सुन तस्करी : विमानस्थलबाट सजिलै हुन्छ पास, संगठित अपराधमा न अनुसन्धान, न मुद्दा

सुन तस्करी : विमानस्थलबाट सजिलै हुन्छ पास, संगठित अपराधमा न अनुसन्धान, न मुद्दा

प्रहरीले सिनामंगलबाट बरामद गरेकाे चाँदीकाे लेप लगाएकाे सुन, जसकाे अनुसन्धान गर्दा भरियाहरू सुन लिन दुबई पुगेकाे खुल्याे ।

A+ A A-

भदौको तेस्रो साता दुबईबाट आउने विमानबाट अवैध सुन नेपाल भित्रिँदैछ भन्ने सूचना आयो, महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखामा । लगत्तै महाशाखाले सादा पोसाकका प्रहरी खटाएर विमानस्थलमा निगरानी बढायो ।

२० भदौ बिहान ९ बजेतिर सुन बोकेर आउने भनिएका तीन जना दुइटै हातमा सुटकेस गुडाउँदै विमानस्थलमा ओर्लिए । हेर्दाहेर्दै उनीहरूका सुटकेस भन्सारबाट सहजै पास भए । भन्सारबाट ‘क्लियर’ भएपछि आ-आफ्ना लगेज बोकेर बाहिरिएका उनीहरू विमानस्थल परिसर सम्मुखमा रहेका मिर्चैया मल्हनियाँ गेस्ट हाउसतिर लागे । ‘बुकिङ’ गरेको २०२ नम्बर कोठामा छिरे ।

त्यतिबेला बिहानको करिब १० बजेको थियो । होटलको कोठामा पुगेर उनीहरूले आरामसमेत गर्न नपाउँदै ढोकामा ढकढक आवाज आयो । ढोका खोल्दा प्रहरी थियो । विमानस्थलदेखि निगरानी गरिरहेको प्रहरीले भारतको राजस्थानका साकिर अली, अब्दुल सतार र प्यार मोहम्मदका सातवटा सुटकेसमध्ये एउटाबाट १ किलो ८७ ग्राम सुन बरामद गर्‍यो । यो सुन तत्कालीन बजार भाउअनुसार करिब ८१ लाख रुपैयाँबराबरको हो । चाँदीको लेप लगाएर सुन ल्याइएको थियो, जुन भन्सार कार्यालयको एक्स–रे मेसिनले समेत पत्तो लगाउन सकेन ।

एक महिनाको अवधिमा यही शैलीमा दुबई पुगेर नेपाल फर्कने १० जना व्यक्ति रहेको समेत प्रहरीको प्रारम्भिक अनुसन्धानले देखाएको थियो । साकिर, सतार र मोहम्मदलाई दुबईबाट जुन समूहले सुन नेपाल पुर्‍याउन र जसलाई दिनू भनेको थियो, दुवै समूहसँग ती १० जनाको सम्पर्क रहेको उनीहरूको कल डिटेल रेकर्ड (सीडीआर)बाट खुलेको थियो ।

यो गिरोहले एक जनालाई १ देखि २ केजीसम्म सुन बोकाएर पठाउने गरेको महाशाखाका प्रवक्ता प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) कृष्णप्रसाद कोइराला बताउँछन् । यस हिसाबले एक महिनामा मात्र कम्तीमा १० केजी अवैध सुन नेपाल भित्रिएको विश्वास प्रहरीको छ । यो साढे ७७ करोड रुपैयाँबराबरको हुन आउँछ ।

सरकारले ५० ग्रामसम्मका सुनका गरगहना ल्याउन पाउने नियम बनाएपछि सुन तस्कर समूहले वैदेशिक रोजगारका लागि खाडी मुलुक पुगेका नेपालीलाई भरियाका रूपमा प्रयोग गर्न थालेका थिए । त्यसरी नेपाल आएको सुन यहाँ संकलन गर्ने एउटा समूह हुन्थ्यो । वैध नै भएकाले भन्सारले समेत यो सुन बरामद गर्न सक्दैनथ्यो । तर, प्रहरीले यसरी आएको सुन एकैठाउँ संकलन गरेको अवस्थामा भने पक्राउ गर्दै आएको छ ।

अब भने वैदेशिक रोजगारबाट फर्कने नेपाली मात्र होइन, तस्कर समूहले नेपालदेखि वाहक लगेर अवैध सुन ओसारपसार गर्न थालेको खुलेको छ । करिब एक दर्जन व्यक्ति दुबई पुगेर अवैध सुन कारोबार गर्ने समूहको सम्पर्कमा पुगेर फर्कनुले यसमा संगठित समूह संलग्न रहेको बुझाउँछ । यसअघि पनि नेपालबाट भरिया बोलाएर सुन बोकाउने गरेको तथ्य खुले पनि त्यसलाई केलाउन प्रहरी असमर्थ भएको थियो । १२ साउनमा विमानस्थल परिसरबाट १ केजी १६५ ग्राम सुनसहित पक्राउ परेका गोरखाका पदम परियार दुबई पुगेर एक हप्तामै फर्किएको भेटिएको थियो ।

