दसैँमा सधैँ पुरानै गीत, नयाँ आए पनि भएनन् हिट

A+ A A-

वर्ष र दिनको रमाइलो चाड
घरघरमा आइपुग्यो
नेपालीजनको महान् पर्व
आँगनमा आइपुग्यो
हो..... दसैँ आयो
हो......दसैँ आयो ।

मालश्री धुनपछि 'मुग्लान' फिल्मकाे याे गीतले दसैँकाे भान दिन्छ । परदेशीहरू गाउँ फर्केको, दसैँमा ठूलाबडाबाट टीकासँगै आशीर्वाद लिएकाे, पिङ खेलेकाे, गाउँमा उमङ्ग छाएको यस्तैयस्तै आभास दिन्छ याे गीतले । दसैँका बेला गाउँशहरमा धेरै बज्ने गीत हाे याे ।

वर्षमा दिनमा लै-लै
हर्षका दिन यी लै-लै
दसैँ–तिहार चाड र बाड
खुसीले सारा भर्‍याे नि संसार
आ...हा....हा...हा...
खुसीले सारा भर्‍याे नि संसार ।

सुगम पोखरेलको 'दसैँ–तिहार' बाेलकाे गीत पनि दसैँ–तिहारमा धेरै गुञ्जिने गीत हाे । परदेशी नेपालीकाे बेदना बाेल्ने याे गीतले नेपालमा मात्र हाेइन, प्रवासमा रहेका नेपालीहरूलाई समेत दसैँ सम्झाउँछ ।

यसैगरी, सशस्त्र प्रहरी बलको 'फौजीलाई कुन हो दसैँ' अनि योगेश्वर आमात्यको 'दसैँ नै हो कि याे मेराे दशा' जस्ता गीतहरू दसैँको छेकोमा खुबै घन्किन्छन् ।

यिनै गीतहरूले गाउँटाेलमा दसैँ लागेकाे महसुस गराउँछन् ।

एक दशकभन्दा लामो समयदेखि दसैँमा यी गीतहरूकाे वर्चस्व छ । यीबाहेक अन्य गीतहरू विरलै सुन्न पाइन्‍छ ।

मुग्लान फिल्मको 'दसैँ आयो' गीत आजभन्दा २० वर्षअगाडि रेकर्ड भएको गीत हो । गीतकार लोकनाथ सापकोटाले लेखेको यस गीत ०५८ सालमा केही साथीहरूसँग मिलेर गाएका थिए । गीत रेडियोमा बज्न थालिसकेको थियो । तर, क्यासेट आएको थिएन ।

पछि फिल्म निर्देशक शिव रेग्मीले उक्त गीतलाई रुचाएर फिल्ममा समावेश गरे । २०६२ सालमा उक्त गीत सार्वजनिक भयो । गीतले यति तहल्का पिट्यो, अहिलेसम्म पनि यसलाई बिर्साउने अर्को गीत बनेको छैन ।

योगेश्वर अमात्यले गाएको 'दसैँ नै हो कि यो मेरो दसा' बोलको गीत आजभन्दा १७ वर्षअगाडि रिलिज भएको गीत हो । गीतमा जम्मा दुई लाइन मात्रै छ ।

प्रेम बस्नेतले वास्तविक कथालाई दुई लाइनमा कोरेका थिए । १५ मिनेट पनि नलगाई न्ह्यु वज्राचार्यले धुन भरे, आमात्यले ५ मिनेटमा नै रेकर्ड गरे । संवादको जिम्‍मा दीपकराज गिरी र दीपाश्री निरौलाले पाएका थिए । सोही दिन लेखिएर सोही दिन रेकर्ड भएको यो गीत विगत १७ वर्षदेखि दसैँका लागि 'आईडी सङ' नै बनेको छ ।

त्यस्तै, १४ वर्षअगाडि रेकर्ड भएको गीत हो 'फौजीलाई कुन हो दसैँ' । फौजीहरूको कथा बोल्ने यो गीत पनि दसैँमा सर्वाधिक बज्ने गीतमा पर्छ । यसमा सशस्त्र प्रहरीमा रहेका नेपालीहरूले महान् चाडमा पनि बिदा नपाउँदाको व्यथा समावेश छ ।

