बालीघरे दमाईंकी छोरी विष्णुमायाको विश्वस्तरीय सफलता

विष्णुमाया परियार ।

A+ A A-

यो हप्ता एउटा खुसीको खबर बाहिरियो । खबर थियो विष्णुमाया परियारको जीवनी विश्वका ११ सयभन्दा बढी स्कुल, कलेज र विश्वविद्यालयमा अब पढाइ हुनेछ l अमेरिकी प्रकाशक म्याकग्रो हिलले डाक्टर लिसा राइट ओफ्नरद्वारा लिखित ‘द राइटर्स माइण्डसेट’ पुस्तकमा डाक्टर विष्णुमाया परियारको जीवन सङ्घर्षको कहानी प्रकाशन गरिएको छ l यो एक नेपाली चेलीको सफलताको अपूर्व खुसी र गर्वको क्षण हो आमनेपालीका लागि l

हिलो, धुलोबाट माथि उठेको कोहिनुरको रूपमा म्याकग्रो हिलले नेपाली र विश्वसामु एक नेपाली हीराको उत्खनन गरेर उनको संघर्ष र सफलताको कदर गरेको छ l व्यक्तिगत सुखभन्दा समाजको हितका लागि खट्ने विष्णुमाया नेपाली माटोले उमारेको सदावहार सुनाखरी हुन् l कर्मयोगीहरू पढ्न र पढिनलायक हुन्छन्, जसको उदाहरण विश्वप्रसिद्ध प्रकाशनले दिएको छ l

दि राइटर्स माइण्डसेट पुस्तकको ६९२ पृष्ठमा ५२ जनाको जीवनी आलेख समावेश छ, जसमध्ये ५९१-५९४ बीच चार पृष्ठमा डाक्टर विष्णुमायाको जीवनी छ l सन् २०२० को तथ्यांकअनुसार यो पब्लिकेसनको ४३ लाखभन्दा बढी सशुल्क पाठ्यपुस्तक किन्ने विद्यालय, विश्वविद्यालय, विद्यार्थी र प्रोफेसर भएको आँकडा छ l यसर्थ यो असामान्य र भव्य उपलब्धि हो l

विष्णुमाया परियार अन्य समुदायको भएको भए उनको ख्याति कति चुलिन्थ्यो होला ? देशले विष्णुमाया डे घोषणा गर्थ्यो होला l उनलाई राष्ट्रले अफिसियल्ली सम्मान, पुरस्कार, प्रोत्साहन र प्रेरणा दिन्थ्यो होला तर हिलोधुलोबाट कोहिनुर बनेकी विष्णुमायालाई राज्यले दलित समुदायको भएकै कारण प्राथमिकतामा नपारेको त होइन ? आफ्नो नागरिकको सफलताप्रति राज्यले गर्वबोध गरेन कि ? आशंका र प्रश्नहरू छन् l जातीय छुवाछुत र सामाजिक विभेदको अन्त्यका लागि विष्णुमायाजस्ता अगुवा, अधिकारकर्मी र सामाजिक न्यायका लागि काम गर्नेहरूको नाममा विष्णुमाया डे आवश्यक छैन र ?

को हुन् विष्णुमाया ?

पिँढी र छिँडीमा बसेर सिँढी चढेकी विष्णुमायाको योगदान सिंगो दलित आन्दोलनका लागि सामाजिक न्यायको क्षेत्रका लागि अमूल्य छ l विगतमा अरुको सहारा, भरथेग र आश्रयमा पढेकी परियार आज धेरैको सहारा र टेको बनेकी छन् l

अछुत भनेर पानी पिउनबाट वञ्चित विष्णुमाया अहिले पानी बाँड्छिन्, शिक्षाको उज्यालो पस्किन्छिन्, चेतनाको बीज छर्छिन्, अधिकारको लडाइँ लड्छिन् l आफ्ना छोराछोरी भनेर २५०० भन्दा बढी बालबालिकालाई संरक्षणको छाता ओढाएर अभिभावक बनेकी छन् l हार्वर्ड, क्लार्क, पाइन म्यानर, बोस्टनलगायत अमेरिकी विश्वविद्यालयमा गेस्ट लेक्चरर दिने विष्णुमायाको अनुभव, ज्ञान र क्षमता नेपाल र नेपालीले कहिले भरपूर उपयोग गर्न पाउँछन् ? सरकार विष्णुमायालाई चिन्न र चिनाउन कुनै तयारी गर्दै छ कि बेखबर छ ?

