ज्ञानेन्द्रकाे भाेज खान गएका कलाकारदेखि ओलीसँग झापा गएका विल्सनविक्रमका नाममा

ज्ञानेन्द्रकाे भाेज खान गएका कलाकारदेखि ओलीसँग झापा गएका विल्सनविक्रमका नाममा

A+ A A-

विराट अनुपम नाम भएका एक पत्रकार फेसबुक ट्वीटरमा के के जाती झुत्ति खेलिबस्छन् । मौका मिलाएर व्यक्ति प्रवृत्तिलाई ठोकिरहन्छन् । कहिलेकाहीँ त यही पंक्तिकारलाई पनि घानमा हालेर चुट्छन् । उनले अरुलाई चुटेको हेर्न मज्जा आउँछ, आफूलाई चुट्दा धेरथोर अवश्यै दुख्छ । कुल मिलाएर भन्नुपर्दा, यत्तिको कुटानी–पिसानी ठिकै छ ।

तिनै विराट अनुपम हिजोआज निम्न मध्यमवर्गको मनो–मानचित्र खिच्न लागिपरेका छन् । हिजो यिनले ट्वीट गरे– 'हामी निम्नमध्यम वर्गका हौँ । सामान्य ‘प्रगति’ हुनेबित्तिकै हामी ‘तपाईं’भन्दै आएकोलाई ‘जी’ दिन्छौँ । हामी हल्का पैसा कमाउनेबित्तिकै ‘लेभल’ मिल्नेसँग मात्रै उठबस गर्छौं । मान्छेलाई उसले लाएको लुगा, बोकेको ग्याजेट र चढेको बाहनबाट मूल्यांकन गर्ने सबैभन्दा सक्रिय प्रजाति हामी नै हौँ ।'

विराटभन्दा केही दिनअघि लेखक विष्णु सापकोटाले बौद्धिक मध्यमवर्गको एकसरो व्यक्तिचित्र कोरे । बीपी कोइरालाले एकताका काठमाडौंका सम्भ्रान्तहरूलाई घनघोर अविश्वास गरेझैँ सापकोटाले पनि पछिल्ला बौद्धिक अवसरवादीहरूलाई डाम्नु डामे । उनले कान्तिपुरको लेखमा भनेः ‘बौद्धिक मध्यमवर्गको चरित्र कस्तो हुँदो रहेछ भने उसले आफूलाई औसत मान्छेभन्दा फरक बनाउन खोज्छ । त्यसैले यो वर्गका मान्छेहरू परिस्थितिजन्य हिसाबमा, युवा अवस्थामा, एउटा वा अर्को राजनीतिक आन्दोलनतिर जोडिएका हुँदा रहेछन् । सुविचारित आदर्शलाई आत्मसात् गरी त्यता लागेर आफ्नो मान्यतामा पछिसम्म टिक्नेहरू थोरै हुँदा रहेछन् ।'

सापकाेटा र विराटले इंगित गरेका पात्रहरू अलिअलि तपाईं र म समेत हौँ । हामी आफू र अरुलाई त्यसैगरी प्रकट गरिरहेका हुन्छौँ । हुन त युट्युब संसारका महामहिम पुण्य गौतमले विगतमा माओवादी, एमाले हुँदै भर्खरै माधव नेपालको एकीकृत समाजवादी पार्टीसम्मको लामो दूरी यात्रा तय गर्न सफल भएकाे हुँदा विष्णु सापकोटाको प्रसंग उनै गाैतमका खातिर भिडाउन पनि मिल्ने हो । गोर्खा पुग्ने वैकल्पिक बाटाे खनिरहेका रवीन्द्र मिश्रसँग एक ताका हनिमुन गएका जनयुद्धकर्मी मुमाराम खनालकै चर्चा गर्दासमेत उत्रो फरक नपर्ने हो । तर यसो गर्न मलाई स्वयं मेरो मूलधारे पत्रकार वर्गीय स्वयंबोध (या अहमबाेध) ले नदिइरहेको, अनि एउटै व्यक्ति हालसालै कांग्रेस र एमाले दुवै पार्टीको अकस्मात् वडा अध्यक्ष हुन गएको दुर्घटनाबारे चर्चा गर्न सर्वथा अनिच्छुक रहेको हुँदा म सिधै नेपाली, जापानी र बेलायती राजपरिवारका ‘ठूला कुरा’हरू मार्फत् विषय प्रवेश गर्न चाहन्छु । हुन त बेलायती र जापानी वंशविरासतबारे व्यापक चर्चा गरेर यो आलेखलाई अन्तर्राष्ट्रिय आयाम दिन नसकिने पनि होइन, तर यहाँ शाहवंशका अन्तिम राजा ज्ञानेन्द्र र उनको परिवारले गरेका पछिल्ला गतिविधिले जुन स्तरको अतीतगामी याद दिलाए, त्यो स्तरमा राजपाठ छाडेर नागरिकसँग बिहे गर्ने जापानी राजकुमारी, अनि बेलायती राजकुमार ह्यारी र दुलही मेगनले सर्वसाधारण बन्ने भनी गरेको ‘त्याग’ र ‘शाहस’ किन, किन अलिक सामान्य लाग्न गए ।