यस गीत सशस्त्रकै दीपक कोइरालाले लेखेका थिए । गीतमा जगदीश समालले आवाज भरे । गीतको भिडियोमा सर्जक कोइराला नै फिचर भएका छन् । भिडियोमा उनले बिदाका लागि अपिल गरेको देख्न सकिन्छ ।

उक्त भिडियोलाई लिएर अहिले पनि विभिन्न ट्रोलहरू बन्ने गरेका छन् । 'यी दाजुले बिदा पाए कि पाएनन्', 'दसैँमा अरु केही चाहिएन, यी दाजुलाई बिदा देऊ', 'यी दाजुले यसपालि पनि बिदा पाएनन् भने म दसैँ नै मान्दिनँ' जस्ता ट्रोलहरू सामाजिक सञ्जालमा देखिन्छन् ।

दसैँमा आउने आफ्नो ट्रोल देखेर दीपक रमाइलो नै मान्छन् । त्योभन्दा त हरेक दसैँमा आफ्नो गीत बज्दा उनी दंग पर्छन् ।

सुगम पोखरेलको 'दसैँ-तिहार' गीत रेकर्ड भएको ठ्याक्कै एक दशक बित्यो । २०११ मा सार्वजनिक भएको यस गीतको चर्चा अहिले पनि उस्तै छ ।

सार्वजनिक भएको केही वर्ष यस गीतले चर्चा पाएन । तर, पछिल्लो केही वर्षदेखि हरेक दसैँमा याे गीत घन्किने गरेकाे छ । सुरुमा चर्चा नपाएको यस गीत अहिलेको 'आइकोनिक दसैँ गीत'का रूपमा स्थापित भएको छ ।

०००

हरेक चाडपर्वमा गीत-संगीत रौनक खास हुन्छ । विशेषतः तीज र दसैँ-तिहारमा धेरै गीतहरू बजारमा आउने गर्छन् । स्रष्टा तथा सर्जकहरू पनि चाडपर्वलाई लक्षित गरेर गीत निकालिरहेका हुन्छन् । नेपालमा चाडपर्वलाई गीतले नै स्वागत गरिन्छ भन्दा फरक नपर्ला ।

यस वर्षको दसैँलाई लक्षित गरेर पनि धेरै गीतहरू सार्वजनिक भएका छन् । अहिले युट्युब दसैँ गीतमय भएको छ । दैनिकजसो नयाँ दसैँ गीत युट्युबमा अपलोड हुने गरेको छ ।

तर, पछिल्लो समय सार्वजनिक भइरहेका दसैँ-तिहार गीतको चर्चा उति सुनिदैँन । बरु, हरेक दसैँमा पुरानै गीतहरूको दबदबा रहन्छ । दशक बितिसक्यो, कुनै नयाँ दसैँ गीतले पुराना दसैँ गीतलाई माथ दिन सकेका छैनन् ।

अचेलका दसैँ गीतहरूले न युट्युबमा आफ्नो प्रभाव साबित गर्न सकेका छन्, न समाजमा नै । नयाँ दसैँ गीतहरू त केही दिनमा नै हराएर जाने गरेका छन् ।

आखिर किन हिट हुन सकेनन् नयाँ दसैँ गीतहरू ?

गीतकार कृष्णहरि बराल पुराना गीतले मानिसहरूमा गहिरो छाप पारिसकेकाले नयाँ गीतले चर्चा पाउन नसकेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'पहिलाका गीतहरूले मान्छेको दिमागमा जह्रा नै गाडेर बसेका छन् । दसैँ भन्नेबित्तिकै मान्छेहरूले तिनै गीतलाई सम्झिने भए । तीबाहेक त गीत नै सुन्न चाहँदैनन् मान्छे । त्यसैले पनि नयाँ गीत हिट हुन सकेनन् ।'

अहिले युट्युबको जमाना छ । सर्जक/स्रष्टाहरू पनि युट्युब केन्द्रित भएकाले समाजमा त्यो गीत नपुगेको कृष्णहरिको बुझाइ छ । 'पहिला-पहिला गीतहरू रेडियोमा बज्थे, सार्वजनिक यातायातमा बज्थे', कृष्ण भन्छन्, 'अहिले त त्यही युट्युबको भर भयो । युट्युब नहेर्ने दर्शक/स्रोताले त्यो गीत कसरी सुन्लान् त ?'

