जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी कोप–२६ सम्मेलन के हो ? यो किन महत्वपूर्ण छ ?

A+ A A-

अबको दुई हप्तामा विश्वभरका राष्ट्रका प्रतिनिधि एकै ठाउँमा भेला हुँदैछन् । संयुक्त राष्ट्रसंघको ७६ औं महासभालाई सम्बोधन गर्दै बेलायती प्रधानमन्त्री बोरिस जोन्सनले भनेका थिए, ‘कोप–२६ सम्मेलन मानवताका लागि नयाँ घुम्ती (टर्निङ प्वाइन्ट) हुनेछ ।’

सोही अवसरमा चीनका राष्ट्रपति सि जिनपिङले घोषणा गरे, ‘चीनले अब देश बाहिर कोइला उर्जा परियोजना स्थापना गर्ने छैन ।’

अबको दुई हप्तामा सुरु हुने जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी विश्वव्यापी सम्मेलनलाई संसारभरबाट निकै चासोका साथ हेरिएको छ । बेलायतको स्कटल्यान्ड राज्यको ग्लास्कोमा अक्टोबर ३१ देखि नोभेम्बर १२ सम्म यो सम्मेलन आयोजना हुँदैछ । यस सम्मेलनमा विश्वभरका राष्ट्रप्रमुख, व्यावसायी, पत्रकार, वातावरण अभियन्ता गरी २० हजारभन्दा बढीको उपस्थित हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

सम्मेलनको पूर्वसन्ध्यामा पृथ्वी बचाउने ठोस निर्णय गर्न दबाब र खबरदारी गर्ने उद्देश्यले बेल्जियम, जर्मनी, इटाली लगायत कैयौं देशहरूमा दशौं हजार वातावरण अभियन्ताका र्‍यालीहरू देखिन थालेका छन् ।

'द न्यूयोर्क टाइम्स’ का अनुसार विश्वभरबाट आउने २० हजार प्रतिनिधिका लागि होटल तथा अपार्टमेन्टमा १४ दिन सम्मका लागि २ लाख ८० हजार ‘टेस्ट किट’ वितरण गरिँदैछ । विभिन्न देशबाट आएका प्रतिनिधिलाई कोरोना पोजेटिभ देखियो भने आइसोलेट गर्ने, पीसीआर टेस्ट र थप प्रयोगशालाका कार्यहरू अगाडि बढाउने तयारी छ ।

के हो कोप–२६ सम्मेलन ?

कोप–२६ संयुक्त राष्ट्रसंघले आयोजना गर्ने जलवायु सम्बन्धी विश्वब्यापी सम्मेलन हो । कोपको अर्थ ‘कन्फेरेन्स अफ पार्टीज’ हो । यसमा संयुक्त राष्ट्रसंघ अन्तर्गतको जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी फ्रेमवर्क सन्धिमा हस्ताक्षर गर्ने मुलुकहरू सहभागी हुन्छन् ।

यो सन्धि १९९४ मा लागू गरिएको थियो, जसमा नेपालले पनि हस्ताक्षर गरेको छ । यो सम्मेलन हरेक वर्ष फरक फरक देशमा आयोजना हुने गर्छ । सन् १९९५ मा यसको पहिलो सम्मेलन (कोप–१) जर्मनीको बर्लिनमा सम्पन्न भएको थियो । गत वर्ष कोभिड महामारीका कारण स्थगित भएको थियो । त्यस यता यो २६ औं सम्मेल भएकाले कोप– २६ भनिएको हो ।

यो सम्मेलन किन महत्वपूर्ण छ ?

