जनताकाे धार्मिक आस्थामा राजनीतिक रङ मिसाउँदै भाेट साेहाेर्ने दाउमा नेताहरू

जनताकाे धार्मिक आस्थामा राजनीतिक रङ मिसाउँदै भाेट साेहाेर्ने दाउमा नेताहरू

A+ A A-

कल्पनाशक्ति र सिर्जनाशक्तिको अभाव पूर्ति गर्न राजनीतिकर्मीले धर्मको पुच्छर समाउँछन् । राणाकाल, प्रजातन्त्र, पञ्चायतको धार्मिक शासन हुँदै धर्मनिरपेक्षतासहितको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा पनि नेपाली राजनीतिकर्मीहरू बेला-बेलामा धर्मको फेर समाउन पुगेका छन् ।

यसको पछिल्लो उदाहरण हुन्, हालै मात्र सत्ताच्यूत केपी शर्मा ओली । धर्मनिरपेक्षताको वकालत गरी हिँड्ने नेपाली कांग्रेसका उपसभापति विमलेन्द्र निधि, महामन्त्री डा. शशांक कोइराला । राजनीतिका पुराना खेलाडी राप्रपाका अध्यक्ष कमल थापा र नयाँ खेलाडी बन्ने प्रयासमा लागेका विवेकशील साझाका अध्यक्ष रवीन्द्र मिश्रले त आफ्नो राजनीतिक विचारधारा नै धर्मकै जगमा बसाएका छन् ।

अन्तरिम संविधान र २०७२ को संविधानले धर्मनिरपेक्षता स्वीकार गरिसक्दा पनि थापा, मिश्र, कोइरालाजस्ता राजनीतिकर्मीहरू धर्मनिरपेक्षतामा जनमतसंग्रह मागिरहेका छन् । पछिल्लो समय धर्म–राजनीतिको नयाँ अनुहार बन्ने प्रयास गरिरहेका ओली र निधिले धर्मनिरपेक्षतामा जनमतसंग्रहका लागि मुख खोल्न नसके पनि उनीहरूको राजनीतिक अभीष्ट भने लुकेको छैन ।

२०७५ को कांग्रेस महासमिति बैठकमा महामन्त्री कोइरालाले धर्मनिरपेक्षतामाथि सवाल उठाएर हस्ताक्षर संकलन गर्दा धर्मनिरपेक्षताको पक्षमा उभिएका निधिले महाधिवेशनमा उम्मेदवारी घोषणा गर्दा भने धार्मिक रुझान देखाए ।

११ भदौमा महाधिवेशनको तयारीका लागि थापागाउँस्थित बानेश्वर ब्याङ्क्वेटमा सम्पर्क कार्यालय उद्घाटन समारोहलाई उनले धार्मिक अनुष्ठान बनाए । ज्योतिषी भविष्यवाणीको सहारा लिने आफ्ना सभापति तथा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाको सिको गर्दै निधिले आफूमाथि धर्मगुरुको आशीर्वाद रहेको दाबी गरे ।

कार्यालय उद्घाटनमा उनले जानकी मन्दिरका महन्थ, पशुपतिनाथ, दक्षिणकाली, सूर्यविनायक, डोलेश्वर महादेव, पञ्चमहालक्ष्मी, बंगलामुखीलगायत मन्दिरका पूजारीलाई बोलाएका थिए । सभापतिको उम्मेदवारी घोषणा गर्नुअघि आफूले धार्मिक गुरु कमलनयनाचार्यसँग भेटेर आशीर्वाद लिएको बताउनसमेत भ्याए निधिले ।

आफू धार्मिक स्वतन्त्रताको पक्षमा रहेको बताएका निधिले संविधान संशोधनसमेत गर्न सकिने बताए । संविधान संशोधनको सन्दर्भ नखुलाए पनि निधिले धर्मनिरपेक्षताको सवाल उठेपछि संविधानसमेत संशोधन गर्न सकिने संकेत गरे ।

