डर्मिटोरी ड्रिम्सः एक स्वप्न संस्मरण (पोडकास्टसहित)

A+ A A-

राइफलधारी प्रहरीहरूको बीचमा च्यापिएर छिपछिपे अँध्यारो कोरिडोरमा म हिँडिरहेको थिएँ । एक जना थलथले प्रहरी अधिकृत सुसेली हाल्दै, बेला–न–कुबेला अजीव दास्ताँ हे ये, कहाँ सुरु कहाँ खतम । ये मन्जिले हे कौन सी, न वो समझ सके न हम गुनगुनाउँदै हाम्रो अघिअघि, हामीलाई डोर्‍याउँदै हिँडिहेको थियो ।

मेरो हातमा हतकडी थियो ।

प्रहरीहरूले मलाई किन पक्राउ गरेका थिए ? मलाई कता लगिँदै थियो ? के मलाई जेल चलान गरिँदै थियो ? सुसेल्दै र गाउँदै हिँड्ने थलथले मानिस के कुनै झ्यालखानाको जेलर थियो ?

एउटा ढोकासामु जेलर रोकियो । आफ्नो प्यान्टको गोजीबाट उसले एउटा साँचो निकाल्यो । साँचोले ढोकाको ताल्चा खोल्यो । अनि फलामको ढोकालाई दुवै हातले भएभरको बल लगाएर धकेल्यो ।

त्यसपछि हामी विशाल डर्मिटोरीमा दाखिला भयौँ ।

डर्मिटोरीमा अनगन्ती डबल–डेकर–बेडहरू थिए । प्रत्येक बेडमा बच्चाहरू थिए । दश–बाह्र वर्षका । मस्तसित सुतिरहेका, निदाइरहेका ।

खाली बेड एउटा मात्र रहेछ । दुई प्रहरीले मलाई धकेल्दै–धकेल्दै त्यो बेडमा पुर्‍याए । भुइँ–बेडमा सुत्ने आदेश थिए ।

म बेडमा लम्पसार परेँ । बालबच्चाहरूको बेडमा मेरो वयष्क शरीर अटाएन । गुटमुटाएर शरीरलाई कुप्रुक्क पारेँ । थलथले जेलरले कम्मरपेटीमा अल्झी बसेको होल्स्टरबाट पिस्तोल निकाल्यो । मेरो कन्चटतिर हतियार सोझ्याउँदै आँग्ल भाषामा भन्यो, 'YOU ARE SENTENCED TO SLEEP AND DREAM TILL YOUR DEATH !'

मलाई स्वप्न कैदको सजाय सुनाएपछि थलथले जेलर मुस्कुरायो । ओठ गोलचुच्चे पारी सुसेली काढ्यो । त्यसपछि गीत गायो । निजले गाएको गीत डर्मिटोरीको स्वप्निल परिवेशमा गुञ्जियो ।

एक प्यार का नगमा है
मौजो की रवानी है
जिन्दगी और कुछ भी नहीं
तेरी मेरी कहानी है ।

०००

यो स्वप्न संस्मरणको स्वप्निल संसारमा तपाईंलाई स्वागत छ । आज म सपना र सपनासित सम्बन्धित सन्दर्भहरूको मोन्टाजबारे आत्मीय चर्चा गर्नेछु । यसलाई तपाईं ‘सपनाहरूको संक्षिप्त संग्रह’ भन्न सक्नुहुनेछ ।

अ ब्रिफ एन्थोलजी अफ ड्रिम्स, यु सी !

देशको विपना पोलिटिकल्ली प्रदूषित भएको समयमा म तपाईंलाई केही सपना देखाउन गइरहेको छु । भनिन्छ, सपना नदेख्ने समाज रुग्ण हुन्छ । भग्न हुन्छ । कुनै सपना नभएको समाजले विपनामा आफ्नो चिहान खन्छ । र, त्यो चिहानमा स्वप्नच्यूत पोलिटिसियन्स, ब्युरोक्रेट्स र राजनेताहरूको डेड बडिजलाई गाड्छ ।

सपना देख्ने समाज जीवन्त हुन्छ । जीवन्त समाजमा नै कला, साहित्य, संगीत र संस्कृतिको सुकोमल आत्मा बसोबास गर्छ ।

म आज सपनाको गाइड बन्नेछु । तपाईंलाई सपनाको स्वप्निल एवम् सर्रियल संसारमा सयर गराउनेछु । सपनाका त्यस्ता परित्यक्त गल्लती–गल्छेडा, उपत्यका तथा डम्पिङ साइटलगायत चिहान र संग्रहालयतिर तपाईंलाई लिएर जानेछु, जहाँ हामीले आफ्नो अवचेतन मनलाई बन्धकी राखेका थियौँ ।

अतः स्वप्नम् शरणम् गच्छामी ! स्वप्नम् शरणम् गच्छामी !! स्वप्नम् शरणम् गच्छामी !!!