विष्णु शून्य लेभलबाट उठेर जहाँ पुगिन्, जे गरिन्, त्यो कसैसँग पनि तुलना गर्न सकिन्न l जन्मजात अवसर नै अवसरको थुप्रोबाट उठेका मान्छे र दुर्गम गाउँको विपन्न बालीघरे दमाईं रूपबहादुर र कनमाया परियारकी छोरी भएर संघर्ष र अप्ठ्यारो दुरुह पहाड चढ्दै यो हैसियत बनाउन सफल विष्णुमाया अतुलनीय सामाजिक व्यक्तित्व हुन् l सामाजिक अभियन्ता हुन् l अनुभवले खारिएकी उनको ज्ञान, सीप, बौद्धिकता र लोकप्रियता आमनेपालीको सम्पत्ति बन्नुपर्छ l निर्धन दलित परिवार विष्णुमायाको ख्यातिमा गौरव गरिरहँदा राष्ट्रले चिन्न सकेन कि ? कतै आज पनि छुत र अछुतको मानसिकतामा राज्य बसिरहन मिल्छ ?

मान्छे हुन नपाएको पीडा भोगेर सकसमा मर्दै बाँच्दै गरेको समुदाय र वर्गमा बालीघरे दमाईंकी छोरीको रूपमा गोरखा जिल्लाको ताक्लुङ गाउँमा विष्णुमाया परियारको जन्म संयोग जुर्छ l परिवारमा विष्णुमाया एघार सन्तानमध्ये एक हुन् l उसै त गरिबको झुपडी त्यसमाथि दर्जन हाराहारीका केटाकेटी भएको घरको दुरवस्था कस्तो थियो होला ? कल्पना गर्दा पनि आङै सिरिङ्ग हुन्छ l

वर्षभरि बिस्टहरूका लुगा सिलाएर पनि कहिल्यै अघाउन्जेल खान नपुग्ने परिवार त्यसमाथि १३ जनाको जम्बोरी, कति भयानक भोक र अभाव थियो होला ? आफ्नो बाल्यकाल विष्णुमाया यसरी सम्झन्छिन्:

‘बिस्टका लुगा सिलाउँदा उब्रेका अनेक थरी टालोबाट सग्लो कपडा बनाएर बाबाले रंगिन कपडा सिलाइदिनुहुन्थ्यो । हामी दंग परेर लाउँथ्यौँ । हामीलाई हाम्रो विवशता थाहा थियो । त्यसैले दु:ख लागेर पनि मान्दैनथ्यौँ l भोक र अभावको कुरा गर्दा बाआमाको अवमूल्यन हुन्छ । उहाँहरूले भोको राख्नु भएन । बस हामी जेनतेन दु:खसुख बाँच्यौँ तर बाआमाको पेट कहिल्यै भरिन्थ्योजस्तो लागेन l नियतिको चर्को घामपानीले भिजायो, रुझायो, सेकायो l मेरा बालाई आफ्ना छोराछोरी पढाउनुपर्छ भन्ने दिव्य ज्ञान भएकै कारण आज मेरा पाइला यहाँसम्म आइपुगेका हुन् ।

