दसैँमा पुस्तक स्वाध्याय

A+ A A-

विश्व साहित्याकाशका एउटा चम्किलो नक्षत्र चीनका साहित्यकार लू शुनले लेखेका छन् ‘पुस्तकभित्र संसार छ ।’ नेपाली बृहत् शब्दकोशले भन्छ– संसार भनेको मान्छेले देख्ने, भोग्ने र अनुभव गर्ने सम्पूर्ण भौतिक जगत्, चराचर विश्व, जन्म–मरण भएको जगत्, सांसारिक जीवन, लौकिक प्रपञ्च आदि हो । शब्दकोशमा संसारको बृहत् व्याख्या हुँदा हुँदै पनि यसले सीमिततालाई मात्र समेटेकाले यो पंक्तिकार महान् साहित्यकारको भनाइमा थप्न चाहन्छ, ‘पुस्तकभित्र लौकिक–अलौकिक, नाश–अविनाश, सीम–असीम सबै पाइन्छ ।’

दसैँ र तिहारको सन्निकट लामो बिदाको आरम्भमा पुस्तकसम्बन्धी चर्चा गर्दा आउनुहोस् एउटा रोचक प्रसङ्गबाट यसको थालनी गरौँ ।

भारतीय साहित्यको सर्वोच्च पुरस्कार ‘सरस्वती सम्मान’ बाट सम्मानित हरिवंशराय बच्चन हिन्दी साहित्यका प्रख्यात लोकप्रिय कवि तथा साहित्यकार हुन् । उनको चार खण्डमा प्रकाशित बहुप्रशंसित, सशक्त र साहसिक आत्मकथाको चार खण्ड हिन्दी साहित्यको कालजयी कृतिमा गनिन्छ । यसको चौथो खण्ड ‘दशद्वार’ से ‘सोपान’ तकमा एउटा पुस्तक प्रसङ्गले रोचक र महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ ।

सन् १९५६ को वैशाख पूर्णिमा भगवान् बुद्धको महापरिनिर्माणको साढे २ हजार (२५००) वर्ष जयन्ती परेको थियो । स्वतन्त्र भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री पण्डित जवाहरलाल नेहरूको प्रेरणाले भारतले यो मानक बुद्ध जयन्तीलाई राजकीयस्तरमा मनाएको थियो । जसमा भाग लिन चीनबाट चाउ–एन–लाई, बर्माबाट ऊ नू, तिब्बतबाट दलाई लामा, बौद्ध धर्म भएको विभिन्न मुलुकबाट प्रतिष्ठित बौद्ध भिक्षुहरू र उच्चस्तरका राजकीय प्रतिनिधिहरूसमेत भारतको राजधानी दिल्ली आएका थिए ।

भारतीय इतिहास र राजनीतिका खोजी अध्येतालाई थाहा हुनुपर्छ जवाहरलाल नेहरूलाई ‘प्रच्छन्न बौद्ध’ भनिन्छ । बुद्ध र बौद्ध धर्मका अनुयायी सम्राट्‌ अशोकको व्यक्तित्वको उनी परम प्रशंसक थिए ।

सचेत नेपालीलाई थाहा भएकै कुरा हो, सम्राट्‌ अशोक लुम्बिनी आएर बुद्ध जन्मथलोको तीर्थयात्रा मात्र गरेका थिएनन् । अपितु अशोक स्तम्भ खडा गरी भावी मानव पुस्तालाई बुद्ध जन्मथलोको अकाट्य प्रामाणिक आधार छोडेर गएका थिए । सम्राट्‌ अशोकले बुद्ध धर्ममा प्रव्रज्या (दीक्षा) लिएपछि उनी प्रियदस्सी (प्रियदर्शी)को नामले विख्यात भए । उनले आफ्नो छोरा महेन्द्र र छोरी संघमित्रालाई गयाको बोधिवृक्षको शाखासहित श्रीलंका पठाएका थिए, जुन वृक्ष अहिले श्रीलंकामा पुरातन, पावन वृक्षको रूपमा सुरक्षित र पूजित छ ।