०००

माथि तपाईंले मलगायत थलथले जेलर प्लस प्रहरीहरूको जुन सपना देख्नुभयो–माफ गर्नुस्– पढ्नुभयो, त्यो सपना मैले विक्रम संवत् २०७८ साल असार ५ गते तदनुसार १९ जून २०२१ को अपराह्नमा देखेको हुँ । शनिबारको सियस्तामा अर्थात् दिवा निद्रामा ।

सपनामा मलाई जेलर एवम् सिपाहीहरूको डर्मिटोरीमा पुर्‍याएका थिए, जहाँ बालबच्चाहरू डबल–डेकर–बेडमा निदाएका थिए । मेरो कन्चटमा पिस्टोल सोझ्याउँदै जेलरले भनेको थियो– YOU ARE SENTENCED TO SLEEP AND DREAM TILL YOUR DEATH !

अर्थात् तँलाईँ स्वप्नकैदको सजाय दिइएको छ । तथास्तु !

दिवा–निद्रामा देखिएका सपनाहरूलाई म ‘डर्मिटोरी ड्रिम्स’ भन्ने गर्छु । डर्मिटोरी ड्रिम्सको कथा मेरो बाल्यकालसित जोडिएको छ, जसलाई म अब आगामी हरफहरूमा चर्चा गर्नेछु ।

।। स्वप्न–समाधि, डर्मिटोरी र सपनाको चौकीदार ।।

विक्रम संवत् २०४२ मा म एघार वर्षको बालक थिएँ । प्रहरी पिताको पोस्टिङ रुकुम जिल्लाको चौरजहारीमा थियो । उहाँ एयरपोर्टको पुलिस–इन–चार्ज हुनुहुन्थ्यो । मैले भर्खेरै ५ कक्षा उत्तीर्ण गरेको थिएँ ।

६ कक्षाका दुई सेट किताब मेरै निम्ति भनी नेपालगञ्जबाट चिलगाडी चढी आइपुगेका थिए । दुई जोर नयाँ किताबहरू पाएर म खुसीले निकै गद्‌गदिएको थिएँ । किन्तु मेरो गद्‌गदावस्था धेरै बेर टिकेन । कारण के भन्नुहुन्छ भने चिलगाडीमा त्यो दन किताब मात्र होइन, डेपुटी इन्स्पेक्टर जेनरल अफ पुलिस श्री रणबहादुर चन्द पनि आएका थिए ।

डीआईजी सा'ब हाम्रा पाहुना बने । हाम्रो घरमा डेरा जमाए । मसँग निकै रतिए । मलाई अंग्रेजीमा सवाल गरे, जसको जवाफ मैले अंग्रेजीमै दिएँ ।

डीआईजी सा'बले मेरा पिता असई सा'बलाई भने, 'तपाईंको छोरो अंग्रेजी बोल्दो रै'छ । अब यसलाई अंग्रेजी स्कुलमा पढाउने । दाङमा मेरो रोहबरमा पुलिस स्कुल खुल्दै छ । अब तपाईंको छोरालाई त्यही बोर्डिङ स्कुलमा पढाउने । बुझ्नुभो त असई सा'ब ?'

असई सा'बले ‘बुझेँ सा'ब’ भन्नुभयो ।

त्यसपछि म चिलगाडी चढी दाङ गएँ । ३ कक्षामा दाखिला भएँ । घरपरिवारदेखि निकै टाढा, अनकन्टार सुदूर प्रदेशको होस्टलमा जिन्दगी बिताउने भएँ । पुनः ६ कक्षामा पुग्न अरु ३ वर्ष कुर्ने भएँ ।

यहीँ ३ वर्ष कुर्ने सिलसिलामा म डर्मिटोरी ड्रिम्ससित जोडिएँ । यसरी जोडिएँ कि आजसम्म जोडिएको जोडियै भएँ ।