घटनाहरूलाई जस्तो नजरले हेरे पनि हुन्छ । हरेक आर्थिक वर्गभित्र आफ्नै खाले समस्या हुन्छन्, आफ्नै खाले उत्पीडन । हामी त्यस्तो ‘परिस्थिति’ लाई आफ्नो वर्गबाट हेर्दाखेरी जस्तो देखिन्छ, त्यस्तै पूर्वाग्रहकाे चस्मा लगाएर ‘ठोस विश्लेषण’ गर्छौं । त्यसैले अब हिमानी ट्रस्टका कार्यक्रमहरूकै प्रसंगतर्फ फर्कौं, जसले नेपालमा ‘कलाकार’ नामका अधिकांश अराजनीतिक मित्रहरू (शब्दका लागि क्षमायाचना) लाई अपिल गर्न खोजेको देखिन्छ ।

विल्सनविक्रम राई(तस्वीर फेसबुक)

सुरूमा गणतान्त्रिक संविधानलाइ नै सम्झाैँ, भलै जसले याे बनाए, हिजाेआज उनीहरू नै सकभर सम्झिन नपरे हुन्थ्याे जस्ताे गर्छन् । नेपालमा प्रत्येक नागरिकले संविधानप्रदत्त सभाजुलुस, भेला, अभिव्यक्ति गर्न पाउने स्वतन्त्रताको भरपूर हक हिमानी र ज्ञानेन्द्र परिवारलाई छँदैछ । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा प्रदत्त त्यस्तो नैसर्गिक हक स्वयं श्री ५ गद्यीनसीन भई विगतमा सक्रिय होइबक्सँदा नागरिकहरूलाइ भने नभएको यथार्थ यहाँनेर चीरकालपर्यन्त स्मरणीय हुन गएको छ । हुन त गणतन्त्र आयो भन्दैमा प्रचण्डले रेखा थापा र बाबुराम भट्टराईले करिश्मा मानन्धरलाई मात्रै नचाइराख्नुपर्छ, या भाषण गराइराख्नुपर्छ– अनि केपी ओलीले बुवा भेट्न घर जाँदा समेत विल्सनविक्रम राईलाई दुईचार जोक, क्यारिकेचर भन्न लगाउनुपर्छ भन्ने छैन । या उनीहरूले यस्तो गर्दैगर्दा ज्ञानेन्द्र सरकारमात्रै ‘आफ्ना दाजुझैँ टुलुटुलु’ हेरिबस्नुपर्छ भन्ने कतै लेखिएको छैन । कुरो कत्तिमात्रै हो भने, शाहवंशका अन्तिम युवराज पारस शाहले शाहवंशीय राजविरासत जोगाउन नसके पनि हार्ले डेभिड्सनमा हेलमेटबेगर कुद्दा आफ्नो एक बार पाइने ज्यानसम्मको चिन्ता गरिदिए आफू र सकल दर्जाका प्रजाहरूको समेत भलो हुन्थ्यो । आखिर यहाँका सडकमा तिनी–हामीले पनि हिँड्नु, गुड्नुपर्छ ।

