७४ वर्षीया पूर्णश्री आमाको पुस्तौँ पुस्तालाई पालेको पानीघट्ट

A+ A A-

अन्नपूर्ण हिमश्रृंखलाको काखमा अवस्थित कास्कीको मादी गाउँपालिका–१ सिक्लेसको खोल्छामा छ, ७४ वर्षीया पूर्णश्री गुर्सेनी (गुरुङ) को पानीघट्ट । सानो छाप्रोमा बाटोमाथि र मुनी लस्करै थिए, पानीघट्ट । तर, बाटोकै आडमा रहेको पूर्णश्रीको पानीघट्ट हिमश्रृंखलाको अवलोकनका लागि सिक्लेसबाट हुगुहुँदै कफुचे हिमताल जाने स्वदेशी विदेशी आगन्तुकको आँखामा पर्छ । प्राय यात्रीहरूको क्यामेरामा पनि कैद हुन्छ, उनको पानीघट्ट । क्यामेराको फोकसमा भने पूर्णश्री पर्छिन् ।

बाटोकै आडमा रहेको पूर्णश्रीको पानीघट्ट ।

पूर्णश्रीले सोलीमा हालेकी थिइन्, कोदोको घान । घट्टबाट फुसफुस उडिरहेको पिठोले उनी लपक्कै लपेटिएकी थिइन् । बुढ्यौलीले सोतो परेको उनको अनुहार पिठोले सेताम्मे थियो । घट्टको छेउबाट छङछङ बगेको पानी र घुमिरहेको घट्टको आवाजले हाम्रो बोली उनले प्रष्ट सुन्न सकिनन्, मुसुक्क मुस्कुराइन मात्र ।

हामीले उनीसँग नजिकिने प्रयास गर्‍याैँ ।

‘कति वर्ष भयो आमा घट्ट चलाएको ?’

हातको इशारामा उनले भनिन्, ‘कान सुन्दिनँ ।’

दिन घर्किसकेकाले पूर्णश्रीसँग धेरै बातचित गर्न सकेनौँ। फर्किँदा भेट्ने वाचासहित उनलाई छोडेर हामी हुगुतर्फ उकालो लाग्यौँ । उनी घट्टले पिँधेको पीठोलाई धोक्रोमा भर्न लागिन् ।

भोलिपल्ट !

झमझम परेको पानी । उर्लीएर सुसाएको मादी खोला । हिमालबाट चिसो सिरेटोसँगै झरेका पैदलयात्रीहरू । उनको पानीघट्टमा आइपुग्दा वारीपारीका डाँडाकाँडा कुहिरोले ढपक्कै ढाकेको थियो । उनलाई भेट्ने आशमा थियौँ तर घट्टमा थिइनन्, पूर्णश्री ।

हिजो चलिरहेको उनको घट्ट आज बसेको थियो । कुलोबाट पानी खहरेमा फर्काइएको थियो । उनलाई नभेटेपछि हामी सिक्लेस बस्तीमा फर्कियौँ । बस्तीमा पुगेपछि एक पसले दिदीलाई उनको फोटो देखायौँ, ‘उहाँलाई चिन्नुहुन्छ ?’ ‘ए ! गोपालको आमा हो ।’ गोपालको आमा भनेपछि उनलाई सबैले चिन्ने रहेछन्, सिक्लेस बस्तीमा । पसले दिदी र एक भाइको सहयोगमा हामी उनको घरतर्फ लाग्यौं ।

सिक्लेस बस्ती ।

घट्टबाट पाँच मिनेटको दूरीमा रहेछ उनको घर । घर पुग्नै लाग्दा बाटोमै भेटिए पूर्णश्रीका छोरा, बेलबहादुर । उनी छोरा बेलबहादुरसँगै बस्ने रहेछिन् । हामी पुग्दा उनी आँगनमा रातमाटो र गोबर मोल्दै थिइन् । लिप्ने तयारी गर्दै रहेछिन्, उनी ।

‘ए ! हिजो फोटो खिच्ने बाबु हो,’ दुई हात जोडेर पूर्णश्रीले हाँसोसहित स्वागत गरिन् ।

‘आज घट्ट किन बन्द गरेको आमा ?’ हामीले सोध्यौँ ।

फेरि इशाराले भनिन्, ‘कान सुन्दिनँ ।’

गुरुङ भाषामा आमाछोराले कुरा गरेपछि बेलबहादुरले थपे, ‘आज पानी परेको छ । घट्टमा कोही आएका छैनन् । कोही आए भने यहीँ बोलाउन आउँछन् । अनि आमा जानुहुन्छ ।’

मुसलधारे पानीले आज पूर्णश्रीलाई घट्ट जान रोक्यो तर घट्टमा नगएसम्म उनको दिन जाँदैन । ‘चिया र तातोपानी घट्टमै पुर्‍याउने गरेको छु । घट्टमा घान नभए घरमा खान आउनु हुन्छ । नत्र खाना पनि घट्टमै पुर्‍याउने गरेको छु,’ छोरा बेलबहादुर भन्छन् ।

सात दशक पार गरेकी पूर्णश्रीले घट्ट चलाएको कति वर्ष भयो ठ्याक्कै ठम्याउन सकिनन् । ‘आमा बिहे गरेर आएदेखि नै घट्ट चलाउन थाल्नु भएको रहेछ । जेठो दाजु नै ५१ वर्ष पुग्नु भयो । आमाले घट्ट चलाएको कति वर्ष भयो खोइ‍‍...,’ बेलबहादुरले पनि अलमलिए ।

