नक्कल गरेका थेसिस धमाधम रद्द गर्दै त्रिवि, बौद्धिक चोरी रोक्न 'थेसिस स्क्यानिङ'

नक्कल गरेका थेसिस धमाधम रद्द गर्दै त्रिवि, बौद्धिक चोरी रोक्न 'थेसिस स्क्यानिङ'

A+ A A-

त्रिभुवन विश्वविद्यालयले थेसिसलगायतका बौद्धिक चोरी रोक्न सफ्टवेयरको प्रयोग सुरु गरे‍को छ । अरुले तयार पारेको थेसिस नक्कल गर्दै विश्वविद्यालयमा बुझाउने प्रवृत्ति नियन्त्रण गर्न त्रिविले यस्तो काम अघि बढाएको हो ।

बौद्धिक सम्पति चोर्ने क्रम कम नभएको भन्दै त्रिविले प्रविधिको प्रयोग सुरु गरेको छ । ‘एन्टी प्लाजियारिजम चेकिङ सफ्टवेयर’ मार्फत बौद्धिक सम्पति चोरी पत्ता लगाइ त्यसलाई रोक्ने गरी त्रिविले तीव्र गतिमा काम गरिरहेको छ ।

एक महिनाअघि सुरु भएको कामले हालसम्म करिब एक हजार बढी थेसिस स्क्यान भैसकेको छ । त्रिविले यही वर्षभित्र २२ हजार पाँच सय थेसिस स्क्यान गर्ने लक्ष्य लिएको छ ।

त्रिवि केन्द्रीय पुस्तकालयका प्रवक्ता विजय शर्माका अनुसार केन्द्रीय पुस्तकालयले स्क्यान गरेकामध्ये हालसम्म सातवटा थेसिस रद्द भएका छन् । यद्यपि, डिन कार्यालय र विभिन्‍न क्याम्पसले गरेको स्क्यानको तथ्यांक आइनसकेकाले कुल कति थेसिस रद्द भए भन्नेबारे यकिन जानकारी आइनसकेको उनको भनाई छ ।

पहिलो चरणमा एमफिल र पीएचडी तहमा उक्त सफ्टवेयरको प्रयोग गरिएको छ । त्यस्तै अब मानविकी, चिकित्सा, व्यवस्थापन संकाय अन्तर्गत स्नातकोत्तर तहमा पनि थेसिस परीक्षण लागू हुने खुला तथा दूर शिक्षा केन्द्रका निर्देशक गंगा गौतमले शिलापत्रलाई जानकारी दिए । उनका अनुसार विस्तारै जर्नल लगायत सबै किसिमका आलेखमा यो सफ्टवेयर प्रयोग हुनेछ ।

यसरी पत्ता लाग्छ चोरीको सामग्री

बौद्धिक चोरी रोक्नका लागि आवश्यक मापदण्डसहित सफ्टवेयरमा ‘प्रोग्राम' गरिएको छ । अरुको विषयवस्तुसँग कति प्रतिशत मिल्दोजुल्दो रह्यो भनेर यसले जाँच गर्ने छ । त्यसैलाई आधार मानेर विद्यार्थीको थेसिस रद्द गर्ने/नगर्ने निर्क्यौल सम्बन्धित व्यक्तिले गर्छन् ।

थेसिसको परिचय र अनुसन्धान पद्धतीमा २५ प्रतिशत भन्दा धेरै विषयवस्तु अरुसँग मिल्दोजुल्दो हुुनु हुँदैन । त्यस्तै खोज, निष्कर्ष र सिफारिसको भागमा चाहिँ १० प्रतिशत भन्दा बढी विषयवस्तु अरुको थेसिससँग मिल्नु हुँदैन ।यदी सो मापदण्ड भन्दा बढी सामग्री चोरी गरेको पाइएमा थेसिस रद्द हुने केन्द्रीय पुस्तकालयका प्रवक्ता शर्माले बताए ।

हाल रद्द भएका थेसिसमा ३० प्रतिशतभन्दा बढी सामग्री चोरी गरेको पाइएको हो । 'बौद्धिक सम्पतिकाे दुरुपयाेग बढेपछि हामीले प्लाजियारिजम स्क्यान थालेका हाैँ । मापदण्ड विपरीतका थेसिस हामी रद्द गर्छाैँ,' उनले भने ।

सफ्टवेयर प्रयाेगपछि विद्यार्थी, लेखक, अनुसन्धानकर्मी सबै सतर्क बन्ने र बौद्धिक सम्पति चोरीको प्रवृत्ति हट्ने त्रिविकाे विश्वास छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ १६, २०७८ १९:०४