३३ किलो सुन तस्करी प्रकरणमा मोरङका चुडामणि उप्रेती ‘गोरे’ समूहले प्रहरी-भन्सारका कर्मचारीकै सहयोगमा अवैध जालो बिछ्याएको खुलेपछि अवैध कारोबारीले वैदेशिक रोजगारमा रहेका नेपालीलाई प्रयोग गर्न थालेका थिए । अब भने तस्करीको शैली पुरानै शैलीमा फर्कन थालेको देखिन्छ, दुबई ओहोरदोहोर गराएरै सुन तस्करी भएसँगै ।

यद्यपि यस्तो गिरोहको जरोसम्म पुग्न भने प्रहरी र भन्सार कार्यालय असफल छ । ‘हामीले पक्राउ पर्नासाथ भन्सार कार्यालयलाई बुझाइदिने गर्छौं,’ महाशाखाका एसपी कोइराला भन्छन्, ‘थप अनुसन्धान गर्ने र अभियोजन लगाउने काम उतैबाट हुन्छ ।’

एक केजी ८७ ग्राम सुन नेपाल ल्याउने तस्कर समूहसँग जोडिएका व्यक्तिको अनुसन्धान अझै नटुंगिएको राजस्व अनुसन्धान विभागले शिलापत्रलाई बतायो । ‘यसबारे हामी अनुसन्धानकै चरणमा छौँ,’ विभागका प्रवक्ता शिवलाल तिवारी भन्छन् ।

संगठित अपराधको कसुर चल्नै छोड्यो

तस्करीबारे अनुसन्धान भइरहे पनि मुलुकको एक मात्र अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट अवैध सुन कसरी र किन लगातार भित्रिरहेको छ भन्ने पाटोमा चाहिँ कसैले पनि न अध्ययन गरेको छ, न छानबिन र अनुसन्धान नै ।

त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको बाटो भएर अवैध सुन भने भित्रिइरहेकै छ । विमानस्थल भन्सार कार्यालयका अनुसार यो आर्थिक वर्षको तीन महिनामा मात्र १ किलो ९४४ ग्राम अवैध सुन जफत भयो । यसबाहेक विमानस्थल प्रहरीले मात्रै २ किलोभन्दा बढी सुन बरामद गरेको छ, यही अवधिमा ।

प्रहरीले मात्रै जफत गरेको सुन भन्सार विन्दु कटेपछिको हो । गत आर्थिक वर्षमा गरगहनाका रूपमा सुन तस्करी हुने गरेकोमा यसपालि गिरोहका सदस्य दुबई पुगेरै आउन थालेको देखिन्छ । विमानस्थल आसपासबाट अघिल्लो आर्थिक वर्षभरि जफत सुनभन्दा यो आर्थिक वर्षको तीन महिना नपुग्दै बरामद भएको सुनको परिमाण दोब्बर हुनुले यही पुष्टि हुन्छ ।

अघिल्लो आर्थिक वर्षमा विमानस्थल भन्सारबाट छुटेको १ केजी ८ सय ग्राम सुन मात्र प्रहरीले जफत गरेको थियो । भन्सार र प्रहरीले संयुक्त रूपमा भने ७ किलो ५६७ ग्राम सुन बरामद गरेको थियो, अघिल्लो साल । सुनजस्ता अवैध कारोबार कानुन कार्यान्वयन गर्ने निकायको नियन्त्रणमा आउने सानो अंश मात्र हो । तस्कर समूहमा बेमेल भएपछि यस्ता सूचना प्रहरीकोमा पुग्ने हो । यी निकायलाई छलेर भित्रिने अवैध सुनको मात्रा झनै ठूलो हुने सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

यस्तो कारोबारमा संलग्न आरोपितलाई अदालत र राजस्व अनुसन्धान विभागले धरौटीमै छोड्न थालेपछि प्रहरीले संगठित अपराधमा मुद्दा चलाउन थालेको थियो, ०७२ देखि । ०७१ मा तस्कर समूहका भरिया, लगानीकर्ता र लगानीकर्ताका लागि काम गर्ने मध्यस्थता गरी तीन तह केलाएर संगठित अपराधमा मुद्दा चलाउन प्रहरीले सरकारी वकिलको कार्यालय पठाएको थियो । तर, ‘वस्तुनिष्ठ प्रमाणको अभाव’ देखाउँदै सरकारी वकिलको कार्यालयले संगठित अपराधमा मुद्दा नचल्ने भन्दै फाइल फिर्ता पठाइदियो ।