युट्युबमा करोड भ्युज पुगेका गीतहरू पनि समाजमा पुगेका छैनन् । आममानिसले ती गीतहरू हेरेका छैनन्, सुनेका छैनन् । जसले गर्दा नयाँ गीतले वर्चस्व जमाउन नसकेको कृष्णहरिले बताए ।

भिडियोकै कारण पनि कतिपय राम्रा सिर्जनाहरू ओझेलमा पर्ने गरेको कृष्णहरिको ठम्याइ छ । उनले भने, 'जसले राम्रो लेख्छन् वा राम्रो संगीत भर्छन्, उनीहरूले खर्च गरेर भिडियो बनाउन सक्दैनन् । भिडियो नभए त अहिले चर्चा पनि नहुने रै'छ ।'

हिजो-आज कुनै गीत विवादमा पर्‍यो भने त्यसले गतिलो भ्युज बटुल्छ । विवादित गीतहरूले हैकम जमाइरहेकाले पनि राम्रा सिर्जनाहरू ओझेलमा परेको कृष्णहरि बताउँछन् । उनले भने, 'यहाँ सबै गीतहरू नराम्रा बनेका छैनन् । केही राम्रा पनि बनेका छन् । तर, तिनै नराम्रा गीतहरू विवादित बन्छन् र भ्युज बटुल्छन् । जसका कारण राम्रा गीतहरू पनि बदनाम भइदिन्छन् ।'

नयाँ गीतहरूमा दर्शक/स्रोताले विश्वास गर्न नसकेकाले पनि पुराना गीत चर्चामा रहेको कृष्णहरिको बुझाइ छ । 'स्तरीयता र लोकप्रियता दुवै कुरालाई मिलाउन सकियो भने मात्र नयाँ हिट गीत निस्किन्छ । नत्र गाह्रै छ', कृष्णहरिले भने ।

त्यस्तै, मुग्लान फिल्मको कालजयी दसैँ गीत 'दसैँ आयो'का संगीतकार सुरेश अधिकारी संस्कृति बोक्ने गीतको ट्रेण्ड नै हराउँदै गएकाले दसैँ गीतहरू नचलेको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, 'पछिल्लो समय तीजबाहेक अन्य चाडहरूमा गीत नै चल्दैनन् । यसको मतलब संस्कृति बोक्ने गीत-संगीत चल्ने ट्रेण्ड हराइसक्यो । दसैँ गीतहरू पनि संस्कृति हराउँदै गयो, त्यसैको प्रभावले हो कि नयाँ गीतहरू चल्न नसकेको ।'

अहिले राम्रा गीत नबन्ने कुरालाई सुरेश स्वीकार्दैनन् । परिवर्तित समयकै कारण नयाँ गीतहरू चल्न नसकेको उनको बुझाइ छ । 'अहिले डिजिटल मार्केटका कारण गीत-संगीतको माहौल नै तहसनहस भएको छ । राम्रो सर्जकले गीत सार्वजनिक गर्नै सकेका छैनन्,' सुरेश भन्छन्, 'जबर्जस्ती हेराइने वातावरणले गर्दा पनि दसैँ गीतको माहौल बिग्रिएको छ ।'

कुराकानीको अन्त्यमा सुरेशले यी केही सतही कारण मात्रै भएको प्रस्ट्याए । उनले थपे, 'किन नयाँ दसैँ गीत चलेनन् भन्ने विषयमा गहन भएर खोज्नैपर्ने भयो नि ।'

गीतलेखनमा आफूलाई अब्बल सावित गरिरहेका गीतकार हर्क साउद एउटा युगमा जन्मिएको हिट गीतलाई रिप्लेस गर्न गाह्रै हुने बताउँछन् । उनले भने, 'एउटा युगमा एउटा गीत यस्तो हिट भइदिन्छ कि त्यसले स्रोतामा मात्र नभएर समाजमा नै गहिरो प्रभाव पर्छ । त्यसलाई रिप्लेस गर्नु निकै गाह्रो कुरा हो । सायद त्यो रिप्लेस नहुन पनि सक्छ ।'