उनै ज्ञानेन्द्र, पारस अघिल्लो साता हिमानी ट्रस्टको कार्यक्रममा पुगेर देशका अनेक कलाकारसँग फोटो, सेल्फी टन्नै खिचे । सारीचोलोमा सौम्य सुन्दर विनयशील लाग्ने हिमानीको प्रशस्तीमा विद्वान सौरभले यसअघि नै नेपाल म्यागजिनमा लेख लेख्दै ‘ट्र्याक सुट र स्पोर्ट शु’ लगाउने महिलाहरूको उछित्तो काढेकाे अब त बिर्सनै लागिसकियाे । तिनै हिमानी शाहले ज्ञानेन्द्र, पति पारसहरूलाई प्रांगणबाट घडी हेर्दै पर्खिरहेको, ब्याकग्राउन्डमा ‘सम्झना साँचेर पर्खिबसुँला’ जस्ता भावुक गीत बजिरहेको टिकटक भिडियो हिजोआज भाइरल छ । कार्यक्रमकै दौरान उनी आफ्नो सोफाबाट चट्ट उठेर आफूनजिकै बसिरहेका ज्ञानेन्द्र बसिरहेको सोफानेर पुग्छिन्, अनि घुँडा टेक्न खोज्दै शीर नत गरेर साउती मार्छिन् । टिकटकमा यो अर्काे भिडियो पनि भाइरल छ । यता सुनिजान्नेहरूले त्यसलाई ‘हेर त, क्या संस्कार’ भन्दै प्रशंसाका फूल ट्विटर फेसबुकभरि बर्साएका छन् ।

खासमा पूर्वराजाको निम्तो पाएका समस्त कलाकारगणबारे मेराे कुनै टिप्पणी छैन । त्यो एउटा समारोह हो, जहाँ निम्ता पाएकाहरूले जाने कुरा सामान्य भइगयो । तर २०५८ को दरबार हत्याकाण्डमा राजा वीरेन्द्र, रानी एश्वर्य, युवराज दीपेन्द्र, शाहज्यादा निराजन, राजकुमारी श्रुतिसहितकाे वंशविनाशपछि अस्वाभाविक रूपमा शक्तिमा उदाएको, अनि एक वर्ष नबित्दै संसद विघटनसँगै सक्रिय राजतन्त्रको सिलसिलेवार अभ्यास गरेको शाही परिवारबारे इतिहासले केही समयअघि गरेको निर्णयबारे अजानकारझैँ गरी प्रस्तुत हुने कतिपय कलाकारहरूको शैली भने अनौठो थियो । प्रवीण गुरुङ काण्डदेखि रामकृष्ण ढकाल प्रकरणसम्म आइपुग्दा मुछिएका पारस शाह त्यहाँ मुसुमुसु हाँसिरहेका थिए, मानौँ इतिहासमा केही भएकै थिएन । मानौँ, इतिहास भन्ने कुनै कुरै हुँदैन ।

नेपाली गणतन्त्र आज यसका कर्ताहरूको अधमले गर्दा गन्हाइरहेको तथ्य हो, तर मलाई भने ठिक यही बेला उनै इटहरीका विराट अनुपमको सुमधुर याद आयो, जसले हाम्रो निम्नमध्यमवर्गीय चेतबारे कटाक्ष गरेथे । अनि विष्णु सापकोटा, जसले बीपी र शशांकलाई एकैपटक मन पराउन सक्ने हाम्रो विलक्षण बुद्धिबारे व्यंग्य गरेथे ।

पक्कै, सबै कलाकारहरूलाई एउटै डालोमा राखेर हेर्न मिल्दैन । तर भर्खरै महानायक, महानायिकाको बहसमा ओर्लेका हाम्रा कलाकार, निर्देशकहरू (हामी मिडियासमेत, जसमा म आफ्नो भागको संलग्नता पूरै स्वीकार गर्छु) जसरी प्रस्तुत भए, त्यो नै हाम्रो संकटापन्न बौद्धिकताको परिचायक हो । एमाले नेता तथा सांसद योगेश भट्टराईसमेतको भोट मिसाउँदा भरतमणि पौडेलको कमेडी च्याम्पियन–२ अझै बढी सुनिश्चित हुन गयो । यो पनि रोचकै कुरो हो, त्यसबापत पाएको कार चढेर उनी त्यसपछि पारस शाहलाई भेट्न गए । पारस भेटेर चमत्कृत भरतमणिको टिप्पणी छ, ‘पहिले म प्रशंसक थिए, अब डाईहार्ड फ्यान भएँ ।’