एडविन अर्नाल्डको प्रख्यात कृति 'अ लाइट अफ एसिया' नेहरूको प्रिय पुस्तक थियो । मोतीलाल नेहरूको पूरै परिवारका सदस्यहरूको केही न केही अशंमा भए पनि Madam Helena Petrovna Blavatsky/CharlesWebster Lead beater ले चलाएको थियो सोफिकल सोसाइटी र यसको मुभमेन्टमा संलग्नता थियो । विद्यार्थीकालमा नै नेहरू थियो सोफिस्ट अध्यापकहरूद्वारा प्रभावित थिए र बुद्ध देशना ‘धम्मपद’सँग उनी गहिरो परिचित थिए । भारत अंग्रेज उपनिवेशबाट स्वतन्त्र भएपछि संविधान निर्माणका क्रममा नेहरूकै सुझावअनुसार बौद्ध प्रतीक अशोक चक्र भारतीय राष्ट्रिय झण्डा र सरकारी छापमा राखियो ।

बुद्धजयन्ती समारोहको सिलसिलामा भगवान् बुद्धको सम्पूर्ण जीवन चरित्रमाथि एउटा विस्तृत वृत्तचित्र मूल रूपमा अंग्रेजी भाषाको कमेन्ट्रीमा तयार गरिएको थियो । जसलाई हिन्दी भाषाको कमेन्ट्रीमा रुपान्तरण गर्न नेहरूको निर्देशनअनुसार हरिवशंराय बच्चनले जिम्मेवारी पाएका थिए । त्यसै सन्दर्भमा उनलाई बौद्ध धर्म र दर्शनको आधारभूत ज्ञान प्राप्त गर्न तत्कालीन भारतीय सूचना तथा प्रसारण मन्त्रालयका सचिव मि. लाडले प्रख्यात विद्वान् महापण्डित राहुल सांकृत्यायनको चर्चित पुस्तक ‘बुद्धचर्या’ दिएका थिए । सो पुस्तक प्राप्तिसम्बन्धी रोचक विवरण दिँदै आफ्नो आत्मकथामा बच्चन लेख्छन्, ‘...सचिव मि. लाडले आफ्नो पुस्तकालयबाट निकालेर मलाई एउटा किताब दिए, राहुल सांकृत्यायनको ‘बुद्धचर्या’– शायद त्यो उनको थिएन, किनकि पुस्तकको एउटा ठाउँमा काका कालेलकरको नाम लेखिएको थियो । सायद उनले कहिले यो तिनीबाट उधारो लिएका थिए । उनले पुस्तक मलाई दिँदै भने, 'यो पूरै पढनुस् ।’

बच्चन अगाडि लेख्छन्, ‘मैले यस्तो कमै किताब पढेको छु जसले मलाई यति तल्लीन बनाएको होस् । यसबाट मैले धेरै कुरा सिकेँ, जानेँ, जो मेरा लागि नयॉ थियो, जो जीवनभरिकै लागि आत्मसात् गरेर राख्ने खालको थियो । वृत्तचित्रसम्बन्धी काम सकिएपछि मैले सो पुस्तक उनलाई फिर्ता दिनु पर्थ्यो तर म त्यो पुस्तक पुनः पढन चाहन्थेँ । मैले लाड साहबलाई भनेर पुस्तकलाई केही समय आफैँसँग राख्ने अनुमति लिएँ । तर त्यो केही समय राख्ने अवधि बढ्दै गयो । लाड साहबले पनि पुस्तक फर्काउनका लागि ताकेता पनि गरेनन् र कालान्तरमा उनको मृत्यु भयो । पुस्तकलाई उनको स्मृतिमा मैले आफ्नो पुस्तकालयमा सजाएँ । सो पुस्तकको आकर्षण मेरा लागि आज पनि जस्ताको त्यस्तै छ र आज त्यसलाई म जहॉबाट पनि खोलुँ त्यसले मलाई तल्लीन गर्छ । त्यसलाई म एक पृष्ठ पढ्नका लागि उठाएँ भने पनि त्यसले मलाई १०–१२ पृष्ठसम्म तानेर लान्छ । ...यो पुस्तक मेरो पुस्तकालयको अमूल्य निधि हो ।’

