जेनेरल साइन्समा विद्यार्थीको आकर्षण घट्दै, प्रभावित हुनसक्छ अनुसन्धानको क्षेत्र

जेनेरल साइन्समा विद्यार्थीको आकर्षण घट्दै, प्रभावित हुनसक्छ अनुसन्धानको क्षेत्र

A+ A A-

पछिल्लो समय जेनेरल साइन्समा विद्यार्थीको आकर्षण घट्न थालेको छ । जेनेरल साइन्सअन्तर्गत भौतिक विज्ञान, रसायन विज्ञान, जीव विज्ञान, माइक्रो बायोलोजीलगायतका विषय पर्छन् । बाध्यात्मक परिस्थितिबाहेक एकदमै थोरै विद्यार्थीले जेनेरल साइन्समा रुचि राखेको पाइन्छ ।

विज्ञान प्रविधि अध्यापन गराउँदै आएको पुरानो क्याम्पस अस्कल (अमृत साइन्स क्याम्पस) मा समेत जेनेरल साइन्सका विद्यार्थी कम छन् । क्याम्पसका पूर्व प्रमुख पुष्पलाल हुमागाईंका अनुसार विगतको तुलनामा पछिल्लो समयमा विद्यार्थी घट्न थालेका छन् । ‘अस्कलमा आइटी जस्ता प्राविधिक विषय पढ्न थेग्नै नसक्ने गरी विद्यार्थी आउँछन् । तर, जेनेरल साइन्समा भने भएको कोटा पनि भरिँदैन,’ उनले शिलापत्रसँग भने ।

अस्कल कलेज जेनेरल साइन्सका ५ सय हाराहारी विद्यार्थीलाई पढाउने क्षमता राख्छ । तर, भर्नाका समयमा भने करिब ३ सय विद्यार्थी मात्र आउने हुमागाईं बताउँछन् । त्यसमा पनि प्रथम वर्षमा भर्ना भएका ३ सय विद्यार्थी चौथो वर्षसम्म पुग्दा घटेर लगभग दुई सयको सेरोफेरोमा झर्छन्।

विद्यार्थीलाई स्नातक वा माथिल्लो तहमा विज्ञानसम्बन्धी विषय पढ्न सहज होस् भन्ने उद्देश्यले आधारभूत आइएस्सीको ज्ञान दिन अस्कल कलेज स्थापना भएको थियो । अमृत प्रसाद प्रधानको अग्रसरतामा खुलेको यो कलेजले अहिले स्नातकोत्तर तहसम्म पढाउँछ । तर, हरेक तहमा जेनेरल साइन्स पढ्ने विद्यार्थी एकदमै न्यून हुने गरेको हुमागाईं बताउँछन् ।

अस्कलमा मात्रै नभएर देशकै पुरानो क्याम्पस त्रिचन्द्रमा पनि जेनेरल साइन्सका विद्यार्थी घट्दै गएका छन् । क्याम्पस प्रमुख सुनिल अधिकारीका अनुसार प्रथम वर्षमा भर्ना भएकामध्ये आधा विद्यार्थी पनि चौथो वर्षसम्म टिकेको पाइँदैन ।

यस वर्ष त्रिचन्द्रमा करिब २ हजार विद्यार्थी भर्ना भएका छन् । जुन संख्या दोस्रो वर्षमा पुग्दा १४ सय आसपास झर्छन् । चौथो वर्षसम्ममा त हजार हाराहारी विद्यार्थीमात्र कलेजमा रहन्छन् । त्यसमध्ये पनि भौतिक विज्ञानका विद्यार्थी धेरै नै घट्ने गरेको अधिकारी बताउँछन् ।