आफू भोकै बसेर बाले हालिदिएको दु:खको भर्‍याङ चढेर म यहाँ छु l बा मेरा लागि उन्नत आदर्श हो l त्यसैले म आज जहाँ छु, जे गर्छु, त्यसका लागि भर्‍याङ बनाइदिने मेरो बाबाको काँध आज पनि उत्तिकै यादगार लाग्छ l मेरो प्रेरणा, आदर्श र भगवान् हुन् मेरा बाआमा l आज बा हुनुहुन्न तर मलाई मेरा बाको काँध चढ्न पाए आज पनि म सगरमाथा भन्दा अग्लो हुने थिएँजस्तो लाग्छ ।'

विष्णु आफ्नो संघर्षबारे भन्छिन्:

'अतीतदेखि वर्तमानसम्म अरु पनि कतिपय मान्छे र व्यक्तिहरू भगवान् बनेर आए l सहयोगी हात र साथ दिए । त्यसैले म बन्न केहीको विशिष्ट हात छ l आज एक्लै छैन मसँगसँगै सफलता र खुसी बाँड्ने संस्था पनि छ एड्वान नेपाल l जसको माध्यमबाट मैले मेरोजस्तै अप्ठेरो आपत्‌विपत् र गरिबीको चङ्गुलमा रहेका झण्डै २५ सय बालबालिकालाई स्कुलदेखि कलेज तहसम्मको पढाइलाई मद्दत गर्न पाएकी छु l देशभरका सात जिल्लाहरूमा अहिले पनि समूह बनाएर पुँजी निर्माण, सीप विकास र कृषि उद्यममार्फत दलित महिला र सीमान्तकृत वर्गका लागि कार्यक्रम बनाएर अधिकार, कर्तव्य, श्रम, सीप र साधनको सम्मानको काम भएको छ l'

सन् १९९८ मा स्थापित एड्वान विष्णुमायाको सामाजिक कार्यको एक अनुपम नमुना हो l पहिचान र अधिकार स्थापित गर्ने महिलाहरूका लागि आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र चेतना अभिवृद्धि गर्ने आन्दोलन हो l मानवाधिकार, महिला, बालबालिका र दलित पिछडिएका सीमान्तकृत किनारमा पारिएका, पिँधमा रहेका वर्गको उत्थान, हक अधिकार र उन्नयन नै एड्वानको मूल धर्म हो l विभेदको रेखा मेट्न विभेदमा पारिएका र विभेद गर्नेबीच अन्तरघुलन र स्वाभाविक प्रक्रियाद्वारा समाजमा सहकार्य, सहधर्म र समायोजन गर्दै अघि जानुपर्छ, अन्यथा दलितको समुदायका लागि मात्रै भन्दा अर्को विभाजन र विभेद रहन्छ । तसर्थ, आर्थिक रूपले विपन्न सबैलाई सहयोग सद्भाव र सहयात्री बनाउन सकियो भने समाजको बनोटअनुसारको न्याय हुन्छ l

निषेध र प्रतिशोधले घृणा उत्पन्न गर्छ l घृणा विद्वेष र प्रतिशोध आममानवका दुर्गुण र गरिबीजस्तै साझा शत्रु हुन् l साझा शत्रुसँग एक्लै होइन, साझेदारी गरेर लड़नुपर्छ l जात, धर्म, वर्ण, लिङ्ग र क्षेत्रका आधारमा विभेदरहित समाज निर्माण गर्नु, सबै तह र तप्कालाई सँगै लानु र विभेदमा पारिएकालाई प्राथमिकता दिनुमा नै सामाजिक निष्पक्ष न्यायको सिद्धान्त स्थापित हुन्छ भन्ने विश्वास विष्णुमायाको छ l सबैको अस्तित्व स्वीकार गर्नु कसैको पनि अस्तित्वलाई बदला र घृणाको नजरभन्दा प्रेमको नजरले हेर्नुमा बुद्धत्वको आलोक पाइन्छ l