१२ वैशाख २०७२ को जस्तो विनाशकारी भूकम्प फेरि गयो र यो पंक्तिकार पनि घर भत्किएर पुरिन लाग्दा काललाई क्षणाशं दया पलायो र टेबुल तल ओत लिएको ठाउँमा आएर ‘ल ! तँलाई मन पर्ने १० वटा पुस्तक लिएर भत्किँदै गरेको यो बाटो निस्केर आफ्नो ज्यान बचाऊ’ भन्यो भने, म कुन–कुन पुस्तक लिएर भाग्थेँ हुँला ? मेरो रोजाइमा म प्रस्ट छु ।

राहुलको बुद्धचर्याका बारेमा बौद्ध धर्म र दर्शनका ज्ञाता आचार्य नरेन्द्र देवले सटिक टिप्पणी गर्दै लेखेका छन्, ‘बौद्ध धर्मको सबैभन्दा प्रामाणिक आधार त्रिपिटक हो र बुद्धचर्या त्रिपिटकको सार हो भन्दा अत्युक्ति नहोला ।’

पुस्तक मोहको यस प्रसङ्गलाई भावात्तिरेक रोचक शैलीमा बिट मार्दै बच्चन लेख्छन्, ‘कहिलेकाहीँ म सोच्दछु कि यदि मेरो पुस्तकालयमा आगो लाग्यो भने र मलाई दशवटा पुस्तक मात्र लिएर भाग्नुपर्‍यो भने त्यसमा निश्चित रूपले बुद्धचर्या एउटा हुनेछ । अरु नौवटा पुस्तक कुन–कुन होलान त ? यो जान्ने कौतुहल पक्कै तपाईंमा होला । भनुँ ? यी हुनेछन्– भगवत्‌गीता, गीतगोविन्द, कालिदास ग्रन्थावली, रामचरितमानस, बाइबिल (न्यू टेस्टामेन्ट), कम्प्लिट सेक्सपियर, पोएटिकल वर्क्स अफ इट्स, दिवाने–गालिब, रोवाइयात उमरखैयाम । दुईवटा अरु थप किताब पनि लाने मौका मिल्यो भने टोल्सटोयको वार एण्ड पिस र रोमेँ रोलाँको जाँ क्रिस्तोफ पनि उठाउनेछु ।’

दसैँपर्वको मूल तत्व

मातृशक्तिको उपासना, आराधना गरी शक्ति आर्जन गरेर उल्लास, उमङ्ग र मैत्रीभावले मनाइने नेपाल र नेपालीको १५ दिन लामा, सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण र ठूलो पर्व दसैँ र पाँच दिन मनाइने यमपञ्चक तिहार पुनः हाम्रोमाझ आएका छन् । उसो त हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको बसोबास भएको संसारको प्रत्येक देशमा कुनै न कुनै रूपमा यी पर्वहरू मनाइने गरिन्छ तर नेपालमा यी पर्वले धार्मिक कर्मकाण्डसँगै सांस्कृतिक, परिवारिक र सामाजिक घेरालाई बढी फराकिलो दायरामा समेटेको छ ।

आफ्नो परिवारका जेठा अग्रज र सम्पूर्ण मान्यजनहरूको घरदैलोमा गएर शिर निहुर्‍याएर जमरा र टीकासँगै आशिष थाप्नु यस पर्वकोे सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सामाजिक पक्ष हो । परिवारको मूलीबाट प्राप्त हुने आशीर्वादको प्रसिद्ध श्लोकमा सांस्कृतिक, आर्थिक, मनोवैज्ञानिक र आध्यात्मिक पक्षसमेत प्रवल रूपमा गॉसिएर रहेको छ । त्यसैले मान्यजनको हातबाट टीका थाप्न र आशीर्वाद लिन टाढाको कार्यथलो र विदेशबाट समेत मानिसहरू लामो बिदा लिएर आफ्नो शहर–गाउँघर आउँछन् ।

दसैँपर्वले मानिसलाई शक्तिसम्पन्न बन्न, साहसी हुन, उत्साही भएर बाँच्न तथा वैरभाव बिर्सिई आपसमा प्रेम, सद्भाव, एकता राखी मित्रताको भावना बढाउन प्रेरणा दिन्छ । यसले वर्षौंको पारिवारिक तिक्ततालाई कम गर्न, टाढा भइसकेको र चिसिएको सम्बन्धलाई पुनः नजिक र न्यानो बनाउन प्रत्यक्ष र परोक्ष रूपमा प्रेरित गर्छ । त्यसैले दसैँलाई धार्मिक पृष्ठभूमिमा उभिएको सामाजिक तथा सांस्कृतिक पर्व भनिन्छ ।

दीर्घतर...?

