अनलाइन कक्षामा विद्यार्थीलाई यसरी पढाउन सकिन्छ गणित

A+ A A-

गणित शिक्षकको रूपमा अनलाइनमा सिकाउनुपर्ने नयाँ तरिकाहरू आफैँले सिक्नुपर्ने बाध्यता २०७६ को चैतमा आयो । कोभिड -१९ ले सबैलाई यो निकै कठिन कार्य सिक्न बाध्य बनायो । नेपालको सन्दर्भमा यो झनै अप्ठेराे थियो । एकातर्फ धेरै विद्यार्थी अनलाइनकाे पहुँचमा थिएनन्, त्यसमाथि गणित सिकाउनु धेरै असजिलो मानिएकाे थियाे ।

कक्षा कोठामा गएर भौतिक रूपमा कालाेपाटी/सेताेपाटीमा सिकाउने ठाउँमा अनलाइन माध्यमबाट पढाउनु गाह्रो त हुने नै भयाे । त्यो समय गणित शिक्षकहरूका लागि धेरै चुनौती एकसाथ आए । हामी शिक्षकहरूलाई थाहा छ कि भौतिक रूपमा सिकाउनु र अनलाइन माध्यमबाट गणित पढाउनु उस्तै होइन । नयाँ परिस्थितिमा दूर शिक्षकहरूको रूपमा हामीले पूर्ण रूपमा नयाँ प्रणाली सिक्नुपर्थ्यो र सिक्यौँ पनि ।

२०७७ सालकाे सुरुमा गणित शिक्षकको रूपमा मसँग दुईवटा विकल्प थिए । पहिलो, पाठ्यपुस्तकमा पेजहरू सूचीबद्ध गरेर विद्यार्थीलाई निर्देशन दिएर पढाउने र सिकाउने । यो काम मलाईभन्दा पनि विद्यार्थीहरूका लागि बढी समस्या थियो । मेरा लागि सजिलो भए पनि विद्यार्थीहरूलाई कठिन काम थियो । तैपनि जसरी भए पनि सिकाउनुपर्ने शिक्षकको दायित्व हुन्थ्यो ।

दोस्रो, छनोट मेरा लागि समयको खपत थियो । यो गाह्रो काम त थियो तर फेरि यो साइबर ब्रह्माण्डमा उपलब्ध अन्तर्क्रियात्मक प्रविधिमा शिक्षकहरूको डरलाग्दो तर आसलाग्दो यात्रा थियो । दोस्रो छनोट विद्यार्थीहरूका लागि राम्रो थियो । भिडियोहरू र अन्तर्क्रियात्मक स्पष्टीकरणहरूका साथ उनीहरूले यस विषयको गहिरो ज्ञान प्राप्त गर्दथे । सिकाउनकै लागि शिक्षकहरू प्रविधिभित्र छिरेर सिक्नु थियो । तथापि शिक्षकहरूले विद्यार्थीलाई सिकाए र आफूले पनि धेरै सिके ।

प्रविधिको प्रयोग गरेर गणित सिकाउन, अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत विषयवस्तुका बारेमा पढाउन, कक्षा कोठाबाट टाढा रहेका विद्यार्थीहरूसँग अन्तर्क्रिया गर्न, भर्चुअल विश्वमा विद्यार्थीको प्रतिक्रिया जान्न, साइबर-संसारमा छुट्टै समुदाय निर्माण गर्न र शिक्षक-विद्यार्थीबीच भर्चुअल सम्बन्ध कायम राख्न कोभिडले धेरै हदसम्म सिकायाे ।

अनलाइन गणितको सिकाइसँगै हामीले अनलाइन शिक्षणका तीन मुख्य चुनौतीहरू भेट्टायौँ । गणितका समस्यालाई कसरी व्याख्या गर्ने, विद्यार्थीको गृहकार्य कसरी हेर्ने र अन्त्यमा कुन तरिकाले विद्यार्थीको ज्ञानको मूल्याङ्कन गर्ने । यी समस्याहरूको पनि समाधान खोज्नु थियो ।

सिकाइमा भिडियो च्याटको प्रयोगले उनीहरूको प्रगति विवरण राख्न सजिलो भएको छ । यसबाट उनीहरूको विशेष समस्याको पहिचान गर्न सजिलो हुन्छ । तिनीहरूलाई पाठ दिइसकेपछि स्क्रिन जडान गरेर समस्याहरू समाधान गर्ने क्रममा हामी व्यक्तिगत रूपमा र समूहमा समेत छलफल गरेका छौँ । यो काम सिकाइका लागि निकै राम्रो विधि हो र नतिजा पनि सोचेजस्तै आएको छ ।