प्रवीण र रामकृष्णको नाम माथि आइसक्दा धेरैले विगतको कुरो बुझिहाल्नुभयो । किनभने पारसको समग्र ट्र्याक रेकर्ड गतिलो छैन । यसमा त केपी ओलीले कुनै बेला पृथ्वीजयन्तीका बेला गरेकाे टिप्पणी नै काफी छः 'पृथ्वीनारायणलाइ मानियाे भन्दैमा तिनका ड्रगिस्ट सन्तानलाइ मान्नुपर्छ भन्ने कुनै बाध्यता छैन ।' तर अब त याे कुराे उनी स्वयंले बिर्सिसके कि, उनै जानुन् । पारसकाे प्रसंगमा थप भन्रुपर्दा, सडक र कलाकारको मामिलामा पारस अझ मनपरी छन् । लोकगायक प्रवीण गुरुङलाई उनले कुदाएको गाडीले किचेर सडकमै मारेको हो, जसमा नक्कली ड्राइभर खडा गरेर सजायँ भुक्तान गर्न लगाइयो । घटना भएको २० वर्ष नाघिसकेछ । गायक रामकृष्ण ढकाललाई एउटा पार्टीमै उनले हातपात गरेको घटना चर्चित रह्यो, जसलाई ढकालले त्याे दिन कुनै अप्रिय घटना नभएकाे बरू त्यसबेला आफू यम बरालसँग किटी खेलेर बसिरहेकाे भन्दै केही समयपछि ‘मिलाएर खन्डन’ गरे । तर सायद हामी नेपालीहरूमा राष्ट्रिय विस्मरण (नेशनल एम्नेसिया) व्याप्त छ । या हामीभित्र विगतका शक्ति–प्रतापीहरूको महिमा गाउने मोह (अथोरिटारियन नोस्टाल्जिया) सुषुप्त छ । त्यसैले हुनुपर्छ, हाम्रो मध्यम या निम्नमध्यम वर्ग यहाँ यस्तरी प्रकट भयो कि, हामीलाई सिनेमाको गफ दिँदा अकिरा कुरोसावादेखि अब्बास किरुस्तामी या स्पिलवर्गदेखि अलेजान्द्रो इनारितुसम्मको गफ दिन मन पर्छ, खासमा चैँ कबिर सिंह, राधे टाइपको सिनेमा हेर्न हामीलाइ बढ्ता मजा आइरहेको हुन्छ । साउथ इन्डियन फिल्ममा धुलो उडाउँदै मान्छे कुटेको हेर्न हामीलाई घच्चीको स्वाद पर्छ । खुद आफूलाई नपर्दासम्म पारस सरकारले ट्राफिक पुलिसलाई जतिपल्ट कुटे पनि, सडकमा जतिपल्ट घटना–दुर्घटना मच्चाए पनि हामी स्वाद मानेरै हेरिबस्छौँ । यो ठिमाहा गणतन्त्रमा देउवा, ओली, प्रचण्ड र उनीहरूका निकटस्थमात्रै कतिन्जेल कानुनको ओभानो भइराखुन् ! किन पारस, सर्वेन्द्रदेखि चोलेन्द्रसम्मले अग्रगामी छलाङबाट कुस्त फाइदा नउठाउन् ?

पारस शाहसँग भरतमणि पौडेल । तस्वीर : फेसबुकबाट ।

त्यसैले निम्तो मान्ने कलाकारहरूलाई अब धेरै भन्नु केही छैन । उनीहरूले कुनै अपराध त के, सानो गल्तीसम्म पनि गरेका छैनन्, जसबारे मुद्दाका मिसिलजस्ता लाग्ने लेखहरू लेखिनुपरोस् । केवल यत्ति निवेदन गर्नु छः हामी तपाईंहरू साँचो अर्थमा कलाकार भएको हेर्न चाहन्छौँ । तपाईंहरू कहिले राजाले, कहिले नेताले, कहिले लोकल दादाले विगतमा अनेक कुकाम गरेर बदनाम बनाएको आफ्नो छवि सफा गर्ने ‘राष्ट्रिय हित’का लागि प्रयोग गर्ने बेल्चा, गैँती नभइदिनुस् । यस्तो कामना कसैले गर्छ भने त्यसलाई ‘हुन्न, हुन्न । म त मनोरन्जन बजारको सोकेसमा सजाएर राखिएको कमोडिटीमात्रै बन्न चाहन्छु’ भनेर किन निराश पार्ने ? हामी नागरिकहरूले ‘यो राष्ट्रको नेतृत्व भनेका नेताहरूमात्रै होइनन्, तपाईंहरू पनि हो, जिम्मेवार भएर चल्नुस् न’ भनी अनुरोध गर्दा ‘होइन, कलाकार भनेका राष्ट्रका गहना हुन्, जसलाई प्रचण्ड, ओली, देउवादेखि ज्ञानेन्द्र पारससम्मले चाहिएका बेला उपयोग गर्न सक्छन्’ भनी किन आफ्नो ‘समर्थन मूल्य’ घटाउने ? भारतमा योगी आदित्यनाथको नक्कली प्रशंसामा ठाउँको ठाउँ गीत बनाएर उदित नारायणले आफ्नो साख धुलिसात् पारे भन्दैमा कोही कसैले किन त्यसको भद्दा अनुसरण गर्ने ?