प्रकृति र पर्यावरणमैत्री भई सम्पूर्ण जीव–जगत्‌को मंगलमय कामना गरी मनाइनुपर्ने यस पर्वमा विकृतिहरू मौलाएर भयावह रूप लिएका छन् । नेपालका शक्तिपीठहरूमा प्रतिवर्ष पशुबलि दिएको तथ्याङ्क बढदै छ । बाराको गढीमाईमा दिने पशुबलि विश्वमा नै चर्चित छ । तसर्थ सह–अस्तित्वको सिद्धान्तलाई अवलम्बन गरी व्यापक हुँदै गएको पशुबलिको विकल्प खोज्नुपर्छ कि !

दसैँमा दुर्गापूजा गर्न शहरबजार तथा गाउँघरमा पनि भव्यभव्य मूर्तिहरू बनाएर पण्डालमा लगाइन्छ र पूर्णिमामा विसर्जन गरिन्छ । देवीमूर्तिको निर्माण, साजसज्जा र छिमेकी गाउँशहरभन्दा आफ्नो भव्य र सुन्दर बनाउने होडबाजीमा निकै ठूलो धनराशि खर्च गर्ने प्रचलन बढ्दै गएको छ ।

मूर्तिहरूको विसर्जन गाउँशहरभित्र वा नजिकमा भएको पोखरी, तलाउ, नदी वा पानीको अन्य स्रोत भएको जलाशयमा लगेर गरिन्छ, जसले पानीको स्रोतलाई दूषित गर्नुका साथै पर्यावरणमा पनि गम्भीर र दीर्घकालीन नकारात्मक असर गर्दछ ।

घटस्थापनादेखि मूर्तिहरूको विसर्जन नगरुन्जेलसम्म माइकबाट ठूलो स्वरमा बिहान ४ बजेदेखि मध्यरात्रिसम्म भजन र फिल्मी गीतहरू बजाएर टोल–छिमेकमा ध्वनि प्रदूषण बढाइन्छ । यी र यस्ता नकारात्मक असर गर्ने विषयमा स्थानीय सरकारदेखि सबै सरोकारवालाहरू सचेत हुन र यसको संस्थागत वैज्ञानिक विकल्प खोज्न ढिलो भइसकेको छ । यसमा शिक्षित, सचेत युवापुस्ताले सकारात्मक हस्तक्षेपकारी भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ ।

परिवार, इष्टमित्रसँग भेटघाट, खानपिन गरी रमाइलोसँग मनाइने यस पर्वमा मांसहार र मदिराजन्य पेय पदार्थको प्रयोग अत्यधिक बढ्दै गएको छ । यसले कब्जियत, अल्सर, ब्लडप्रेसर, मुटुरोग र तनावजस्ता मानसिक रोगहरूलाई निम्त्याउने काम गर्छ । नयॉ रोगीको संख्या थप्छ र पुरानालाई दीर्घकालीन असर गर्छ, थला पार्छ ।

यो पर्व मनाउँदा देखासिखी गरिने तडकभडक, फजुल खर्च र ऋण लिएर भए पनि खर्च गर्नैपर्ने मनोविज्ञानले नेपाली समाजलाई आक्रान्त बनाउँदै गएको छ ।

दसैँलाई हुने खानेहरूको पर्व हो र हुँदा खानेहरूको दसा हो भन्ने अवस्थामा पुर्‍याउनु हुँदैन । तसर्थ यसमा परिवारका मूलीदेखि अन्य सदस्य पनि सचेत हुनुपर्छ । धर्म, परम्परा आदिको नाममा सामाजलाई रुग्ण बनाउने क्रियाकलापहरूलाई निरुत्साहित गर्नु नै सबैका लागि उत्तम हुन्छ ।