त्यस्तै त्रिभुवन विश्वविद्यालयभित्रकै समग्र स्थिति हेर्दा अस्कल र त्रिचन्द्रभन्दा फरक पाइँदैन । विज्ञान प्रविधि संकायका डिन बिनिल अर्यालका अनुसार त्रिविमा विज्ञानअन्तर्गतका विषयमा भर्ना भएकामध्ये जम्मा ५० प्रतिशत विद्यार्थी मात्र दीक्षित भएको पाइन्छ । गत वर्षमात्रै समग्र स्नातक र स्नातकोत्तरमा गरी २६ हजार विद्यार्थी भर्ना भएकोमा जम्मा १३ हजार हाराहारीमात्र पास भएको अर्यालले बताए ।

त्रिविका अनुसार यो शैक्षिकसत्रमा मात्र करिब ६ हजार ८ सय विद्यार्थीले सीएसआइटीमा प्रवेश परीक्षा दिएका थिए भने करिब ६ हजार ५ सयले जेनेरल साइन्समा दिएका थिए । तर, यी दुवैतर्फ फारम भर्ने अधिकांश विद्यार्थी एउटै दोहोरीएको अर्याल बताउँछन् । प्रवेश परीक्षा पास भए सीएसआईटी नभए जेनेरल साइन्स नै पढ्ने सोचेर विद्यार्थीले दुवैतर्फ एकैपटक फारम भर्ने गरेका हुन । त्यसमध्येबाट सीएसआइटीमा नाम ननिस्किएपछि विद्यार्थीहरू बाध्यताले जेनेरल साइन्समा आएको उनको भनाइ छ ।

त्यस्तै स्नातकोत्तर तहमा मात्र यस पटक जम्मा २३ सय विद्यार्थीले प्रवेश परीक्षा दिएका थिए । तीमध्ये पनि भौतिक विज्ञानमा विद्यार्थीको संख्या विगतको तुलानामा घटेको देखिन्छ । भौतिक विज्ञान पढ्ने विद्यार्थी विशेषगरी डाटा साइन्समा गएको हुनसक्ने अर्यालको अनुमान छ । समग्रमा हेर्दा विभिन्न विश्वविद्यालयमा अन्यको तुलानामा जेनेरल साइन्सतर्फ विद्यार्थीको आकर्षण घटेको छ ।

किन घट्दैछन् विद्यार्थी ?

त्रिचन्द्र बहुमुखी क्याम्पसका प्रमुख सुनिल अधिकारी रोजगारीको ग्यारेन्टी नभएकाले जेनेरल साइन्समा विद्यार्थीको आकर्षण घटेको बताउँछन् । प्राविधिक विषयमा भने तत्काल रोजगारी पाइने आशले विद्यार्थी आकर्षित भएको उनको भनाइ छ ।

‘भर्ना भएका विद्यार्थी पनि प्राय इन्जिनियरिङ, मेडिकललगायतको तयारी गरुन्जेल हाम्रोमा भर्ना गर्छन् । उता नाम निस्किएपछि विद्यार्थी घट्दै जान्छन्,’ अधिकारीले भने, ‘हाम्रो शुल्क पनि थोरै छ । खाली बस्नुभन्दा अलिक समय भर्ना गरिराखौँ भनेर आइरहेका हुन्छन् । त्यसरी चौथो वर्षसम्म पुग्दा आधा विद्यार्थी घट्छन् ।’

यसरी विद्यार्थी घट्नुमा रिसर्च गर्ने वातावरण नेपालमा नहुनु मुख्य कारण रहेको औँल्याउँछन्, अस्कल क्याम्पसका पूर्व प्रमुख पुष्पलाल हुमागाईं । ‘जेनेरल साइन्स पढेपछि विद्यार्थीले अनुसन्धानको क्षेत्रमा काम गर्न पाउनुपर्ने हो । तर, नेपालमा त्यसरी वैज्ञानिक बन्ने सम्भावना नै छैन । कि शिक्षक नै बन्नुपर्‍यो कि अन्य प्रशासनिक क्षेत्रमा छिर्नुपर्‍यो । त्यसैले विद्यार्थीको रुचि घटेको छ’, उनले भने ।