हाम्रा कलाकारहरूले बुझ्नुपर्‍यो, यहाँ उनीहरूबाहेक प्रत्येक राजा, नेता, आगामी नेताले अभिनय गरिरहेको छ । उदार, लोकतान्त्रिक, सबैसँग घुलमिल हुन सक्ने मिलनसार, हास्यचेतना भएको व्यक्तित्व देखिनुको अभिनय । यथार्थमा उनीहरूमध्ये अधिकांशहरू अपारदर्शिता र ‘फाउल’ खेलको भर्याङ चढेर शिखरमा आएका हुन् । कि त धर्म, परम्पराको आडमा अनिर्वाचित वंशवृक्षको नक्कली जनअनुमोदन पाएर उदाएका हुन्, जसको प्रचण्ड–प्रतापी–भूपति छविभित्रको वास्तविकतालाई दरबारको खोपीभित्र हुने अपारदर्शिताले बाहिर आउन दिएको थिएन । कि त ‘महान तथा गौरवशाली जनयुद्ध’ मा फोटोको नक्सामात्रै बाँडेको भरमा नेता स्थापित गराएको भ्रम । कि त विगतमा १२–१४ वर्ष जेल बसेको हुँदा आज जसो गरे पनि हुन्छ भन्ने खालको अहंकार । अनि सधैँ गल्ती गर्ने, त्यही गल्ती दोहोर्‍याइराख्ने, प्रश्नबाट भरसक भाग्ने, नत्र प्रश्नकर्तालाई बढ्ता नबोल भाइ भन्ने किसिमको बाबुसाहेबी हाइहुकुम । हाम्रा राजनीतिक अगुवा यस्तै त छन् नि हाेइन र ?

त्यसैले कलाकारले कला प्रस्तुतिमा अब्बल हुनुपर्ने त छँदैछ, किनकि त्याे उनीहरूकाे करिअर हाे । नागरिकका रूपमा भने उनीहरूले चनाखो प्रश्नकर्ता भएर शक्तिलाई सोध्न सक्नुपर्छ, खुरुक्क प्रचन्ड–प्रतापीहरूकाे पछि लाग्ने होइन । अभिनेता, अभिनेत्रीले यत्ति बुझ्नै पर्छ, उनीहरूलाई यो खुला समाजमा स्टेज या सेटबाहेक अन्यत्र अभिनय गर्नुपर्ने कुनै बाध्यता छैन । हामीले आफूलाई राजनीतिक रूपमा (दलीय रूपमा होइन) सचेत राख्ने हिम्मत गर्नैपर्छ । नत्र यति गर्न सकेनौँ भने युट्युबेले ५० वर्ष वरपरका विद्वान महानायकलाई पुस–अप हान्न लगाएर उल्लु बनाएजस्तो अथवा नयाँ पुस्ताकी आना शर्मालाई 'सेक्स या किसमध्ये के रोज्नुहुन्छ' भन्नेजस्ता फन्टुस ‘अप्सन्’ दिएजस्तो हास्य प्रदर्शन भइरहने छ । ज्ञानेन्द्रदेखि ओली–प्रचण्डहरूसम्मले त्यही कुरालाई अलि ‘सभ्य’ र ‘मध्यमवर्गीय’ शैलीमा मञ्चन गर्ने न हुन् । देउवालाइ त 'लाज पनि छैन यार ।' अनि त्यसकाे मतलब पनि छैन ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ९, २०७८ २२:०५