गुप्तचरले उडाइदिएकाे धर्मराज थापाको त्यो गीत

A+ A A-

८ माघ २००८ को राति सिंहदरबार कब्जा गरेपछि डा. केआई सिंह (पछि प्रधानमन्त्री) तिब्बत निर्वासनमा थिए । सिंहलाई फर्काउन काठमाडौंमा विभिन्न अभियान चलाइएका थिए । यस अभियानमा सबैभन्दा सक्रिय संगठन थियो– ‘डा. केआई सिंह मित्र हितैषी संघ ।’ संघले सिंहलाई नेपाल फर्काउन राजधानी काठमाडौंमा विभिन्न कार्यक्रम गरेको थियो ।

सिंह नेपाल फर्किएपछि सिंहको स्वागतका लागि यो संघमा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा पनि मिसिएका थिए । देवकोटा मात्र होइन, सिंहको पक्षमा ‘जनकवि केशरी’ उपमा पाएका धर्मराज थापा (१९८१–२०७१) पनि सामेल थिए । ‘हरियो डाँडाँमाथि’, ‘हाम्रो तेन्जिङ शेर्पा.....’ जस्ता चर्चित गीतका लेखक तथा गायक थापाले केआई सिंहको पक्षमा पनि एउटा गीत लेखेका थिए ।

इतिहासकार भवेश्वर पंगेनीकाे 'डा. केआई सिंहकाे चीन प्रवास' पुस्तकमा लेखिएअनुसार थापाले २००९ सालमा सिंहलाई समर्पित गरेर एउटा गीत लेखेका थिए । तर, उक्त गीतको बीचको भाग भने ‘गुप्तचर’ले उडाइदिएछ ।

तिब्बत हुँदै चीन निर्वासनमा गएका सिंहको साहसको प्रशंसा गर्दै थापाले सिंह नेपाल फर्किनुपर्ने भावको गीत लेखेका थिए ।

यस्तो थियो थापाले सिंहको पक्षमा लेखेको झ्याउरे लयकाे गीत:

वीर डा. के. आई सिंह

'क्रान्तिकारी ए बीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
भैरवाको जले फोरी छुटाएर कैदी
गिरफ्तार आफू भयौ नेपालका कैदी
थियौ तिमी बन्दी जब सिंहदरबारमा
हेर्दै थियो सरकारले तिम्रो मुकदमा
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
मंगलबार राति आठ गते माघको छ दिन
कान्तिपुरभित्र थियौ बिघ्नै रिमझिम
रक्षादल पाले थियो सिंहदरबारमा
तिनै पाले उठिदिए तिम्रो नेतृत्वमा
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
सोही रात मुख्य ठाउँ कब्जा गरिदिए
रेडियो र टेलिफोन सबै हात लिए
ठिमी गट्ठा तोपखाना बाँकी कतै छैन
मोर्चा लिई नगएको ठाउँ कतै छैन ।
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
काठमाडौं जेल पनि फोरफार पारी
जोजो काम सुरु गर्‍यौ जिउने आस मारी
मुक्त भए छटपटिने पिञ्जराका कैदी
तिम्रो एउटा नीति थियो छुटाउने कैदी
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
मन–तरी–मण्डल (मन्त्रीमण्डल)को सातोपुत्लो गयो
नेपालको मुख्यमन्त्री केआई सिं भयो
भन्ने हल्ला नेपालमा फैलाएर सर्र
जिपकार चढी घुम्थे मुक्तिसेना हर्र
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
छोडिएका कैदीहरू छाती फुकाएर
राताराता गोलभिडे आँखा लगाएर
आजादीको मैदानमा अब केको डर
भन्दै हिँड्थे डोको बोकी बाटो लरलर
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जलेखाना तोडेर
मानिसको हृदयमा क्रान्ति हुनुपर्छ
अन्यायमा चुप लागे आजादी नै मर्छ
कुकर्मले रंगिएर थुनिएका पनि
गर्नुपर्छ सुकर्म है भन्थे घुमीघुमी ।
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
जिन्दगीमा एकबार कैदी हुनुपर्छ
स्वदेशको निम्ति बलि चढ्नु पनि पर्छ
हाडमासु मक्किएर माटोभित्र मिल्छ
तर आशा संसारमा जिउँदो भई घुम्छ
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ जेलखाना तोडेर
नेपालको प्राण बोल्छ हिमालमा चढी
हार कैले नखाएर मर्छ वीर लडी
जिउँछ बहादुर छोरो बरु दुवै दिन
पछि हट्न जान्दैन त्यो वीर कुनै दिन
क्रान्तिकारी ए वीर केआई सिं कहाँ गयौ नेपाल छाडेर ।'