स्कुलको दैनिक कक्षा तालिका दुई चरणमा बाँडिएको थियो । दिवा भोजनअघि पहिलो चरण । दिवा भोजनपछि अर्काे चरण । अनि बाँकी रह्यो बीचको चरण । यही बीचको चरणमा हामी सुत्नुपर्थ्यो । दिवा–निद्रामा कम्पलसरी निदाउनुपर्थ्यो ।

एक घण्टा कम्पलसरी सपना देख्नुपर्थ्यो ।

होस्टल वार्डेनले 'कस्तो सपना देख्यौ' भनी सोद्धा विद्यार्थीहरूले खुरुखुरु आफ्नो सपनाको वृत्तान्त कहनुपर्थ्यो ।

सपनाका सिक्वेन्सहरूलाई ढंग पुर्‍याएर अभिव्यक्त गर्ने कला मैले तिनै दिनहरूमा सिकेको हुँ । सपनाको आदत मलाई त्यही बेलादेखि लागेको हो ।

अपराह्नमा एक घण्टा सुत्नैपर्ने स्कुलको नियम सुरुमा मलाई अनौठो लाग्थ्यो । कस्तो विचित्रको कायदा कानुन ! बिहानको कवज र दौड–उछलकुद त तैबिसेक ठीकै थियो रे लौ ! तर, अपराह्नको बाध्यात्मक निद्रा ? तौबा तौबा, बडो कष्टप्रद थियो । निदाउन छटपटाउँथे । बडो औडाहा हुन्थ्यो । जब निर्धारित समयमा सिट्ठी बज्थ्यो, आँखा चिम्लेर निदाएको स्वाङ पार्नुपर्थ्यो ।

जो जहाँसुकै होस्, जब सिट्टी बज्थ्यो, तब त्यो निम्छरो बालक दौडेर हस्याङ फसाङ गर्दै आफ्नो ओछ्यानमा पुगेको हुनैपर्थ्यो । नपुगेको खण्डमा निज बालकको जे–जस्तो दुर्गति हुन्थ्यो, त्यस्तो दुर्गति त नर्कमा पुगेको पातकीको पनि के हुन्थ्यो ।

ठीक १२ बजेर ३० मिनेट जाँदा सिट्टी बज्थ्यो ।

सिट्टी बजाउने मान्छेको नाम थियो श्री अनिल थापा । सिट्टी बजाउनकै खातिर सम्भवतः उहाँलाई पुलिस स्कुलको देहरादुनबाट झिकाएको हुनुपर्छ । होस्टल वार्डेन त उहाँ हुनुहुन्थ्यो नै, हामीलाई सामान्य ज्ञानको क्लास पनि लिनुहुन्थ्यो ।

उहाँको हातमा सानो खालको ट्रान्जिस्टर रेडियो कहिल्यै छुट्दैनथ्यो, जसलाई उहाँ बेलाबेला कानमा पुर्‍याउनुहुन्थ्यो । रेडियोमा कान थापेर क्रिकेटको कमेन्ट्री सुन्न उहाँलाई औधी आनन्द लाग्थ्यो ।

उहाँ क्रिकेटको सोखिन हुनुहुन्थ्यो । सुनील गावस्कर, कपिल देव र विवियन रिचर्ड्सजस्ता नामुद क्रिकेटरहरूको नाम मैले पहिलो पटक उहाँकै मुखबाट सिकेको हुँ । उहाँमार्फत नै मैले क्रिकेट सिकेको हुँ । भनिरहनु परोइन, उहाँकै रोहवरमा पछि म क्रिकेट टिमको कप्तान बनेको हुँ । भलिबलको कप्तान बनेको हुँ । फुटबलको कप्तान बनेको हुँ । स्कुलका निम्ति प्रशस्त मेडल र पुरस्कार जितेको हुँ ।

कप्तान बन्नु मेरो नियतिजस्तै भइगएको थियो । खेलकुदहरूमा कप्तान त म निर्विकल्प हुन्थेँ नै, त्यसका अलावा ३ कक्षामा क्लास कप्तान, ४ कक्षामा ब्लु हाउसको कप्तान र ५ कक्षामा स्कुल कप्तान भइटोपलेको हुँ ।

अनि निद्राको कप्तान नि ?