विद्यार्थीहरू पढ्न नसकेर भन्दा पनि जेनेरल साइन्समा भविष्य नदेखेर घट्न थालेको हुमागाईंको तर्क छ । भर्ना हुन आएका अधिकांश विद्यार्थी पनि अन्य क्षेत्रमा कोसिस गर्दा सफल नभएपछि जेनेरल साइन्समा आउने गरेको उनले बताए ।

जेनेरल साइन्सका विद्यार्थीलाई स्नातकोत्तर सक्दा पनि शिक्षक बन्नेबाहेक अन्य ढोका नखुल्दा समस्या भएको बताउँछन्, विज्ञान प्रविधि संकायका डिन विनिल अर्याल । विशेषगरी सीएसआइटी र बीआइटीतर्फ साइन्सका विद्यार्थी गएको उनको भनाइ छ । उनका अनुसार जेनेरल साइन्समा भन्दा प्राविधिक विषय पढ्दा स्वरोजगारको सम्भावना देखेपछि विद्यार्थी त्यसतर्फ आकर्षित भएका हुन् ।

विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा कलम चलाउँदै आएका राजेन्द्र अधिकारी भने कक्षा १२ पछि विदेश जाने ट्रेण्डले पनि नेपालमा विद्यार्थी घटेको बताउँछन् । उनका अनुसार नेपालका क्याम्पसमा विज्ञान विषय पढ्न चाहिने ल्याबलगायतका भौतिक पूर्वाधार गुणस्तरीय नहुँदा विद्यार्थी आकर्षित नभएका हुन् ।

‘ल्याबहरू पनि गुणस्तरीय छैनन् । प्राध्यापकहरूलाई पनि पर्याप्त तालिमको व्यवस्था छैन । पुरानै संरचनामा नयाँ कुरा कसरी सिकाउने ?,’ अधिकारीले भने, ‘त्यसैले पनि जेनेरल साइन्समा विद्यार्थीको संख्या घटेको हो ।’

प्रभावित हुनसक्छ अनुसन्धानको क्षेत्र

प्राध्यापक समेत रहेका अधिकारीका अनुसार अहिले नै विद्यालय तहमा विज्ञान पढाउने शिक्षकको अभाव देखिन थालिसकेको छ । चार-पाँच वर्ष पछाडिको यो समस्या बढेर तल्लो तहमा पढाउने विज्ञान विषयका व्यवसायिक शिक्षक पाउनै गाह्रो हुने उनी देख्छन् ।

यसले गर्दा स्कुल तहमै विज्ञान विषय पढाइको गुणस्तर खस्किने डर रहेको उनले बताए । ‘विज्ञान विषयको पढाइ तल्लो तहमै गुणस्तरीय नभएपछि माथिल्लो तहको त कुरै नगरौँ । यसले भविष्यमा नेपालको अध्ययन अनुसन्धानको क्षेत्रमै धेरै प्रभाव पार्ने देखिन्छ’, उनले भने ।

अहिले नेपालमा अनुसन्धान गर्ने पर्याप्त प्रयोगशाला नहुँदा जनशक्तिको खडेरी लाग्ने अधिकारी बताउँछन् । तत्कालका लागि त्यस्तो समस्या नदेखिए पनि भविष्यमा हुनसक्ने जोखिम कम गर्न राज्यले समयमै ध्यान दिनुपर्नेमा उनको जोड छ ।

यस्तै हुमागाईं पनि जेनेरल साइन्समा विद्यार्थी नहुँदा अनुसन्धानको क्षेत्र प्रभावित हुने बताउँछन् । ‘अध्ययन अनुसन्धानमा प्राय:जसो जेनेरल साइन्सका विद्यार्थी सक्रिय हुन्छन् । तर, यसैमा विद्यार्थी नभएपछि भोलि अनुसन्धानको क्षेत्रमा देशको स्थिति कस्तो हुन्छ ? राज्यले बेलैमा ध्यान दिएर शिक्षाको गुणस्तर बढाओस्’, उनले भने ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज ५, २०७८ ०६:१९