युगले रुचाएका गीतहरू पुस्तान्तरण हुने हर्कले बताए । 'मेरो बुबाले दसैँमा जुन गीत सुन्नुहुन्थ्यो, अहिले मैले त्यही सुन्छु । मलाई नयाँ गीत सन्नै मन लाग्दैन । गीतको पुस्तान्तरण भएकै कारण युग गीतहरू कालजयी छन्', हर्कले भने ।

अचेल गीत सुन्ने तथा हेर्ने सहज वातावरण बनेको छ । जसका कारण दर्शक/स्रोताले महसुस गरेर गीत सुन्नै पाएका छैनन् । हर्क भन्छन्, 'अचेल त गीत मन परेन भने १० सेकेन्ड पनि नसुनी अर्को लगाउन सकिन्छ । त्यही सहजीकरणकै कारण पनि गीतहरू लोकप्रिय छैनन् ।'

हर्कका अनुसार अहिले गीतहरू व्यावसायिक बन्न थाले । मर्यादित रहेर संगीतक्षेत्रमा योगदान दिनका लागि गीत गर्छु भन्ने सर्जकको नै खडेरी छ । त्यसैले पनि राम्रो सिर्जनाको उत्पादन हुन नसकेको हर्कको बुझाइ छ ।

सांगीतिक क्षेत्रलाई योगदान दिन्छु भनेर शब्द, संगीत, गायनदेखि एरेन्जसम्म मिहिनेत गर्ने हो भने उत्कृष्ट सिर्जना निस्किनेमा हर्क विश्वस्त छन् ।

यता लोकगायक खुमन अधिकारीले हरेक वर्षजसो दसैँ गीत सार्वजनिक गर्ने गर्छन् । तर, उनका गीतहरू हिट हुन सकेका छैनन् । आफ्ना गीतहरू हिट नभएको कुरालाई खुमन आफैँ पनि स्वीकार्छन् ।

'गीतहरू कालजयी भएका छैनन् । तर, हामीले राम्रै गीतहरू बनाएका छौँ । त्यसमा हामी ढुक्क नै छौँ', खुमनले भने ।

खुमन पछिल्लो समय दसैँ तथा तिहारको महत्त्व घटिरहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'दसैँमा सांस्कृतिक कार्यक्रम हुन छोडेको छ । तिहारमा देउसी पनि कम खेलिन्छ । त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव गीत-संगीतलाई परिरहेको छ ।'

तिहारमा देउसी खेल्दा पनि दसैँ-तिहारको गीतभन्दा पनि सदावहार गीतहरू सुन्ने तथा त्यसमा नाच्ने प्रचलन बढिरहेकाले दसैँ-तिहार गीत नचलेको खुमनको बुझाइ छ । उनले थपे, 'अहिले त सदावहार गीतहरू हावी भएकै कारण पनि दसैँ गीतहरू ओझेल परेका छन् ।'

कलाकार-कलाकारबीच भइरहेको प्रतिस्पर्धाले पनि उत्कृष्ट गीतहरू नबनेको खुमनले बताए । उनले भने, 'अहिले दसैँ गीतमा पनि कलाकारहरूबीच प्रतिस्पर्धा चल्छ । गीत हिट बनाउने प्रतिस्पर्धामा जाँदा कलाकारहरू केही व्यावसायिक बन्न खोज्छन् । जसले गर्दा उत्कृष्ट सिर्जना बन्दैन ।'

उत्कृष्ट गीत नबने पनि दसैँको मर्म नै मर्ने खालका गीतहरू भने नबनेको खुमनको दाबी छ ।

अन्तत: पछिल्‍लो एक दशकसम्म कुनै नयाँ दसैं गीत हिट नभएको कुरा स्विकार्य छ । सर्जकहरुले खेलाँची गरेको आरोपमा पनि केही सत्यता भेटिन्छ । दसैंको मर्मलाई बुझेर भन्दा पनि लहडमा काम गर्ने शैलीका कारण राम्रा सृजनाहरु हुन सकेका छैनन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज २४, २०७८ १०:०८