निद्राको कप्तान त श्री अनिल थापा नै हुनुहुथ्यो । किनभने उहाँको हातमा सिट्टी हुन्थ्यो । किनभने उहाँ हाम्रो निद्राको चियो गर्नुहुन्थ्यो ।

तर पर्खनुस् । बाई द वे, ‘निद्राको कप्तान’ इजन्ट साउन्ड लजिकल । व्हाट अबाउट कलिङ हिम ‘निद्राको रेफ्री’ ? उहाँलाई निद्राको रेफ्री भन्नु नै उपयुक्त, जायज र मनासिव होला ।

रेफ्रीले झैँ सिट्टी फुक्दै अपराह्नको ठीक साढे १२ बजे उहाँ हामीलाई डर्मिटोरीमा डाक्नुहुन्थ्यो । त्यसपछि हामी बालबच्चाहरू भेडाबाख्राझैँ सिट्टीको आवाजमा लट्ठिएर एकसुरले सपनाको संसारमा पुग्थ्यौँ ।

हामी निदाएको बेला–एक घण्टा– उहाँ हाम्रो सपनाको हेरचाह, रखवारी गर्नुहुन्थ्यो । आफ्नो पुन्टे ट्रान्जिस्टरमा क्रिकेटको कमेन्ट्री सुन्दै उहाँ हाम्रो सपनाको चौकीदारी गर्नुहुन्थ्यो । थापा सर वास्तवमा सपनाको चौकीदार हुनुहुथ्यो ।

सपनाको चौकीदारलाई अब हामी बाल्यकालतिरै छोडौँ । वर्तमानको कुरा गरौँ ।

अचेल पनि म दिवा–भोजनपश्चात् एक डोज निदाउँछु । यो दिवा निद्रालाई म स्वप्न समाधि भन्छु । सपना देख्छु । यो सपना देख्ने आदत बाल्यकालको डर्मिटोरीमा लागेकाले त्यस्ता सपनाहरूलाई म ‘डर्मिटोरी ड्रिम्स’ भन्ने गर्छु ।

असार ५ गते शनिबारको अपराह्न स्वप्न–समाधिमा देखिएको डर्मिटोरी ड्रिमले मलाई युगौँपछि प्रहरी स्कुल दाङको त्यो डर्मिटोरीको याद दिलायो, जहाँ मैले सपना देख्ने तालिम प्राप्त गरेको थिएँ ।

अपराह्नको बेला स्वप्न–समाधिमा जाने शैशवकालीन लतलाई मैले लगभग ३५ वर्षपछि पुनः टिपेको हुँ । २०७२ सालमा ‘मिस्टिका’ उपन्यासको प्रकाशन भएपश्चात्: १) म पूर्णकालीन लेखक भएँ र दारुसँगको दोस्ती सदासदाका लागि, कम्तीमा यो जुनीका निम्ति त्यागेँ । २) दिउँसो, दिवा–भोजनपश्चात् स्वप्न–समाधिमा जान थालेँ ।

दिउँसै निदाउने लोग्ने देखेर स्वास्नी सुरुसुरुमा झर्किन थाली । हाय–तौबा मच्चाउन थाली । स्वास्नीको मन बुझ्ने मनुवा ज्ञानी पुरुष हो । किन्तु ज्ञानी पुरुष म कहिल्यै भइनँ । स्वास्नीको अनडिसाइफरेबल मन बुझ्ने हैसियत कहिल्यै राखिनँ । यद्यपि सावित्री कार्कीको मन भन्दो हो, 'दैया रे दैया, दिउँसै निदाउने कस्तो तोर्पे ठिस स्वप्न–दैत्यसित बिहे गर्न पुगेछु !'

कहिलेकाँही त ऊ मुखै फोर्थी, 'सुत्नैका लागि, निदाउनकै लागि, सपना देख्नकै लागि फुल टाइम राइटर भा’को हो कि क्या हो ?’

उसको व्यंग्य मर्मस्पर्शी नै लाग्थ्यो तर पनि भनिदिन्थेँ, 'यो देशमा फुल टाइम राइटर हुनुको उपलब्धि नै यो निद्रा हो मैयाँ । व्यर्थमा मेरो निद्रा किन बिथोल्न खोज्छ्यौ ? मलाई निदाउन देऊ । सपना देख्न देऊ । किनभने मैले लेख्ने कथाहरू म सपनामै देख्छु । सपनामा देखिएका कथाहरूलाई बिपनामा लेख्छु ।'

सावित्री अचेल मलाई मस्तसँग निदाउन दिन्छे । उसलाई लाग्दो हो सायद, जागेको लोग्नेभन्दा निदाएको लोग्ने कम खतरनाक हुन्छ ।