विष्णुमायाको बाल्यकाल सुखद थिएन तर आफ्ना सन्तान पढाउनुपर्छ भन्ने बाबुको चेत र सामाजिक अव्यवस्थाविरुद्ध लड़नैपर्छ भन्ने भावनाका कारण पढ्नुपर्छ, पढेपछि मात्रै केही हुन्छ भन्ने अन्तरप्रेरणाले उनी पढाइमा तल्लीन रहिन् l खाली खुट्टा हिँडेर, दिनको ४ घण्टा धाएर मनकामना स्कुलमा माध्यमिक तहको पढाइ गर्न विष्णु आइन् l

अमरज्योति लुइँटेल स्कुलमा नाम निस्के पनि आर्थिक अभावका कारण त्यहाँ पढ्न जान भने सकिनन् । तर दैवले तँ आँट, म पुर्‍याउँछु भनेझैँ विष्णुमायाले आफ्ना लागि सहयोग गर्ने पिस्कर भोलिन्टियर जोन बुकरमान त्यहाँ भेट्टाइन् र जीवनमा सहयोग र अदृश्य हातले गरिदिने युटर्नबारे बुझिन् l सहयोग कति महत्त्वपूर्ण र जीवनको गोरेटो नै बदल्ने हुन्छ भन्ने विष्णुमायालाई थाहा छ । तसर्थ उनी सामाजिक सेवामार्फत सहयोगको हात थाप्छिन्, अनि सहयोगमा हात दिन्छिन् l

विभिन्न डोनर एजेन्सीलाई आफ्नो कार्यक्रम र सहयोगबारे सहमत गराएर सहयोग संकलन गरी विष्णुमायाले नेपाल र अमेरिकामा बसेर सामाजिक सेवा, महिला अधिकार, महिला हिंसा, लैंगिक हिंसा र विभेदका अनेक रूपका विरुद्ध आफूलाई क्रियाशील राखेकी छन् l एसएलसी उत्तीर्णपछि पिस्कर भोलिन्टियर जोन बुकरमानले उनलाई उच्च शिक्षाका लागि काठमाडौंमा पढ्न छात्रवृत्ति मिलाइदिए l उनी काठमाडौँ आइन् । तर, उनलाई सहयोग गर्ने दाताले अरुमार्फत दिएको रकम आफ्नो हात पार्न सकिनन् । उनको पैसा कसैले पचाइदियो । त्यतिबेला विष्णुमाया हुनसम्मको आपत्‌मा परिन् । काठमाडौँमा पढ्न र बाँच्न मुस्किल भयो तर केही गर्ने दृढ अठोट र संकल्प भएकी उनले काम गरेरै पढ्ने र जीवन चलाउने निधो गरिन् l

एउटा रेस्टुरेन्टमा भाँडा माझ्ने काम मिल्यो । केही समय भाँडा माझिन् l एउटा गार्मेन्टमा भात पकाउने काम पाइन् । त्यो पनि गरिन् र आफ्ना लागि खर्च जोहो गर्दै पढिन् l विष्णुमायाले राजधानीको पद्‌मकन्या कलेजबाट प्रवीणता प्रमाणपत्र तह उत्तीर्ण गरिन् । एक दिन आफूलाई सहयोग गर्ने बुकरमानलाई अमेरिकामा फोन गरिन् र आफ्नो कुरा राखिन् । त्यसपछि अर्का अमेरिकी प्याम रसमार्फत सहयोग प्राप्त गरिन् l विष्णुमाया भन्छिन्, ‘उहाँलाई भेट्नु मेरो जीवनको टर्निङ प्वाइन्ट हो । उहाँ काठमाडौंमै हुनुहुन्थ्यो, जो युनिभर्सिटी अफ कलेज प्रोजेक्टको डाइरेक्टर हुनुहुन्थ्यो । उहाँले छात्रवृत्ति पनि दिनुभयो र काम पनि दिनुभयो, रिसर्च असिस्टेन्टको । अमेरिकीहरू विष्णुमायाका लागि साथी, सहयोगी ,समन्वयकारी र गड फादर/ मदरको रूपमा प्रकट भएको देखिन्छ l