लगत्तै राजस्व अनुसन्धान विभागले तस्करीका लगानीकर्तालाई ०७२ वैशाखमा बिगो तिराएर छोड्यो भने भरियालाई भने पुर्पक्षका लागि थुनामा पठायो । यसको आठ महिनापछि ०७२ पुसमा प्रहरीले फेरि संगठित अपराधमै मुद्दा चलायो, फरक घटनामा । तस्करीमा लगानी गर्ने न्यूरोडस्थित भाग्यलक्ष्मी ज्वेलर्सका सञ्चालकद्वय विक्रम मित्तल र विवेक मित्तलसहित कामदार भगीरथ चौधरीलाई प्रहरीले संगठित अपराधमा मुद्दा चलायो । तर, जिल्ला अदालत काठमाडौंले कसुर स्थापित नहुने भन्दै छोडिदियो ।

त्यसपछि एकैचोटि ०७३ माघमा प्रहरीले संगठित अपराधमा मुद्दा चलायो । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा कार्यरत एसएपीसहितका प्रहरी अधिकृत, भन्सार र एयरलाइन्सका कर्मचारीले ठूलो मात्रामा तस्करीको सुन नेपाल भित्र्याएको घटना थियो, त्यो । भन्सारका कर्मचारीले एक्स-रे मसिनले सुन ‘रिड’ गर्न नसक्ने बनाइदिएका थिए । राजकुमार ढकाल, श्रीनारायण यादव, श्यामच्वामु श्रेष्ठसहितको संलग्नता खुलेको थियो । उनीहरूविरुद्ध अकुत सम्पत्ति कमाएको अभियोगसमेत लागेको थियो । तर, उनीहरूलाई अदालतले धरौटीमा छोडिदियो । चार जना प्रहरी भने पुर्पक्षका लागि जेल पुगे ।

त्यसपछि ३३ किलो सुन हराएको विषयमा पनि प्रहरीले संगठित अपराधमा मुद्दा चलायो । ७७ जनाविरुद्ध मुद्दा चले पनि तस्करी कसुरमा कसैलाई पनि सजाय भएन । जिल्ला अदालत मोरङले कर्तव्य ज्यान मद्दामा चुडामणि उप्रेती गाेरेसहित आठ जनालाई दाेषी देखाएकाे छ, १९ असाेजमा । २१ जना फरार प्रतिवादीबाहेक अन्यलाई अदालतले सफाइ दिएकाे छ । यी घटनापछि भने सुन तस्करीमा संलग्नलाई संगठित अपराधमा मुद्दासमेत चलाइएको पाइँदैन ।

एकैपटक ठूलो परिमाणमा सुन बरामद पनि त्यसयता भएको छैन । तर, दुबईबाट फुटकर सुन ल्याउने क्रम भने नरोकिएको सरकारी अभिलेखबाटै देखिन्छ । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सुरक्षा प्रमुख प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक (एसएसपी) राजेश बाँस्तोला दुबईबाट सुन ल्याउँदा प्रतितोला १५ देखि २० हजार नाफा हुने अनुसन्धानबाट देखिएको बताउँछन् । त्यसैले दुबईलगायत खाडी मुलुकमा वर्क पर्मिट, भिजिट भिसामा पुगेकालाई तस्कर समूहले सुन बोकाएर पठाउँछ ।

‘अहिले पीसीआर लिने ठाउँमा सुन बोकेर नेपाल आउने पात्र खोजिँदोरहेछ,’ उनले भने । पछिल्लोचोटि सुन लिन नै भिजिट भिसामा दुबई जानेहरूसमेत भेटिएको उनले बताए । तर, प्रहरीले फुटकर सुन नेपाल ल्याएर यहाँबाट भारत पठाउने सुन तस्करीको गिरोह छिमल्न भने सकेको छैन । भरिया समात्ने तर तस्करीको माथिल्लो तहसम्म नपुग्ने प्रहरीको पुरानै समस्या हो ।

‘अहिले भरियाका रूपमा आउने मात्रै पक्राउ परिरहेका छन् । उनीहरूलाई पनि नेपालमा कसले संकलन गर्छ र दुबईबाट कसले पठाउँछ भन्ने जानकारी हुँदैन,’ एसएसपी बाँस्तोला भन्छन्, ‘त्यसैले तस्करीको संगठित तहहरू सजिलै भेटिँदैन । हामी यसमा पनि लागिपरेका छौँ । राज्यलाई दोहन गर्ने जुनसुकै प्रवृत्तिलाई रोक्ने हाम्रो दायित्व हो ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज १९, २०७८ १४:५५