कक्षामा नयाँ गणितीय सिद्धान्तहरू अनलाइनमा व्याख्या गर्ने समयमा केही समस्या भने आउँछ । उदाहरणका लागि त्रिकोणमिति, बहुपद कार्यहरू, तर्कसङ्गत असमानताहरू सिकाउन भने केही समयपहिले धेरै सोच्नुपर्थ्यो । प्राविधिक रूपमा अहिले विद्यार्थीहरूले कुनै पनि कुरालाई एक पटकभन्दा बढी देख्न, पढ्न र सुन्न सक्छन् ।

प्रविधिकै कारण उनीहरूले नबुझेका अंशहरूमा फर्केर युट्युब, गुगल आदिको प्रयोगले आफैँ समूह बनाएर छलफल गर्छन् । उनीहरूले नबुझेका कुरा साथीहरूको सहयोगमा सिक्ने कला अहिले सिकेका छन् । समूह निर्माण, समूहमा आवश्यक छलफल, समस्या समाधानका लागि चिन्तन र निष्कर्षसहितको समस्या समाधान अहिलेको समयमा विद्यार्थीहरूले सिकेको ज्ञान हो ।

गणित सिकाउने समयमा विद्यार्थीहरूलाई गल्ती गरेमा गल्ती गर्नु ठीक छ र त्यसबाट नयाँ पाठ सिक्नु ठूलो कुरा हो भन्ने बोध गराउनुपर्छ । कहिलेकाहीँ कुनै हिसाबमा ५-१० मिनेटको भिडियो तयार गरेर उनीहरूलाई दिने र त्यहाँ भएको गल्ती याद गर र त्यसलाई सम्पादन गरेर समूहमा पोस्ट गर भन्नेजस्ता काम दिँदा पनि नतिजा राम्रो निस्कन्छ । यस्ता कार्यहरू गर्नका लागि हाम्रो पाठ्यक्रमका लागि पर्याप्त डाटा छैन र पाठ्यक्रम पुरानै शैलीको छ । त्यस कारण सरकारी स्कुलमा पढ्ने विद्यार्थीहरूले कि त सिकेनन् वा निकै थोरै सिके । त्यहाँ पढाउने शिक्षकहरूले मैले मेरो अनलाइन कक्षाका लागि काम गर्नुपर्छ र विद्यार्थीहरूमा सिक्ने बानी र समझको स्तरलाई बढाउनुपर्छ भन्ने कुराको बोध त्यहाँ पाइएन ।

मेरो विचारमा गणितको समस्यामा उनीहरू स्पष्ट हुनुपर्दछ । गणित सिक्नु भनेको गल्ती गर्नु हो । उनीहरूमा त्यो तरिका गलत थियो र अब त्यसो नगरौँ । सही समीकरणको प्रक्रियाका साथ अर्को काम गरौँ भन्ने भावना आउनुपर्छ । उनीहरू त्यही गल्तीबाट सिक्न सक्छन् ।

तेस्रो, भिडियो रेकर्डिङ, भिडियो सम्पादन वा युट्युबका बारेमा धेरै थाहा थिएन । विरलै शिक्षकहरूसँग स्मार्टफोन र ल्यापटप थियो । सबैभन्दा पहिला ती दुई चीजहरूको प्रयोग गरेर सिक्ने र सिकाउने काम गर्नुपर्ने रहेछ भन्ने थाहा भयो । हामीले सिकाइलाई अन्तर्क्रियात्मक तरिकाबाट आकर्षक र विद्यार्थीहरूका लागि गर्न सजिलो बनाएका छौँ ।

मूल्याङ्कनका लागि हामीले विभिन्न इन्टरनेट प्लेटफर्महरूको प्रयोग गर्ने गर्दछौँ । यो केवल हाम्रा लागि खोज्ने र विद्यार्थीहरूका लागि उपयुक्त हुने कुरा पत्ता लगाउनु हो । यो गणित शिक्षणका लागि प्रयोग गर्न सजिलो हुँदै आयो । अनलाइन कक्षा कोठाले हामीलाई विद्यार्थीको गृहकार्यका साथ प्रगतिविवरण राख्नका लागि उपकरणहरू प्रदान गर्‍यो । विद्यार्थीले आफ्नो गृहकार्य फोटो वा स्क्यान गरेर पठाए । शिक्षकको रूपमा तिनीहरूलाई इमेलमा वा सिधा भिडियो च्याटमा प्रतिक्रिया दियौँ, जुन हामीले प्रत्येक हप्ताका लागि निर्धारित गरेका थियौँ ।