वर्तमान परिस्थिति

गत वर्ष हामीले यो पर्व कोरोना महामारीको विषम परिस्थितिमा मनाएका थियौँ । सम्पूर्ण विश्व समुदायले भोगेको यो नौलो महामारीको त्रास अझै सकिएको छैन । यस रोगबाट संक्रमित हुने, ज्यान गुमाउनेको संख्यामा अपेक्षाकृत कमी आएको तथ्याङ्क हाम्रोसामु भए पनि जनस्वास्थ विज्ञहरूले सावधानी अपनाउन सबै देशका सरकार र जनसमुदायहरूलाई अपिल गरिरहेकै छन् । सामुदायिक स्वास्थ्य सेवा दिने संस्थाहरूको कमजोर जग र सेवाको गुणस्तर पनि कम भएको हाम्रोजस्तो मुलुकमा सबै सचेत नागरिकले स्वास्थ्यका मापदण्डहरूलाई सावधानीपूर्वक पालना गर्नुपर्ने र अरुलाई पनि सुसूचित गर्नुपर्ने दायित्व यथावत् छँदै छ । देशको राजधानी र उदाउँदो केही ठूला शहरहरूमा सीमित महँगा प्राइभेट स्वास्थ्य संस्थाहरूमा आमजनसमुदायको पहुँच न्यून छ । तसर्थ यस वर्ष पनि उल्लास र उमङ्गले भरिपूर्ण पर्वहरू मनाउँदा सबै सरोकारवाला निकायहरूले जनस्वास्थ्यविज्ञहरूको सुझावलाई व्यवहारमा उतार्नु र चेतावनीलाई ध्यानमा राख्नु उपयुक्त हुन्छ ।

फरक धार

असुरी शक्तिमाथि दैवीशक्तिको विजयको उल्लासस्वरुप परम्परागत रूपमा मनाइने यो एतिहासिक पर्व दसैँ– हाल आएर शिक्षा, विज्ञान, यातायात, सञ्चार–प्रविधिको विकासले गर्दा व्यक्तिको चेतना, सोच र व्यवहारमा आएको परिवर्तनले– यो मनाउने परिपाटीमा पनि परिवर्तन आएको अवलोकन गर्न सकिन्छ । दसैँको लामो बिदालाई सिर्जनात्मक तरिकाले मनाउने अथवा उपयोग गर्ने एउटा सानो संख्या छ तर यो महत्त्वहीन भने छैन । यो दसैँ पर्वको नाममा भित्रिएको आडम्बर, विकृति–विसंगतिको विकल्प हुन सक्छ । यसले नेपाली समाजको बदलिँदो स्वरुपको संकेत त गर्छ तर यो व्यापक र संगठित रूपमा देखिएको छैन ।

यस्ता केही व्यक्ति वा समूहहरू दसैँको लामो बिदालाई सिर्जनात्मक तरिकाले उपयोग गर्न आफ्नो आर्थिक सामर्थ्य र रुचिअनुसार आफ्नो थातथलोबाट बाहिर निस्केर होमस्टे, हाइकिङ, ट्रेकिङ आदिमा जान थालेका छन्, जसमा नजिकका पर्यटकीय ठाउँदेखि टाढाको गन्तव्य पनि सामेल छ । यसमा युवापुस्ताको रुचि र वर्चस्व बढदो छ ।

एउटा अर्को समूह पनि छ, जसले दसैँ बिदालाई योग, ध्यान आदि जस्ता आध्यात्मिक साधनाका लागि उपयोग गर्छ । यस्ता केही व्यक्ति वा समुहको गन्तव्य विपश्यना ध्यान केन्द्र, लुम्बिनी, आशो तपोवन र यस्तै अन्य आध्यात्मिक साधनाका स्थलहरू हुने गरेका छन् ।

नेपाली पाठकहरूमा पनि गम्भीर विषयको अध्ययन गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ भन्ने एउटा उदाहरण हो कूटनीतिज्ञ तथा परराष्ट्रविज्ञ रमेशनाथ पाण्डेद्वारा लिखित मूल्य ७ सय ७७ रुपैयाँ पर्ने ७ सय २६ पेज मोटो, राजनीतिक विश्लेषण भएको ‘कूटनीति र राजनीति’ नामक गैरआख्यान कृतिको प्रथम प्रकाशन भएको १ महिना पनि नबित्दै दोस्रो र त्यसको पनि दुई महिना नबित्दै तेस्रो संस्करण प्रकाशन भएको छ ।