युनिभर्सिटी अफ कलेज प्रोजेक्टमा काम गर्दै गर्दा विष्णुमायाको एक जना अमेरिकनसँग मित्रता भयो, जो त्यही कलेजमा अध्ययनरत थिए । उनै साथीकी आमा इभा कासेल विष्णुमायाका लागि साक्षात् भगवान् बनेर आइन् । जसलाई विष्णुमायाले गड मदरले पुकार्छिन् । छोरालाई भेट्न आएका बेला विष्णुमायालाई निकै मन पराएकी इभाले उनलाई अध्ययनका लागि अमेरिका लाने वातावरण निर्माण गरिन् l अमेरिका प्रस्थान विष्णुमायाको भाग्यको अर्को महत्त्वपूर्ण ढोका उघ्रिएको थियो l

डाक्टर परियारको उपलब्धि र सम्मान

सन् १९९९ मा अमेरिका पुगेकी विष्णुमायालाई पाइन म्यानर कलेजले पूर्ण छात्रवृत्ति दियो, जहाँ उनले कलेज टप गरेकी थिइन् । एक्सिलेन्ट पोलिटिकल साइन्स अवार्डका साथै कलेजले दिने प्रेसिडेन्ट कप अवार्डलगायत चारवटा उत्कृष्ट अवार्ड जित्ने सौभाग्य जुर्‍यो । उनले सोही कलेजबाट २००४ मा सोसल एण्ड पोलिटिकल सिस्टममा ब्याचलर्स डिग्री गरिन् ।

विष्णुमायाले एक वर्ष ओपीडीमा डोमेस्टिक भायलेन्स एड्भोकेटको रूपमा काम गरिन् । त्यहाँ उनलाई महिला हिंसासम्बन्धी धेरै अनुभवहरू बटुल्ने र घरेलु हिंसाका बारेमा थुप्रै कुराहरू सिक्ने मौका मिल्यो । यसपछि भने उनले भौतिक दु:खका दिन सकिए l आगत फराकिलो र भव्य बन्यो l उनी अमेरिकाको न्यु जर्सी सिटीमा मेयर कि सल्लाहकार बनेर एक कार्यकाल पूरा गरिन् । हाल उनी जर्सी सिटी शहरको रोजगारी र तालिम कमिटीको सदस्यमा २०२१-२०२४ कार्यकालका लागि नियुक्त भएकी छिन् l

विष्णुमायाले सिन्धुपाल्चोकस्थित इन्द्रावती गाउँपालिका र अमेरिकाको जर्सी सिटीबीच भगिनी सम्बन्ध स्थापित गरेर न्युजर्सी सिटीमा नेपाली झण्डा फहराउने श्रेय पनि विष्णुमायाका लागि छ l विष्णु जर्सी सिटी शहरको नेपालका लागि सिस्टर सिटीको विशेष दूत पनि हुन् l यिनले झण्डै तीन दर्जन सम्मान, पुरस्कार र अवार्ड पाएकी छन् l विष्णुमायालाई सन् २००६ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले ५ हजार डलरसहित ह्युमन राइट्स अवार्ड दिएको थियो । यो अवार्ड विश्वका छ जनाले मात्र पाएका थिए ।

त्यस्तै, विष्णुमायालाई २००७ मा वर्ल्ड बैंकले ११ हजार डलरसहित अवार्ड दिएको थियो, जुन विश्वका ११ जनालाई मात्र दिइएको थियो । त्यस्तै, सन् २००६ मा हार्डवर्ड विश्वविद्यालयले ब्रिज विल्डर अवार्डबाट सम्मान गरेको थियो । जुन विश्वका छ जनालाई मात्र दिइएको थियो । अमेरिकाको क्लार्क विश्वविद्यालयबाट सामाजिक परिवर्तन र अन्तर्राष्ट्रिय विकासमा स्नातकोत्तर उनलाई पाइन म्यानर कलेजले सन् २०१३ मा अनररी डक्टरेड (वियोन्ड द पीएचडी) ले सम्मान गरेको थियो । त्यसपछि उनको नाम अघिल्तिर डाक्टरको उपाधि थपियो l सन् २०१५ मा उनले पुर्‍याएको योगदानको कदर गर्दै केन्टकी राज्यको लुइभिल शहरका मेयरले सेप्टेम्बर २७ लाई डा. विष्णुमाया परियार डे घोषणा गरेका थिए l जीवित नेपाली व्यक्तित्वको विदेशी भूमिमा नामको दिन नै घोषणा गरेर सम्मान गरिएको पहिलो र ऐतिहासिक घटना हो l

