान्त हुनु, परिवारको दबाब, समाजको डर र विवाह टुटेपछि आफ्नो जीवनयापनको सुनिश्चितताको चिन्ताले आत्महत्यातिर प्रेरित गरेको देखिन्छ । यसमा माइती अथवा ससुरालीको सहयोग भएन भने यसको नतिजा राम्रो हुँदैन भन्ने हाम्रासामु प्रशस्त उदाहरण छ्न् ।

दहेज

कानुनले निषेधित गरेता पनि समाजले दाइजोलाई सामाजिक प्रचलनका रूपमा स्वीकारेको छ । नेपालका केही सामाजिक परिवेशमा विवाह पश्चात दहेजको अपेक्षा गरिन्छ । मागे या आशा गरे जति दहेज नपाएपछि पूरा परिवार नै महिला र महिलाको माइती पक्षलाई मानसिक र शारीरिक रूपमा प्रताडित गर्न पछि पर्दैन । माग पूरा गर्न नसक्ने कपियले आत्महत्याको बाटो रोज्न पछि पर्दैनन् । कानुनद्वारा बर्जित तर समाजद्वारा खुलमखुला अभ्यास भइरहेको यो पाटोलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने ?

बिरामी

दीर्घ रोग अथवा रोगको महँगो उपचारबापत लाग्ने खर्चका कारण पनि कतिपयले आत्महत्या गर्ने गरेका छन् । यस्ता मानिसका मानसिक परामर्शका लागि राज्यले आफ्ना संयन्त्र विकास गर्नुपर्ने देखिन्छ । उपचारका क्रममा सम्पत्ति समाप्त हुने र परिवारले आर्थिक समस्या झेल्ने अवस्थाका कारण हुने आत्महत्याको मानसिक उपचार खोज्नु जरुरी छ ।

अवैध सम्बन्ध

दम्पतिको विवाहेत्तर सम्बन्ध एक-अर्काका बीचमा स्वीकार्य हुँदैन । तर, यस्तो सम्बन्ध परिवार र समाजमा पछि खुल्दा व्यक्तिगत र पारिवारिक प्रतिष्ठाको विषय बन्न पुग्छ । यसले गर्दा हत्या अथवा लोकलाज र समाजमा मुख देखाउन नसक्ने अवस्था उत्पन्न हुँदा आत्महत्या गर्नेसम्मको अवस्थामा पुग्ने अवस्था आउँछ । समाजमा विवाहेत्तर सम्बन्धको नैतिक चेतना पनि आवश्यक छ ।

सम्पत्तिमा विवाद

घरको सम्पत्तिको न्यायोचित वितरण भएन भने असन्तुष्टिका कारण हत्या र आत्महत्यासम्मको घटना घटेका उदाहरण हाम्रासामु छन् । निजी सम्पत्तिको न्यायोचित वितरणमा राज्यभन्दा पनि घरका सदस्य र समाजका अगुवाहरूको भूमिका प्रभावकारी बनाउनुपर्छ । अन्यायको महसुस कसैले गर्न नसक्ने गरी कार्य भएमा यस्ता विवादबाट हुने आत्महत्यामा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।

प्रविधि

इन्टरनेटमा भएका खेल र संगतले पनि नयाँ पुस्ताले आत्महत्याको बाटो रोजेको घटना देखिन थालेका छन् । यसको मुख्य समस्या भनेको घरमा भएका छोराछोरीमाथि अभिभावकको पर्याप्त निगरानी, नियन्त्रण र व्यवहारमा आएको परिवर्तनलाई नियाल्न नसक्नु हो । हामीले समयमा बुझ्न नसक्दा पनि हो ।

घरका सदस्यबीच संवादको कमिले यस्ता समस्या सिर्जना हुने गरेको विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय अध्ययनले देखाएको छ । त्यसैले बालापनलाई बढीभन्दा बढी सामाजिक संवादतर्फ डोर्‍याउनुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ । टोलटोलमा खेल्ने, जमघट हुने खुला ठाउँको प्रबन्ध गरेर राज्यले सामाजिक अन्तर्घुलनको आधार खडा गरिदिनुपर्छ ।

हाम्रो देशमा आत्महत्याका घटना भनेको समाचारको विषयमात्रै भइरहेको छ । आत्महत्याका कारणबारे विस्तृत अध्ययन, अनुसन्धान राज्यबाट हुन सकेको छैन । आत्महत्या तथ्यांक बर्सेनि बढ्दो छ । यसको कारण र नियन्त्रणका लागि अवलम्बन गर्नु पर्ने उपाय नखोज्ने हो भने हाम्रो समाजलाई यसले नराम्ररी गाँज्ने पक्का छ, जतिखेर हामीमा पुर्पुरोमा हात राख्नेबाहेक केही विकल्प बाँकी नरहन सक्छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक १७, २०७८ ०६:४२