जनकवि थापाले आफ्नाे गीत चाेरिएकाे प्रसंग यसरी लेखेका छन्:

यो रचना अपूरो छ । त्यसो भए पनि पाठकको सामु राख्तै छु । (न?) पुगेका कारण यही हो कि मेरो एउटा साथी जो गुप्तचरको काम गर्दो (रहेछ ?) किन्तु मलाई थाहा थिएन । उसले रचनाको मध्यभाग उडाइदियो ।

भोलि तपाईंहरूसामु भोटे सेलोको लयमा रचिएको ‘हाम्रो नेपाल’ शीर्षक रचना राख्तैछु ।

‘वीर डा. केआई सिंह’ शीर्षकको यो गीतको मध्यभाग गुप्तचरले चाेरिदिएपछि थापाले आक्रोशित हुँदै लेखे:

'२००९
श्रावण २२ गते
चन्दा ५ पैसादेखि आधा
चौथा फूल
ठूलो संसारको आँगनमा
बल्ल मैले स्वतन्त्रताको
सास फेरिरहेको छु ।
हे भगवान् !
त्यो मूर्ख हृदयविहीन व्यक्तिको हातमा मेरो रचना नपरोस् । जसले गर्दा मेरो हृदय क्षुब्ध नहोस् । जसको जागृति सुतेको छ, उसलाई आफ्नै सुखले फुर्सद दिएन, त्यसलाई मेरो रचना पढ्ने अवकाशै रहँदैन ।’

यी दुवै सन्दर्भ पंगेनीकाे पुस्तकमा उल्लेख छ ।

राज्य विद्रोहको अभियोग लागेका सिंहको समर्थनमा लागेको भन्दै थापालाई २००९ सालमा ३० दिनको कैद सजाय दिइएको थियो । जेलबाट छुटेपछि थापा भारतको देहरादुन, आसाम, दार्जिलिङलगायतका स्थानमा लोकगीत खोज्न गएका थिए ।

‘बीर डा. केआई सिंङ’ शीर्षकको यो गीत उनले गाए या गाएनन् भन्ने फेला नपरे पनि आफ्नो गीत उडाएकोमा भने उनी निकै आक्रोशित भएकाे पंगेनीकाे पुस्तकबाट थाहा हुन्छ । गीतको सुरुवातमै भगवान् पुकार्दै आफ्नो रचना पढ्ने मौका पनि नमिलोस् भन्दै कामना गर्नुले उनी आफ्नो रचनाप्रति कति संवेदनशील थिए भन्ने पनि देखिन्छ ।

२०२५ सालको मदन पुरस्कार र २०५७ सालको जगदम्बा श्री पुरस्कारसमेत पाएका थापाले यो गीतमा सिंहको भैरहवा विद्रोह, सिंहदरबार विद्रोह (काण्ड)सम्मको कुरा बयान गरिसकेका छन् । तर, पनि उनले यो गीतको मध्यभाग उडाइयो लेखे । त्यसो भए के थियो, गीतको मध्यभागमा ?

'मैले पनि खाेज्ने प्रयास गरेकाे हुँ । तर केही पाइएन,' सिंहकाे चीन प्रवासबारे पुस्तक लेखेका पंगेनीले याे पङक्तिकारसँग डेढ वर्षअघि पृथ्वी जयन्तीकाे अवसरमा आयाेजित एक कार्यक्रमकाे भेटमा भनेका थिए ।

त्यसो त कर्मचारी उक्साएको भन्दै २००८ सालमा गोर्खापत्रमा ‘मुखिया’ रहेका थापाको जागिरै खोसिएको थियो । विद्रोही प्रकृतिका थापालाई जीवनको उक्तरार्द्धमा सत्तासँग नजिकिएको आरोप लाग्ने गर्छ ।

हेर्नुहोस गीत -