धार्मिक पहिरन र धार्मिक अनुष्ठानसहितको कार्यक्रमबाट सभापतिमा उम्मेदवारी दिने बताएका निधिले कांग्रेसभित्रको हिन्दु रुझानलाई आफू सभापतिमा उक्लिने भर्‍याङ बनाउन खोजिरहेका छन् । हिन्दु धर्मको विषय उठाएर उनले हिन्दु राज्यको पक्षमा रहेका कांग्रेसका महाधिवेशन प्रतिनिधि र महासमिति सदस्यको भोट आफूतिर तान्ने प्रयासमा लागेको देखिन्छ । कांग्रेसभित्र हिन्दु राज्यका पक्षमा वकालत गर्नेको संख्या ठूलो छ ।

कांग्रेसभित्र हिन्दु धर्मको रुझान रहेको कुरा त २०७५ को महासमिति बैठकमा प्रस्ट देखिएको थियो । उक्त महासमिति बैठकमा बहुसंख्यक महासमिति सदस्यहरूले संविधानमा लेखिएको धर्म निरपेक्षातमाथि जनमतसंग्रह गर्नुपर्ने र हिन्दु धर्मका सवाल उठाउँदै हस्ताक्षर अभियान सुरु गरेका थिए ।

त्यतिखेर ८ सयभन्दा बढी महासमिति सदस्यहरूले धर्मनिरपेक्षताबारे जनमतसंग्रह गर्नुपर्ने भन्दै हस्ताक्षर पार्टी नेतृत्वलाई बुझाएका थिए । त्यतिबेला पार्टीको केन्द्रीय कमिटीको बैठकमा छलफल गरेर धारणा सार्वजनिक गर्ने भन्दै सभापति देउवाले महासमिति बैठकको समापन समारोहमा महासमिति सदस्यहरूलाई थामथुम पारेका थिए । तर, त्यसपछि धर्मनिरपेक्षताका विषयमा कांग्रेसका कुनै पनि केन्द्रीय समितिका बैठकमा छलफल भएन र अहिलेसम्म हुन सकेको छैन ।

०७५ सालको होलीका दिन टोखास्थित निवासमा आयोजित शुभकामना आदान प्रदान कार्यक्रममा महामन्त्री कोइरालाले पत्रकारहरूसँग कुराकानी गर्दै धर्मनिरपेक्षताबारे जनमतसंग्रह गर्नुपर्ने बताएका थिए । महासमिति बैठकले धर्मका विषयमा निर्णय नगरेर कांग्रेसले यो विषय दबाउन खोज्यो । त्यतिखेर दबाइएको यही धारणालाई प्रस्फुटित पार्ने संकेत निधिले गरेका छन् ।

धर्मनिरपेक्षता संस्थागत गर्दै २०७२ मा संविधान जारी हुँदा प्रधानमन्त्री थिए, कांग्रेसका सभापति सुशील कोइराला । र, राष्ट्रपति थिए डा. रामवरण यादव ।

केही समय धर्मका विषयमा मौन रहेको कांग्रेसभित्र धर्मनिरपेक्षताको आवाज १३औँ महाधिवेशनमा आइपुग्दा खुमबहादुर खड्का, शशांक कोइराला, शेखर कोइराला र शंकर भण्डारीले चर्काए ।

धर्मलाई ‘अफिम’को संज्ञा दिने वैचारिक तथा सैद्धान्तिक पृष्ठभूमिबाट आएका केपी शर्मा ओलीले पनि प्रधामन्त्री पदमा बहाल रहँदा धार्मिक सेन्टिमेन्ट आफ्नो पक्षमा पार्ने हरसंभव प्रयास गरे । हिन्दुत्ववादी राजनीतिको आडमा प्रधानमन्त्री बनेका भारतका नरेन्द्र मोदीलाई माथ खुवाउने गरी ओलीले अयोध्या भारतमा नभई नेपालमा भएको दाबी मात्र गरेनन्, चितवनको माडीमा आयोध्या मन्दिर बनाउन बजेट छुट्याए । प्रधानमन्त्रीको सरकारी निवास बालुवाटारबाटै पूजाआजा गरेर लावालस्करसहित रामसीताका मूर्ति माडी पठाए ओलीले ।