डा. विष्णुमायालाई नेपाली कम्युनिटीका अधिकांश संस्थाले विभिन्न अवार्डबाट सम्मान गरेका छन् । उनीसँग सामाजिक न्यायका क्षेत्रमा कार्य गरेबापत ४० वटाभन्दा बढी अवार्डहरू छन् । नेपालदेखि अमेरिकासम्म विष्णुको आफ्नो सफलता मात्रै जोडिएको छैन l समाज सेवा र सहयोगको पर्याय पनि बनेकी छन् l विष्णु नेपालीहरूका लागि प्रिय र आदरणीय त छँदै छन्, आप्रवासी अमेरिकनहरू र आदिवासी अमेरिकनहरूबीच पनि उत्तिकै सम्मानित छन् l

विगत वर्ष र यो वर्षको कोभिड १९ को संक्रमणमा विष्णुमायाको सहयोग उत्तिकै छ l आफ्नो ज्यानको पर्वाह नगरी सहयोग जुटाउन र बाँड्ने कार्यमा उनको सक्रियतालाई उनका श्रीमान् प्रदीपकुमार थापा परियारले सघाएका छन् l नेपालीप्रति विशेष अनुराग र अपनत्व अनि अभिभावकीय भूमिकामा उनलाई अब्बल मान्छन् अमेरिकामा बस्ने नेपालीहरू l

दलित सामुदायबाट अमेरिकासम्मको यात्रामा विष्णुमायाको विनयी स्वभाव लगनशील कर्म र संघर्षशील जीवनले डोर्‍याउँदै लगेको पंक्तिकारको बुझाइ छ l लेस पनि घमण्ड नदेखाउने विष्णुमाया पीडक भनिएका गैरदलित समुदायप्रति पनि कुनै बदला र आक्रोश राख्दिनन् l चेतानाशून्य सामान्य नागरिकले गरेको भेद क्षमायोग्य हुन्छ तर चेतनशील र पढेलेखेका मान्छेहरूमा पनि परिवर्तन नदेख्दा भने दु:ख मान्छिन् उनी l यद्यपि प्रतिशोध विष्णुमायाको डिक्सनरीमा नै छैन l क्षमाशील हृदयले बुद्धत्वको आभाष दिलाउँछ l

पढेलेखेका, देशविदेशका नामी विश्वविद्यालयमा काम गरेका, नाम र दाम भएका गैरदलित र दलित समुदायको अभिमान देख्दा विष्णुमायाको सरलता, सहृदयता अपवाद र दुर्लभ लाग्न सक्छ l प्रभावशालीहरूको कलुषित घमण्ड विष्णुमायाको विनयशीलताका अघिल्तिर तुच्छ छ l विष्णुमायासँग भेटेपछि प्रभावित नबन्ने मान्छे कमै होलान् l

आफ्नो उचाइको घमण्ड नभएकी विष्णुमाया आफ्नो अतीत र दु:खद विगतबाट प्रेरणा लिन चाहन्छिन् तर भुल्न सक्दिनन् l आफ्नोजस्तै दु:ख भोगेका आमनेपालीको दु:खमा द्रवित हुन्छिन् l सबैका लागि अवसर, किनारमा पारिएका सीमान्तकृत गाउँ बस्तीका मान्छेहरूका लागि विशेष अवसर राज्यले सिर्जना गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ । त्यस्तै, दलितहरूलाई सामाजिक न्याय दिनका लागि विशेष र समयावधि राखेर सकारात्मक विभेदको नीति अपनाएर कार्यान्वयन गर्न सरकारलाई उनको सल्लाह छ l