मेरो विचारमा गणितीय समीकरणजस्तै ग्राफ वा प्रकार्य सिकाइको एक प्रक्रिया हो । सिकाइ आँखाअगाडि विकसित हुनुपर्छ र यो मस्तिष्कीकरण भएमा मात्र त्यस्तो सिकाइले परिणाम दिन्छ । कुनै पनि सिकाइका चरणहरूलाई बुझ्नका लागि र फेरि यस्तै समीकरणमा प्रयोग गर्न सक्ने हुनु नै सिकाइको सिर्जनात्मकता हो । विद्यार्थीसँग समस्याको गहन बुझाइबाट समस्याको पहिचान गर्न, समस्याबारे छलफल चलाउन र त्यसबाट समाधान निकाल्न सक्ने सीप सिकेमा गणित सिकाइको लक्ष्य पूरा हुन्छ । सिधा अर्थमा, राम्रो गणित सिकाइले विद्यार्थीमा रचनात्मकता, सिर्जनशीलता, तार्किकता र विनयशीलताको विकास गराउँछ ।

कक्षामा विद्यार्थीहरूको ध्यान आकर्षण गराउन सकियो भने त्यो समयमा पाठलाई द्रुत रूपमा अगाडि बढाउन सकिन्छ । सिकाइमा प्रयोग हुने भिडियोलाई थोरै हास्याँस्पद र अन्तर्क्रियात्मक बनाउने कोसिस गर्नुपर्छ । मेरो विचारमा गणितको समस्यामा उनीहरू स्पष्ट हुनुपर्दछ । गणित सिक्नु भनेको गल्ती गर्नु हो । उनीहरूमा त्यो तरिका गलत थियो र अब त्यसो नगरौँ । सही समीकरणको प्रक्रियाका साथ अर्को काम गरौँ भन्ने भावना आउनुपर्छ । उनीहरू त्यही गल्तीबाट सिक्न सक्छन् ।

मैले पाठ सुरु गर्न एउटा हास्यास्पद कथा वा क्रसवर्ड अन्य फेला पारेको विषयलाई पाठसँग जोडेर सिकाउने गरेकी छु । कहिलेकाँही दिइएको विषयको वास्तविक समस्याका लागि भिडियो लिङ्क गरेर सिकाउनुपर्छ । उनीहरूले भिडियो हेरेर सिक्नुपर्दा भएका समस्या समाधान गर्न एक ह्यान्डआउट पनि संलग्न गरेर दिनुपर्छ ।

अन्त्यमा, म अहिले दृढ विश्वास गर्छु कि प्रत्येक विद्यार्थीले गणित बुझ्न सक्दछ र उनीहरूका लागि गणित उपयुक्त छ । एउटा अनलाइन पाठ कक्षा कोठामा गएर अनुहार हेरेर पढाउनभन्दा अनलाइन पढाउने तयारीका लागि लगभग दाेब्बर समय भने लाग्छ । विद्यार्थीहरूको प्रतिक्रियाबाट म विश्वास गर्छु कि मैले उनीहरूका लागि उपयुक्त तरिका फेला पारेको छु र उनीहरूलाई मेरो मार्गदर्शनको साथ र राम्रो दिगो परिणामहरूका साथ घरमा गणित पढ्ने मौका दिएको छु । कोभिडकै कारण उनीहरू शिक्षक र अभिभावकसँग बसेर प्रत्यक्ष रूपमा सिक्ने मौका पाएका छन् ।

अहिले हाम्रो रमाइलो र मैत्रीपूर्ण लक्ष्य हुनुपर्छ । अनलाइन माध्यमबाट सिकाउने काम आमने-सामने भएर सिकाउनेभन्दा फरक भए पनि नयाँ र आवश्यक सीप सिकाउने शैलीको छ । २०७७ काे सुरुमा कोभिडका कारण शिक्षकहरू र विद्यार्थीहरूसँग धेरै चुनौतीहरू थिए र अहिले यसले दिएको नयाँ अवसरबारे धेरैले बोध गरेका छन् ।

पाठक स्वयम्भुस्थित संस्कृति इन्टरनेसनल स्कुलकी शिक्षिका हुन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज ११, २०७८ १४:३२