आसन्न यो सम्मेलनलाई विश्वभरबाट निकै चासोका साथ हेरिएको छ । पृथ्वीमा बढ्दो तापक्रमबाट चिन्तित वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्मी, अभियन्ता र सञ्चार क्षेत्रले महत्वपूर्ण निर्णय आउन सक्ने आशाका साथ यसलाई हेरेका छन् ।

यो सम्मेलनको छलफलको केन्द्रमा २०१५ को पेरिस सम्झौता हुनेछ । जसमा विश्वको तापक्रम औद्योगीकरण समय ( सन् १८५०) यता १.५ डिग्रीमा सीमित राख्ने (२ डिग्री सेल्सीयसले बढ्न नदिने) लक्ष्य थियो । यसका लागि कार्बन उत्सर्जनमा २०३० सम्ममा ४५ प्रतिशतले र २०५० सम्ममा शून्य उत्सर्जनमा पुर्‍याउने लक्ष्य तय गरिएको थियो ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानले औद्योगिक समय यता १.१ डिग्रीले तापक्रम बढीसकेको देखाएको छ । पेरिस सम्झौता अन्तर्गतको यो लक्ष्य भेटाउनका लागि हरेक देशले अंगीकार गरेको नीति र कार्यक्रमबारे हरेक ५ वर्षमा समीक्षा गर्नुपर्ने हुन्छ । पहिलो समीक्षा गने समय अर्थात्, ५ वर्ष पुगेकाले यो सम्मेलन बढी महत्वपूर्ण छ ।

संयुक्त राष्ट्र संघ अन्तर्गतको जलवायु सम्बन्धी अनुसन्धान गर्ने संस्था ‘आईपीसीसी’ ले हालसालै कार्बन उत्सर्जनको आजकै दर कायम रहे सन् २०४० अगावै विश्व तापमानमा १.५ डिग्रीले बढिसक्ने चेतावनी दिएको छ । पछिल्ला पाँच वर्ष मानव इतिहासकै सबैभन्दा तातो वर्ष भएका छन् । कार्बन उत्सर्जन शून्यमा झार्ने समय घर्किंदै गएको छ ।

विश्वभर जलवायु परिवर्तका भयानक असरहरू बढ्ने क्रमले सबैलाई तर्साएको छ । यसले विश्वका देशहरूलाई थप गम्भीर भएर हरित गृह ग्याँस उत्सर्जन रोक्न दबाब बढेको छ । यसकारण सम्मेलनले थप महत्वपर्ण निर्णय गर्न सक्ने आँकलन गरिएको छ । २०१५ को पेरिस सम्मेलन (कोप २१) पछिको महत्वपर्ण सम्मेलनको रुपमा यसलाई हेरिएको छ ।

यो सम्म्मेलन कोरोना महामारी पछिको पहिलो सम्मेलन हो । महामारीले मानिसको जीवनपद्धति र सोचमा केही बदलाव ल्याइदिएको छ । बढी हरित गृह ग्याँस उत्सर्जन गर्ने औद्योगिक र विकसित देशका कारण कम ग्याँस उत्सर्जन गर्ने कमविकसित देशहरू जलवायु परिवर्तनको बढी सिकार भएका छन् ।

यसैको क्षतिपूर्ति स्वरुप सन् २००९ मा विकसित देशले कम विकसित देशलाई प्रत्येक वर्ष १०० बिलियन डलरका दरले रकम उपलब्ध गराउने प्रतिबद्धता जाहेर गरेका थिए ।

तर, त्यति रकम उपलब्ध गराउन धनी देशले आनाकानी गर्दैछन् । सन् २०१९ मा झण्डै ८० बिलियन डलर मात्रै परिचालन गरिएको ‘ओईसीडी’ को प्रतिवेदनले देखाएको छ । यो रकम २०१८ को तलनामा २ प्रतिशतले मात्र बढी हो । धनी देशले कुनै पनि वर्ष तोकिएको रकम उपलब्ध गराएनन् । आसन्न सम्मेलनमा गरिब राष्ट्रले यो मुद्दा पनि उठाउँदैछन् ।

विद्युतीय गाडीहरूको तीव्र विकास, कोइला प्लान्टको विस्थापन, नवीकरणीय उर्जा, वृक्षारोपण, कमविकसित राष्ट्रहरूलाई आर्थिक सहयोग जस्ता विषयमा सम्मेलनमा गहन छलफल हुनेछ । कैयौं वेज्ञानिकले यो सम्मेलनलाई पृथ्वी बिग्रनबाट बचाउन अग्रसर हुने ‘अन्तिम मौका’को रुपमा समेत चेतावनी दिएका छन् ।

जलवायु परिवर्तनले कस्ता संकट निम्त्याउँदैछ ?