विष्णुमायाको पनि मन छ, दुख्छ यदाकदा

विष्णुमायासँग कहिल्यै निको नहुने दुखिरहने घाउहरू छन, तर उनमा बदलाको भाव छैन, परिवर्तनको अठोट छ l

उनी सुनाउँछिन्, ‘बाल्यकालदेखि नै मैले दलितहरूलाई गरेको अपमान, छुवाछुत र महिलामाथि गरेको हिंसा नजिकबाट नियालेँ । आफैँले भोगेँ पनि l हामी बच्चाहरूसँगै खेलेको बेलामा गैरदलितका बच्चाहरू हाम्रो घरभित्र आउन पाउने, हामी उनीहरूको घरभित्र जान नपाउने अवस्था थियो ।’

साथीहरूसँग स्कुल जाँदा आउँदा साथीहरूले सजिलै पानी खान पाउँथे तर उनले पाउँदिनथिन् । भोक, प्यास र तिर्खाले दिनभर ग्रस्त भएर घर पुग्थिन् l पानी खान नपाउँदाको पीडाले आज पनि आफ्ना आँखा भिज्ने उनी बताउँछिन् । भन्छिन्, 'दलित हुनु कति अभिशाप रहेछ भनेर खेद लाग्छ l यद्यपि ममा बदलाको भावना छैन । त्यो अज्ञान अन्धविश्वास र राज्य संरचनाले गरेको विभेदको सिकार दलित बने । अनि पीडकको संस्कार गैरदलितले पाए l राज्यले संस्थागत गरेको अन्धविश्वास र कुप्रथाका कारण गैरदलितको मानसिकता पीडक बन्यो, जुन बदल्नु अपरिहार्य छ l अन्यथा अमानव बनेर, दलित र कुसंस्कारी बनेर गैरदलित बस्नु हुँदैन l'

असभ्यताको कालो अनुहारमा पोतेर, गैरजिम्मेवार बनेर गैरदलितले सधैँ बस्न नमिल्ने विष्णुमायाको तर्क छ ।मानवाधिकार उल्लंघनकर्ता र अराजक बन्ने छुट कसैलाई नभएको र आफूजस्तै मान्छेलाई गैरमानव या अमानव ठान्ने युगलाई सभ्य नमानिने उनको भनाइ छ । उनी थप्छिन्, 'सभ्यता भन्दा मानवीय र कानुनी सवाल पनि हो l'

विष्णुमाया दलनविरुद्धको राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय आवाज हो l अधिकार र कर्तव्यको सेतु हो l संघर्ष र हिम्मतको पर्याय हो l प्रेम र सद्भावको दूत हो l तसर्थ नेपालमा पनि विष्णुमायाको जीवनी पढाइनुपर्छ l विश्वले सम्मान दिने विष्णुमायालाई नेपालले बिर्सन पटक्कै मिल्दैन l

नेपाली शिक्षण संस्थाहरू स्कुल, कलेज र विश्वविद्यालयमा यिनको जीवनीबारे पाठ्यपुस्तकहरूमा पढाउन ढिला गर्नु हुन्न l सरकारले शीघ्र एक्सन लिन जरुरी छ l व्यक्तिको सम्मान उसको जीवनकालमा नै गर्ने राष्ट्रिय आदत बसाल्नुपर्छ l प्रतिकूलता नै प्रतिकूलता छलेर अनुकूलतामा पुग्ने विष्णुमायाको संघर्ष कथा आजको पुस्ताका लागि अजस्र प्रेरणाको स्रोत हो l विभेद र दलनमा परेर पनि उठेको समुदायको राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान हो विष्णुमायाको जीवनी l

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ १६, २०७८ १३:१५