एउटा अर्को सीमित व्यक्तिहरूको संख्या पनि छ जसले बिदाको यस अवसरलाई पढ्ने–लेख्ने, चित्रकारी गर्ने र अन्य यस्तै सिर्जनशील कार्यमा उपयोग गर्छ । जीविकोपार्जनका लागि अर्थोपार्जन गर्न संघर्षमय व्यस्तताले भरिएको जीवनशैलीमा पढ्ने, चित्रकारी गर्ने इच्छा र जॉगर भएर पनि समय अभावले पढ्न नपाएका कृतिहरू यस अवसरमा अध्ययन गर्ने, एकान्तमा बसेर लेख्ने, चित्रकारी गर्ने यिनीहरूको लक्ष्य हुन्छ । सुषुप्तावस्थामा रहेको सिर्जना गर्ने जिजीविषा पूरा गर्न पाउँदाको आनन्द यिनीहरूले उठाउँछन् ।

रोजाइ

नेपालमा २०४६ को राजनीतिक परिवर्तनपछि आएको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको खुला परिवेशमा सबैभन्दा बढी संस्थागत रूपले मौलाएको आमसञ्चारको माध्यम र प्रकाशन गृहहरू हुन् । प्राइभेट शिक्षण संस्थाहरूको पनि उल्लेख्य वृद्धि यसै समयान्तरपछि भएको हो । नेपाली भाषामा पनि स्तरीय साहित्यका साथै गैरआख्यान कृतिहरू पनि लेखिएका, प्रकाशित भएका, बिक्रीको मापदण्ड बनाएका, पढिएका र प्रशंसित भएका पनि छन् । अंग्रेजीसँगै अन्य भाषाहरूमा प्रकाशित उत्कृष्ट कृतिहरूको नेपालीमा अनुवाद हुने क्रम पनि बढेको छ । नेपालीहरूमा पनि पढ्ने बानीको वृद्धि र विकास भएको छ भन्ने यो बलियो सूचक हो ।

नेपाली पाठकहरूमा पनि गम्भीर विषयको अध्ययन गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ भन्ने एउटा उदाहरण हो कूटनीतिज्ञ तथा परराष्ट्रविज्ञ रमेशनाथ पाण्डेद्वारा लिखित मूल्य ७ सय ७७ रुपैयाँ पर्ने ७ सय २६ पेज मोटो, राजनीतिक विश्लेषण भएको ‘कूटनीति र राजनीति’ नामक गैरआख्यान कृतिको प्रथम प्रकाशन भएको १ महिना पनि नबित्दै दोस्रो र त्यसको पनि दुई महिना नबित्दै तेस्रो संस्करण प्रकाशन भएको छ । सो पुस्तकको तेस्रो संस्करणको भूमिकामा पाण्डे लेख्छन्, ‘कूटनीति र राजनीतिको यो तेस्रो संस्करण पाठकहरूमा समर्पित छ । असोज (२०७२) मा प्रकाशित पुस्तकको कात्तिकमा दोस्रो र पुसमा तेस्रो संस्करण प्रकाशन हुनुले पाठकहरूमा देशको संवेदनशीलताप्रति गहिरो रुचि रहेको जनाउँछ ।’

कानुन, शिक्षा, राजनीति, राष्ट्रिय–सुरक्षाजस्ता गम्भीर विषयमा चर्चा गरिएको कानुनविद् डा. युवराज संग्रौलाद्वारा लिखित मूल्य ७ सय रुपैयाँ पर्ने ६३२ पेज मोटो, ‘निःसङ्कोच अभिव्यक्ति’ नामक गैरआख्यान पुस्तक अर्को एउटा उदाहरण हो, जसको १ वर्षभित्रै २ हजार प्रतिको दोस्रो संस्करण प्रकाशित भएको छ । यस्ता अरु पनि उदाहरणहरू छन्, जसमा आख्यान कृतिहरूको संख्या धेरै छ ।