धर्मको आडमा राजनीति गर्न खोजिरहेका ओलीले गत वर्ष २९ असारमा रामायणको नेपाली अनुवाद गर्ने कवि भानुभक्त आचार्यको जन्मोत्सवको छेको पारेर वीरगञ्जनजिकको ठोरी नै वास्तविक अयोध्या भएको दाबी गरिदिए । भारतसँगको कूटनीतिक सम्बन्ध विथोलिने गरी उनले भारतले नक्कली अयोध्या खडा गरेर नेपालमाथि सांस्कृतिक अतिक्रमण गरेको आरोपसमेत लगाए ।

‘हामी अहिले पनि ठानिरहेका छौँ, हामीले भारतका राजकुमार रामलाई सीता दियौँ । हामीले भारतका होइन, अयोध्याका रामलाई सीता दिएका हौँ । अयोध्या भनेको वीरगञ्जभन्दा अलिकति पश्चिमपट्टिको गाउँ हो । अहिले (भारतमा) खडा गरिएको अयोध्या होइन,’ ओलीले भनेका थिए ।

उनको अयोध्यामोह यतिमै रोकिएन । भानुभक्तको टोपीमा सजिएका ओलीले अयोध्या नेपालमै रहेको पुष्टि गर्ने अभिप्रायसहित भने, ‘यहाँको जनकपुर वहाँको अयोध्या हुन्थ्यो भने कहाँ छोरीको बिहे गर्न खोज्या छ ? कल्ले के गर्‍या छ ? त्यस बेलाको जमानामा न टेलिफोन, न मोबाइल ! कताबाट थाहा होस् ? थाहा हुन पनि सम्भव थिएन ।’

जब कि ओली र भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी दुवैले मिलेर २८ वैशाख २०७५ मा जनकपुरबाट रामायण सर्किट उद्घाटन गरेका थिए । गुलाबी पहिरनमा सजिएर मोदी र ओली दुवै जनाले जनकपुरको जानकी मन्दिरबाट सांस्कृतिक भाइचाराको सन्देश दिएका थिए ।

३ फागुन २०७४ मा प्रधानमन्त्रीको शपथ लिँदासमेत ईश्वर नसम्झिएका ओलीले धमिलिएको आफ्नो राजनीतिक छवि सुधार्न धर्मको शरण लिने प्रयास गरिरहेका छन् । ९ वैशाख २०७५ मा लेनिन जयन्ती मनाउँदै गर्दा कार्ल मार्क्स नै ईश्वर भएको दाबी गर्ने ओली राजनीतिक संकटबाट उम्किन पशुपति र अयोध्याको शरणमा परे ।

अयोध्या कार्डको प्रभाव कतिसम्म देखियो भने राजनीतिक खपतका लागि पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले समेत ओलीको पदचाप पछ्याउनुपर्‍यो । ५ वैशाखमा चितवनको माडी पुगेर प्रचण्डले माडी नै अयोध्या भएको प्रमाणित गर्न लागि पर्ने वाचा गरे ।

‘माडीको अयोध्याधामलाई राम जन्मभूमि भनेर प्रमाणित गर्न अब म निरन्तर लाग्नेछु,’ ओलीको धार्मिक बिँडो थाम्दै प्रचण्डले भने, ‘यहाँको निर्वाचित जनप्रतिनिधिको नाताले पनि अयोध्या नै राम जन्मभूमि हो भनेर प्रमाणित गर्न म लाग्नेछु ।’

ओली-प्रचण्डले माडीलाई रामायणमा वर्णन गरिएका पात्र रामको जन्मभूमि प्रमाणित गराइछाड्ने दाबी गरिरहेका छन् । तर, पुरातत्वविद् बसन्त महर्जनले केही समयअगाडि शिलापत्रसँगको संवादका क्रममा ‘आर्कियोलोजीको संसारमा रामायणकालीन प्रमाण अहिलेसम्म कतै भेटिएको छैन । रामको नाममा हिंसा नै हुने भारतमा समेत रामायणकालीन र राम जन्मिएको कुनै प्रमाण भेटिएको छैन’ भनेका थिए ।

पछिल्लो समय विवेकशील साझाका अध्यक्ष रवीन्द्र मिश्रले धर्मनिरपेक्षतामा जनमतसंग्रहको माग गर्दै सामाजिक सञ्जालमै भए पनि हल्ला मच्चाएका छन् । उनले प्रस्ट रूपमा हिन्दु राष्ट्र नभने पनि ‘विचारभन्दा माथि देश’ भन्ने उनको भनाइको अन्तर्य भने हिन्दु राष्ट्रकै छ ।

