'अहिल्यै सोचिएन भने काठमाडौंका खोलाले आसपासका घर बाँकी राख्दैनन्'

शहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागका सहसचिव श्यामकिशाेर सिंह ।

A+ A A-

अस्ति राति धाेविखाेलाले अनामनगर आसापास उपद्राे मच्चायाे । भीषण वर्षासँगै उर्लिएकाे बाढी खाेला छेउछाउका ५ सय ५० भन्दा बढी घरहरूमा पस्याे । पसलहरूका थुप्रै सामान नस्ट गरिदियाे । हिजाे दिनभर मानिसहरू किनारकाे सडक र घरहरूमा धाेविखाेलाले ल्याएर थाेपरेकाे हिलाे र बालुवा साेहर्न व्यस्त देखिन्थे ।

बस्तीमा खोला पस्दा उनीहरू निद्रामै थिए, भन्छन्, ‘यो वर्षलाई बाँचियो’

धाेविखाेला मात्र हाेइन, बागमती, विष्णुमतिसहितका खाेलाहरू पनि बेला-बेला उर्लिने र छेउछाउका टाेल नै डुबाउने भइरहेकाे छ । यस्ताे भइरहे, कुनै दिन खाेलाहरूले ठूलै जनधनकाे क्षति गर्नसक्ने भन्दै खाेला आसपासका बासिन्दा चिन्तित छन् । सरकारी निकायचाहिँ काठमाडाैंका खाेलाले गरिरहेकाे क्षतिबारे के भन्छन् ? यसबारे शहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागका सहसचिव श्यामकिशाेर सिंहसँग गरिएकाे संक्षिप्त कुराकानी ः

काठमाडौंका खाेलाहरूले बेला-बेला अप्रत्यासित क्षति गर्ने गरेका छन् । यसपालि पनि गरेकाे देखियाे । यस्ताे हाेला भन्ने अनुमान थियाे ?

यसमा म दुइटा चुनाैती देख्छु । पहिलाे, जलवायु परिवर्तन र दाेस्राे अव्यवस्थित शहरीकरण । यी दुई विषयलाई नियालेर हेर्नुपर्छ । पहिलाभन्दा धेरै पानी पर्ने, कहिले बादल फाट्ने, अतिवृष्टि र अनावृष्टि जलवायु परिवर्तनका उपज हुन् । खोलाको जमिन मिचेर अव्यवस्थित तबरले घर बनाइनु अव्यवस्थित शहरीकरणकाे परिणाम हाे । यसमा सरकारी संयन्त्रले पनि पन्छिने ठाउँ नहाेला । हामीले बारम्बार खोला किनारमा बन्न लागेका घर निर्माणकाे मापदण्डमा कडाइ गर्न सम्बन्धित निकायलाई भनिरहेका छाैँ ।

मान्छेकाे आफ्नाे गल्तीकाे परिणाम भाेगेकाे भन्न खाेज्नुभएकाे हाे ?

ठ्याक्कै त्यसाे त भन्दिनँ । तर, विगतमा उपत्यका धेरै घर थिएनन् । चाैडा खाेलाहरू थिए । अहिले खाेलाहरू साँघुरिएका छन् । घरहरू बनेका बन्यै छन् । खाेला बग्ने ठाउँमा घर बनेपछि त्याे कसरी जाेखिमरहित हुन सक्छ त ? खोलाको जुन 'राइट अफ वे' छ, त्यो साँघुरो भयो । खोलालाई रिटर्निङ वाल दिएर त्यसलाई सामान्य बनाइयाे । त्यसले गर्दा पानी पर्दा खोलाको वरिपरिको डिस्चार्ज रेटमा कमी आयो । त्यसको क्षमतामा कमी भयो । कुनै बेला खाेलाले आफ्नाे पुरानाे स्थान फिर्ता लियाे भने अचम्म मान्नुपर्दैन । पहिले त खोलावरपर रुखहरू थिए । खाली जमिन थियो । त्यसले धेरै मात्रमा पानि सोस्ने गर्थ्यो । तर, अहिले कन्क्रिटको जङ्गल छ । अहिल्यै सोचिएन भने काठमाडौंका खोलाले आसपासका घर बाँकी राख्दैनन्द।

यसमा त सरकारी निकाय उत्तिकै जिम्मेवार छन् हाेइन र ?

हाे । हामी सबैबाट कमजाेरी भएकाे हाे । प्रकृतिका लागि हामीले नियम बनाउने हाेइन, रेखा काेरिदिने हाेइन । तर, हामीले उसका लागि रेखा काेरिदियाैँ । हामीले काेरिदिएकाे रेखामा खाेला कतिन्जेल बस्ला र !

अब के गर्ने त ?

अब हामीले पूरा उपत्यकालाई एउटा जल-निकासी प्रणालीमा विकास गर्नुपर्छ । सामान्य अवस्थामा त पानीको निकास भएकै छ । विभागले त्यहीअनुसार सरकारसमक्ष प्रस्ताव गर्दैछ । अब हामी जल निकास र खोलाको क्षेत्रबारे अनुसन्धान थाल्छाैँ ।

अब जति पनि बस्ती विकासका काम छन्, त्यसलाई निकै गम्भीरताका साथ स्थानीय तहले अनुगमन गर्नुपर्छ । नक्सा पास गर्दा जल निकासको राम्रो व्यवस्था भएकालाई मात्र अनुमति दिनुपर्छ । हामी पनि हाम्रो विभागबाट यसलाई समाधान गर्ने पक्षमा काम गर्छाैँ ।

धाेविखाेला आसापासका क्षेत्रमा साेमबार खिचिएका तस्वीरहरूः