।। स्वप्नदंशका पार्श्व प्रभावहरू ।।

सुत्नुअघि होस्टल वार्डेनले भन्नुभयो, 'बच्चे लोग, आज मुसलधारे पानी पर्लाजस्तो छ । सबैले आ–आफ्नो रेनकोट निकाल्ने र लगाएर सुत्ने । गुडनाइट ।’ सबैले आ–आफ्नो ट्याङ्काबाट रेनकोट निकाले । जिउमा टिपिक्क लगाए र ओछ्यानमा सुते । मसित रेनकोट थिएन । रेनकोटबिनै निदाएँ ।

त्यस रात हाम्रो सपनामा निकै ठूलो झरी पर्‍यो । झरीमा म निथ्रुक्कै भिजेँ ।

बिहानीपख म लुगलुग कामिरहेको थिएँ । ज्वरोले निस्लोट भएको थिएँ । वार्डेनले मलाई कम्पाउन्डरकहाँ लिएर जानुभयो । मलाई जाँचिसकेपछि उहाँले वार्डेनसित भन्नुभयो, 'यो फुच्चे सपनामा निकै भिजेछ । झण्डै निमोनियाले समातेको । रेनकोट प्रेस्क्राइब गरिदिएको छु, किन्दिनू ।’

त्यसपछि कैयौँ रात हामी बच्चाहरूको सपनामा झरी पर्‍यो । तर, म रुझिनँ, भिजिनँ, किनभने मसित पनि अब त रेनकोट थियो ।

०००

भर्खरै तपाईंले पढ्नुभएको कथाको शीर्षक ‘रेनकोट’ हो, जसलाई तपाईं ‘कल्प–ग्रन्थ’ मा भेट्न सक्नुहुन्छ । भन्नु परोइन, यो कथाको सेटिङ मेरो बाल्यकालीन होस्टल जीवनसँग मेल खान गएको छ ।

यो कथा मैले तिनै होस्टल वार्डेन अनिल थापा अर्थात् सपनाको चौकीदारलाई समर्पण गरेको हुँ । सपनासित सम्बन्धित कथाहरू मैले धेरै लेखेको छु । जस्तो कि ‘कल्प–ग्रन्थ’ को त ट्यागलाइनमा नै ‘ड्रिम्स’ लाई हाइलाइट गरी लेखिएको छः a book of imagination; including dreams, mystery and nakedness !

उक्त किताबका पानाहरूमा मेरा अधिकांश सपनाहरू प्रिन्ट भएका छन् ।

मेरा अनेक किताबहरूमा मेरा अनेक सपनाहरूसंगृहीत भएका छन् । ‘ज्ञ’ नामक उपन्यासिकामा त कथानक र सेटिङ नै सपनामा आधारित छ । म स्वप्न अनुरागी हुँ र धेरै कथाका प्लटहरू मैले सपनाबाट चोरेको छु । नगरकोटीका अधिकांश कथाहरूलाई तपाईं सिधै 'adapted from dreams' भन्न सक्नुहुन्छ ।

अथवा आरोप लगाउन सक्नुहुन्छ: stolen from dreams !

०००

जंगल थियो । सन्नाटा थियो । जुनेली रात थियो ।

देवदारका वृक्षहरूमा चन्द्रमाको अलिनो प्रकाश मानौँ आकाश–गङ्गाबाट तप्प–तप्प चुहिरहेको थियो । जांगलिक वातावरण कुनै स्वप्नदर्शीको साइकिडेलिक सपनाझैँ रहस्यमय थियो ।

म त्यहीँ थिएँ । त्यही जंगलमा ।

मेरो ओठमा एउटा चुरोट अल्झेको थियो । त्यसलाई सल्काउनु थियो, परन्तु मसित अग्नि थिएन । सर्पिलो अरण्य पथमा म कतै गइरहेको थिएँ । एकसुर, एकतमास, एकनासले । देवदारका वृक्षझैँ म सर्वाङ्ग नग्न थिएँ । प्राकृतिक थिएँ ।

नाङ्गो मान्छेसित सलाई थिएन । लाइटर थिएन । चुरोट केले सल्काउने ?