रुचिको विषय, उपलब्ध समय र परिस्थितिअनुसार अध्ययनका लागि पुस्तकको छनोट र रोजाइ व्यक्ति विशेषको आ–आफ्नो हुने नै भयो ।

पुस्तक–युटोपिया

भूकम्पको उच्च जोखिममा रहेको काठमाडौं उपत्यकामा १२ वैशाख २०७२ को जस्तो विनाशकारी भूकम्प फेरि गयो र यो पंक्तिकार पनि घर भत्किएर पुरिन लाग्दा काललाई क्षणाशं दया पलायो र टेबुल तल ओत लिएको ठाउँमा आएर ‘ल ! तँलाई मन पर्ने १० वटा पुस्तक लिएर भत्किँदै गरेको यो बाटो निस्केर आफ्नो ज्यान बचाऊ’ भन्यो भने, म कुन–कुन पुस्तक लिएर भाग्थेँ हुँला ? मेरो रोजाइमा म प्रस्ट छु ।

हर्मन हेस्सेको सिद्धार्थ, खलिल जिब्रानको THE PROPHET र हरिवंशराय बच्चनको मधुशाला सानो पुस्तिका भएको हुँदा कम्मरमा गञ्जीभित्र खोस्ने थिएँ र अँगालोमा कालले देख्ने गरी यी १० वटा पुस्तकहरू– तिक न्यात हन्हको Old Path White Clouds/PRESENT MOMENT WONDERFUL MOMENT, राहुल सांकृत्यायनको बौद्ध दर्शन, स्वामी रामको Living with The Himalayan Masters, परमहंस योगानन्दको Autobiography of a Yogi, ओशोको ध्यान योग प्रथम और अन्तिम मुक्ति र BOOKS I have loved, कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको तरुण तपसी, विनोदप्रसाद धितालको योजनगन्धा र जस्टिन ओ ब्राइनको Walking with a Himalayan Master Swami Rama लिएर हतारिँदै ज्यान जोगाएर बाहिर भाग्ने थिएँ ।

ज्यान जोगिएर खुला सडकमा भूकम्पको त्रासदीबाट त्रसित जनसमूह पराकम्प सकिएपछि कोलाहल गर्दै आ–आफ्नो नोक्सानीको ऑकलन गर्न घरमा फर्किंदा आफ्नो घरको भग्नावशेष हटाउँदै म मेरो पुस्तकालयमा भएका पुस्तकहरूमध्ये कुन–कुन १०० वटा पुस्तक सुरक्षित होस् भन्ने कामना गर्थें होला ? त्यसमा पनि म स्पष्ट छु ।

नआत्तिनुस ! अहिले ५१ वटाको नाम भन्छु (हुन त बॉकी ४९ वटाको नाममा पनि म प्रष्ट छु) । ती हुन्:

ओशोको एस धम्मो सनंतनो       १२ भाग
ओशोको गीता दर्शन ८ भाग
आशोको अष्टावक्र महागीता       ६ भाग
आशोको ताओ उपनिषद् ६ भाग
ओशोको पतंजलि योग–सूत्र ५ भाग
ओशोको जिन–सूत्र ४ भाग
आशोको महावीर वाणी २ भाग १
एरिक हॉब्सबामको इतिहास सिरिज   ५ भाग (The Age of Revolution, The Age of Capital, The Age of Empire and The Age of Extrems (2 Vol)
फ्योदोर दोस्तोयेवस्कीको अपराध र दण्ड तथा ब्रोदर्स करमाजोभर एकावन्नको संख्यामालियो टोल्सटोयको वार एण्ड पिस हुनेछ ।

कुनै बेला मलाई लाग्छ, मरेपछि नर्कभित्र पस्ने बेलामा त्यसको द्वारपालले आफूले लगेका सामानहरूमध्ये तीनवटा पुस्तक मात्र लिएर भित्र जान पाउँछस् भन्यो भने म कुनकुन तीनवटा पुस्तक नर्कभित्र छिराउँथेँ होला ? निःसन्देह ती पुस्तक हुन्थे:

Old Path White Clouds,
PRESENT MOMENT WONDERFUL MOMENT र
सिद्धार्थ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज २५, २०७८ १६:५७