घट्ट चलाउने आफूहरूको पुर्ख्याैली पेशा रहेको बताउँछन् उनी । ‘पुस्तौँ पुस्तादेखि चलिआएको हो । पुर्ख्याैली काम र संस्कार छोड्नु हुँदैन भनेर आमाले निरन्तरता दिनु भएको हो,’ उनी भन्छन्, ‘पहिले धेरै घट्ट थिए । अहिले लोप हुन लागेको छ । थोरै मात्र बाँकी छ ।’

मादी गाउँपालिका–१ सिक्लेस ।

कुनै समय पूर्णश्रीको परिवार पाल्ने स्रोत नै पानी घट्ट रहेछ । पूर्णश्रीका ११ सन्तान जन्मिए । अन्य आयस्रोत थिएन । ठूलो परिवार, सन्तानलाई हुर्काउने स्रोत थियो, पानीघट्ट । ‘परिवारको आयआर्जन र जीवन निर्वाहको लागि घट्ट चलाएको हो । धेरै पुस्ता यसैले धानेको थियो । अहिले पो सहरबाट खाने कुरा आउँछ,’ बेलबहादुर भन्छन्, ‘त्यो समयमा पैसा थिएन । घट्टबाट आएको पिठोको ढिँडो र फाँडो खानुपर्थ्याे ।

तर, आज त्यो समय धेरै पर गइसकेको बताउँछन्, उनी । ‘अहिले सबै व्यापार व्यवसायमा लागेका छन् । आ–आफ्नो काममा देश विदेश पुगेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘अहिले घट्टमै आश्रित हुनुपर्ने अवस्था भने छैन ।’

पहिले पूर्णश्रीका श्रीमान् र उनी मिलेर घट्ट चलाउँथे । तर दुईवर्षअघि श्रीमान् परलोक भए । त्यसपछि हो पूर्णश्रीले एक्लै घट्ट चलाउन थालेको । छोरा बुहारीले बुढ्यौली लाग्यो अब घट्टमा नजान भनेर आमालाई सुझाउँछन् । तर पूर्णश्रीको मन घट्टमा नगएसम्म मान्दैन । ‘अब गाह्रो हुन्छ घट्टमा जानु पर्दैन, हामी जान्छौँ भनेको हो मान्नुहुन्न,’ पूर्णश्रीकी बुहारी भन्छिन् ।

आधुनिक कल भित्रिएसँगै लोप हुन लागेको पानी घट्टलाई जोगाउनु पर्ने बताउँछिन्, पूर्णश्री । ‘केही नभएको समयमा यही घट्टले परिवार पाल्यो । अहिले यसलाई बन्द गर्नु हुँदैन । माया गरेर जोगाउनुपर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो संस्कार पनि हो ।’

हिजोआज घट्टको छानोबाट पानी चुहिन थालेको रहेछ । छोरा बेलबहादुरलाई मर्मत गर्न उनले सुझाइन् । ‘अरुलाई चलाउन दिनु हुँदैन । आफैँ चलाउनुपर्छ । पानी नचुहिने बनाउनु पर्‍यो,’ छोरालाई उनले भनिन् ।

आमाको सेखापछि पनि घट्टलाई निरन्तरता दिने सोचमा छन्, बेलबहादुर । ‘पुस्ताको बिँडोलाई जोगाउनुपर्छ । आमाले नसक्ने भएपछि आफैँ चलाउँछु,’ उनी भन्छन्, ‘अहिलेको मान्छेले ढिडोलाई सकारात्मक सोच्दैनन् । तर स्वास्थ्यको लागि पनि घट्टबाट पिँधेको पिठो राम्रो हुन्छ ।’

घट्टबाट पिँधेको पिठोको स्वाद पछिसम्म रहने बताउँछन्, उनी । ‘मेसिनबाट पिँधेको पिठोको स्वाद केही समयमै जान्छ । पिठो डल्लो पर्छ । तर घट्टको पिठोको स्वाद पछिसम्म रहन्छ,’ उनी भन्छन् ।

पूर्णश्रीको घट्टमा मकै, कोदो, चामल, गहुँ लिएर गाउँलेहरु आउँछन् । घट्टबाट जोहो भएको पिठोको स्वाद बेलबहादुरले होमस्टेमा बास बस्न आएका आगन्तुकहरूलाई पनि चखाउँछन् । ‘दुई वर्ष भयो होमस्टे चलाएको । आएका पाहुनालाई घट्टबाट पिँधेको लोकल पिठोको खानेकुरा खुवाउने गरेको छु,’ उनी भन्छन्, ‘पर्यटकका लागि पानीघट्ट आकर्षक बनेको छ ।’

हामी छोरासँग कुरा गर्दै थियौँ । पूर्णश्री भने प्लास्टिकको झोला खोज्न थालिन् । झोलामा कोदोको पिठो पोको पारिन् । ‘मैले घट्टमा पिँधेको पिठो हो । काठमाडौँ गएर खानु ल । फेरि पनि हाम्रो गाउँ आउनु ल,’ कोदोको पिठो कोसेली थमाएर पूर्णश्रीले हामीलाई बिदा गरिन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक १०, २०७८ ०८:५१