१९०१ देखि २०१८ को बीचमा समुद्र सतह ०.२ मिटरले बढेको छ । वैज्ञानिकहरूले यो शताब्दीको अन्त्य सम्ममा समुद्र सतह २ मिटरले बढ्ने चेतावनी दिएका छन् । यसले समुद्री तटमा बसोबास गर्ने दशौं लाख मानिसहरूलाई विस्थापित गर्नेछ ।

हालसम्म पृथ्वीको वायुमण्डलमा २४०० बिलियन टन कार्बन थुप्रिइसकेको छ । तापक्रम वद्धिलाई १.५ डिग्रीमा सीमित राख्न अब ५०० बिलियन टन कार्बन नै काफी हुन्छ । तर प्रत्येक वर्ष ४० बिलियन टनका दरले कार्बन उत्सर्जन भैरहेको छ ।

पछिल्लो समय विश्वका कैयौं ठाउँहरूमा डढेलोका ठूला ठूला घटना घटेका छन् । अष्ट्रेलिया, अमेरिका, ग्रीसको ठूलो भूभाग डढेलोले जलायो । जर्मनी, बेलायत र चीन जस्ता देशमा नयाँ स्वरुपको भीषण वर्षापछिको बाढीले उपद्रो मच्चाइरहेको थियो । नेपालमै वर्षाको नयाँ स्वरुप देखापरिरहेका छन् । मेलम्ची जस्ता आयोजना भीषण बाढीको सिकार भएका छन् । दशौं हजार जीवका प्रजाति लोप भैसकेका छन् ।

गत महिना विश्व बैंकको एक प्रतिवेदन अनुसार जलवायु परिवर्तनको असरका कारण २०५० सम्ममा २० करोड मानिस विस्थापित हुने अवस्था आउनेछ ।

सम्मेलनमा नेपालको एजेन्डा के छ ?
आसन्न जलवायु सम्मेलनमा नेपालको तर्फबाट प्रधानमन्त्रीको नेतृत्वमा सहभागी हुने गृहकार्य भैरहेको छ । यसमा नेपालले तापक्रमलाई १.५ डिग्रीमा सीमित राख्ने र २०५० सम्ममा नेपाल ‘शून्य कार्बन उत्सर्जन’ मा पुग्ने प्रतिबद्धता जनाउने बन तथा वातावरण मन्त्रालयकी सहसचिव डा.राधा वाग्लेले जानकारी दिइन् ।

यसका साथै नेपालले गरिब राष्ट्रलाई दिने भनिएको १०० बिलियन डलरको सुनिश्चितता हुनुपर्ने विषय पनि उठाउनेछ ।

त्यस्तै नेपालले जलवायु परिवर्तनका कारण बढ्दो बाढी, पहिरो जस्ता विपत्तीहरूको क्षतिपूर्तिका लागि छुट्टै संयन्त्र बनाउनुपर्ने विषय पनि अगाडि सार्ने भएको छ ।

अघिल्लो सरकारले जलवायु परिवर्तनले नेपाललाई पार्दै गरेको असरबारे विश्वको ध्यानाकर्षण गर्ने उद्देश्यले ‘सगरमाथा संवाद’ कार्यक्रम आयोजना गर्ने योजना बनाएको थियो ।

तर कोभिडका कारण त्यो कार्यक्रम स्थगित भएको छ । तर यस्ता आवाज बुलन्द रुपमा उठाइरहनु पर्छ, नेपाल जस्ता हिमालय देशहरू जो जलवायु परिवर्तनको बढी निशानामा पर्दैछन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज ३१, २०७८ ११:५४