यस्तैमा त्यो विरानो जंगलमा कुन्नि कताबाट एउटी युवती प्रकट भई । ऊ पनि देवदारका वृक्षझैँ सर्वाङ्ग नग्न थिई । प्राकृतिक थिई । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा त के भने, उसको हातमा सलाईको बट्टा थियो ।

नग्न पुरुषसित चुरोट थियो । नग्न युवतीसित सलाई थियो ।

बट्टाबाट एउटा काँटी निकालेर उसले सलाई कोरी । र, मेरो चुरोट सल्काइदिई । एक सर्को धुवाँ तानेलगत्तै म बरफको ढिक्का बनेँ । सलाई–काँटीको अग्नि युवतीको औंलामा सर्‍यो । अनि अग्नि औँलाबाट सर्दै–सर्दै, सर्दै–सर्दै उसको सम्पूर्ण देहमा फैलियो ।

उता ऊ हुरुर्र हुर्रे सल्किँदै गई, यता बरफको ढिक्का बनेको म अग्निको तापमा क्रमशः पग्लिँदै गएँ । पग्लिँदै गएँ । अन्त्यमा ऊ खरानीको थुप्रो बनी । म बनेँ, पानीको सानो कुण्ड ।

०००

आफू बरफको ढिक्का हुँदै पग्लिँदै–पग्लिँदै सानो जल–कुण्डमा परिणत भएको उक्त सपना मेरो स्मृतिमा लामो समयसम्म बसिरह्यो । पछि लाग्यो, यो सपनालाई आर्काइभमा सुरक्षित गर्नुपर्छ । तसर्थ ‘बरफ’ शीर्षकमा एउटा कथा लेखेँ ।

त्यो स्वप्न–कथालाई आफ्नो दोस्रो आख्यान संग्रह ‘फोसिल’ मा समावेश गरेँ ।

दुई वर्षअघि वसन्तपुर दरबार स्क्वायरको हिमालयन जाभामा आस्था शर्मा नाम गरेकी एक जना शुभचिन्तिकाले कफी–गुफ्तगुमा मकन सोधेकी थिई, 'तपाईंका कथाहरू किन अनौठो खालका हुन्छन् ?' जवाफमा मैले भनेको थिएँ, 'किनभने म अनौठो खालका सपनाहरू देख्छु ।’

पहिलो पटक भेटघाट, चिनजान हुने कतिपय मानिसहरूलाई म प्रायः सोध्ने गर्छु, 'तपाईं कस्तो सपना देख्नुहुन्छ ? कुनै अविस्मरणीय सपना भए सुनाउनुस् ।' मेरो प्रश्न सुनेर आस्था शर्माझैँ अधिकांश मनुवाहरू अक्क–न–बक्क पर्छन् ।

स्वप्न चर्चा गर्ने क्रममा प्रसंगवश त्यस दिन आस्था शर्मालाई एउटा सपना सुनाएँ, 'म एटीएम बुथभित्र पसेको छु र फसेको छु । मेसिनको प्वालबाट पाँच सय र हजारका नोटहरू ननस्टप निस्किरहेका छन् । बुथ पैसाले भरिँदो छ । म कागजको नोटले निसास्सिँदो छु ।'

'पख्नुस्,’ आस्थाले बीचैमा भनी, 'मैले यो कथा कतै पढेकी छु ।’

मैले उसलाई बताएँ, 'जरुर पढ्नुभएको होला । यो ‘घाटमाण्डू’ नामक नगरकोटियन किताबको ‘डेजाभू डेज’ सेक्सनमा आर्काइभ छ ।’

आस्थाको दुखेसो यस्तो थियो, 'म त्यस्ता अनौठा सपनाहरू देख्दिनँ । देखे पनि सम्झन सक्दिनँ । त्यस्ता सपनाहरू देख्न र लेख्न के पो गर्नुपर्छ कुन्नि !' शुभचिन्तिकालाई मेरो सहज सल्लाह यस्तो थियो, ‘त्यसका निम्ति बाल्यकालमा मैलेजस्तो सपना देख्ने तालिम लिनुपर्छ । सपनाको चौकीदारसँग निद्राको टिकट काट्नुपर्छ ।'

खैर, जोक्स अ पार्ट ।

हालसालैको कुरा हो । जेठ १९ गते २०७८ सालको । त्यस दिन प्रभात विचरणबाट घर फर्केपछि सावित्री कार्कीलाई भनेको थिएँ, 'हिजो दिउँसोको सपनामा आमालाई देखेको थिएँ । उहाँ रुख चढ्नुभएको थियो । रुखबाट खस्नुभयो र हात भाँच्नुभयो ।’