विभिन्न कार्यक्रममा हिन्दु राज्यको माग गर्दै हिँडिरहेका राप्रपा अध्यक्ष कमल थापा सामाजिक सञ्जालमा नेपालका विगतका संविधानले नेपाललाई हिन्दु राष्ट्र नै भनेको प्रमाण पेस गरिरहेका छन् ।

प्रजातन्त्रको घाँटी निमोठ्दै तत्कालीन राजा महेन्द्रले लादेको पञ्चायती व्यवस्थामा २०१९ सालमा ल्याइएको संविधानले नेपाललाई हिन्दु राष्ट्र भनेको थियो । त्यसपछि २०४७ सालको संविधानले पनि नेपाललाई हिन्दु राष्ट्र स्वीकारेको थियो ।

त्यसपछि २०६३ को अन्तरिम संविधानले धर्मनिरपेक्षता प्रस्ट रूपमा स्वीकारे पनि २०७२ को संविधानले भने धर्मनिरपेक्षताको प्रष्टीकरणका नाममा उल्टै अन्योल सिर्जना गरिदियो । र, यही अन्योलको राजनीतिक लाभ लिन ओली, निधि, कोइराला, थापा र मिश्रजस्ता राजनीतिकर्मी लागिरहेका छन् ।

हिमालखबर डटकममा प्रकाशित ‘धर्मनिरपेक्षतामाथिको प्रहारमा किन मौन छ नागरिक आन्दोलन ?’ शीर्षकको लेखमा शिवहरि ज्ञवालीले धर्मनिरपेक्षताको वकालत गरेर त्यसलाई स्थापित गर्ने पुस्ता पनि महेन्द्रीय राष्ट्रवाद र हिन्दुवादी धङधङीबाट निस्किन नसकेका कारण हिन्दुवादी राजनीतिक रुझान बढेको विश्लेषण गरेका छन् ।

भारतमा उग्र हिन्दुत्ववादी विचारसहित नरेन्द्र मोदीको उदय भएपछि नेपालमा पनि त्यही तावामा आफ्नो राजनीतिक रोटी सेक्न केही राजनीतिकर्मीले हिन्दुत्ववादलाई आफ्नो राजनीतिक एजेण्डा बनाउने प्रयास गरिरहेका छन् ।

महासमिति बैठकको संघारमा नेपाली कांग्रेसका नेता र ०६२-६३ को आन्दोलनमा धर्मनिरपेक्षता तथा संघीयताको माग गर्ने गगन थापाले ५ पुस २०७५ मा रातोपाटी डटकमसँगको अन्तर्वार्तामा ‘नेपालमा धर्मका नाममा राजनीति गर्ने दोकान खुलेको छ’ भनेका थिए । थापाकै भाषामा भन्दो धर्मको राजनीति गर्ने दोकान अहिले कांग्रेसभित्र गुट–उपगुटमा पनि खुलिसकेका छन् ।

हिन्दुत्ववाद धार्मिक आस्थाको विषय मात्र नभएको ठान्छन् विश्लेषक उज्ज्वल प्रसाईं । अक्षय मकुलको किताब ‘गीता प्रेस एण्ड द मेकिङ अफ हिन्दु इन्डिया’को समीक्षा लेखनका क्रममा प्रसाईं लेख्छन्, ‘हिन्दुत्ववाद राजनीतिक विचार धारा हो । हिन्दुत्ववादी राजनीति वर्तमान भारतीय सत्ताको मियो बनेको छ ।’ नेपालमा समेत छिरिसकेको यो विचारधारा अब सुस्त, सुस्त टाउको उठाउँदै छ ।

धर्म र राजनीतिको सन्दर्भमा आफ्ना बुबाले दिएको ज्ञान सम्झिँदै इतिहासकार दिनेशराज पन्तले शिलापत्रसँग भनेका थिए, ‘धर्मलाई पूजा कोठाभन्दा बाहिर र राजनीतिलाई गोप्य मतदान बाहिर जसले ल्याउँछ, त्यो पाखण्डी हो ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ २१, २०७८ ११:०२