एकाबिहानै के यस्तो अशुभ सपनाको कुरा गर्‍या भनेर सावित्री मसित रिसाई । चिया राखेर गई ।

वर्षौंपछि आमाको सपना देखेको थिएँ । त्यो पनि रुखबाट लडेर हात भाँचिएको । एक मनले फोन गरेर उहाँको हालचाल सोधुँ कि भन्ने लाग्यो । तर किन हो कुन्नि The New York Times पढ्न थालेँ ।

यस्तैमा केही बेरपछि गाउँबाट भाइको फोन आयो । उसले बतायो, 'आमा घरको आँगनमा चिप्लेर लड्नुभयो । उहाँको हात भाँचियो ।'

लकडाउनको बेला, आमालाई बडो कष्टपूर्वक एम्बुलेन्समा राखेर काठमाण्डू ल्याउनुपर्‍यो । ग्वार्काेको B & B अस्पतालमा भर्ना गर्नुपर्‍यो । तीन ठाउँमा टुक्रा भई भाँचिएको हातमा अप्रेसन गरेर स्टिलको पाता राख्नुपर्‍यो । पाँच दिन अस्पतालको बेडमा आराम गर्नुपर्‍यो ।

मेरा डर्मिटोरी ड्रिम्सले मलाई कथाका कच्चा पदार्थहरू मात्र प्रदान गर्दैनन्, कहिलेकाही त अपशकुन घटनाका पार्श्व प्रभावहरू पनि छाडेर जान्छन् ।

०००

।। सपनाका सौदागरहरू ।।

मेरा प्यारा अर्जेन्टिनी लेखक होर्खे लुई बोर्खेसले भनेका छन्: The mind was dreaming. The world was its dream ! मेरा प्यारा इताल्वी सिने सर्जक फेडरिको फेलिनीले भनेका छन्: Nothing is more honest than a dream ! मेरा प्यारा डच पेन्टर भिन्सेन्ट भ्यान गगले भनेका छन्: I dream of painting and then I paint my dreams !

बोर्खेस, फेलिनी र भ्यान गगजस्ता सपनाका सौदागरहरूलाई म अत्यन्त प्रेम गर्छु । तिनका सिर्जनाहरूलाई क्रमशः साहित्य, सिनेमा र चित्रकारिताका स्वप्निल उपलब्धि मान्छु ।

यद्यपि सपनाका असली सौदागरचाहिँ आजभन्दा लगभग चौबीस सय वर्ष अघि चीनमा जन्मेका थिए । ती ताओवादी दार्शनिक थिए, जसलाई हामी प्रेमपूर्वक चुआङ त्जु भनी सम्बोधन गर्छाैं, जसको BUTTERFLY DREAM बारे नसुन्ने हामीमध्ये कमै होऔँला । तिनले आफ्नो प्रख्यात सपनालाई यसरी अभिव्यक्त गरेका छन्:

– Once upon a time I, Chuang Tzu, dreamt that I was a butterfly, flitting around and enjoying myself. I had no idea I was Chuang Tzu. Then suddenly woke up and was Chuang Tzu again. But I could not tell, had I been Chuang Tzu dreaming I was butterfly, or a butterfly dreaming I was now Chuang Tzu ?

आउनुस्, अब अन्य सपनाका सौदागरहरूबारे सक्षिप्त चर्चा गरौँ । ती सिर्जनशील मानुष एवम् मानुषीहरूको कुरा गरौँ, जो सपनाको साम्राज्यमा खाली हात गएका थिए तर विपनामा फर्कंदा सिर्जनाका कच्चा पदार्थहरू लिएर आए ।

मेरी शेलीको गोथिक उपन्यास FRANKENSTEIN तपाईंले पढ्नुभएकै होला । किताब नपढे पनि फिल्म त जरुर हेर्नुभएको होला । एक वैज्ञानिकले आफ्नो ल्याबमा तयार पारेको मोन्स्टर हो फ्रेङ्कनस्टाइन, जसलाई हामी साइन्स फिक्सनको आदिपात्र भन्न सक्छौँ । ब्रिटिस उपन्याकार मेरी शेलीले फ्रेङ्कनस्टाइनलाई वास्तवमा आफ्नो नाइटमेर–ड्रिममा देखेकी थिइन् । सन् १८१८ मा प्रकाशित यो उपन्यासको प्लट उपन्यासकारले सपनाबाट चोरेकी थिइन् ।

FRANKENSTEIN लाई बिर्सनुस्, अब EINSTEIN लाई सम्झनुस् । उनको ‘थ्यौरी अफ रिलेटिभिटी’ प्लस विश्वविख्यात सूत्र E=MC² स्मरण गर्नुस् । भौतिकशास्त्रको यो विलक्षण सिद्धान्तलाई आइन्स्टाइनले आफ्नो सपनाबाट टिपेका थिए भन्दा तपाईं कृपया आश्चर्यचकित नपर्नुस् ।

आइन्स्टाइनका स्वप्न–कोलाजहरूमाथि अमेरिकी लेखक एवम् भौतिकशास्त्री अलान लाइटम्यानले EINSTEIN'S DREAM नामक गज्जबको उपन्यास लेखेका छन् । किताबमा आइन्स्टाइनले देखेका रोचक सपनाहरूलाई लेखकले आश्चर्यजनक ढंगले वर्णन गरेका छन् ।

रोचक किताब पढेपछि त्यो किताब रोचक मानिसलाई उपहार दिन मन लागिहाल्छ । EINSTEIN'S DREAM मैले गनेस –पैताला–पौडेललाई दिएँ । यदि तपाईं रोचक मान्छे हो भने पोखरेली जोगीसित सम्पर्क गर्नुहोला । उक्त किताब तपाईंलाई उसले निःसन्देह दिइहाल्नेछ । रोचक मान्छेले रोचक किताब पढ्नैपर्छ ।

अंकशास्त्रमा भारतीय गणितज्ञ श्रीनिवासा रामानुजको अतुलनीय योगदान छ । उनले आफ्नो जीवनकालमा तीन हजारभन्दा बढी गणितका सूत्र–प्रमेय पत्ता लगाएका थिए । अधिकांश सूत्र तिनलाई सपनामा हिन्दु देवी नमाक्कलले प्रदान गर्दिरहिछन् । स्वप्नदेवीले रामानुजलाई सपनामा सूत्रदान गर्ने, रामानुजले त्यसलाई विपनामा भेरिफाई गर्ने । कस्तो काइदाको कुरा ! सन् २०१५ मा यी अद्‌भुत गणितज्ञमाथि THE MAN WHO KNEW INFINITY नामक फिल्म बनेको थियो । हेर्न निवेदन गरेँ, ल !

हेर्ने कुरा गर्दा मलाई INCEPTION नामक फिल्मको पो स्मरण भयो । क्रिस्टोफर नोलानको साइकोलोजिकल थ्रिलर तपाईंले पनि नहेर्ने त कुरै भएन । फिल्ममा एउटा चोर छ, जो अरुको सपनाभित्र प्रवेश गरेर गुप्त सूचना र जानकारीहरू चोर्छ । कस्तो दामी प्लट, कसो ?

आश्चर्यको बात त यो छ कि स्वप्नचोरको यस्तो दामी प्लट क्रिस्टोफर नोलानले आफ्नै सपनाबाट चोरेका रहेछन् ।

सपनाबाट आफ्नो फिल्मको प्लट जिप्ट्याउने मामिलामा जेम्स क्यामरुन झनै सिद्धहस्त छन् । यी सिद्धबाबाले सन् १९८१ को सर्वाधिक चर्चित फिल्म THE TERMINATOR को आइडिया र प्लट आफ्नो सपनाबाटै जिप्ट्याएका थिए ।

जेम्स क्यामरुन उवाचः THE TERMINATOR came from a dream that I had while I was sick with fever in a cheap hotel in Rome in 1981. It was the image of a chrome skeleton emerging from a fire. When I woke up, I began sketching on the hotel stationery !

किशोरकालमा हेरेको THE TERMINATOR अहिले हेर्दा पनि म निकै रोमाञ्चित हुने गर्छु ।

फिल्मको कुरा गर्दा ड्रिम सिक्वेन्सहरूलाई कसरी नजर–अन्दाज गर्न सकिन्छ र ? सिनेमाका केही आकर्षक स्वप्न–शृंखलाबारे थोरबहुत चर्चा नगरे त मलाई सपनाकै पाप लाग्दो हो । व्यर्थमा पापी किन बन्ने ? ड्रिम सिक्वेन्सबारे भला क्युँ बात नगर्ने ?

तर यसो गरुँ क्यारे ! ड्रिम सिक्वेन्सलाई शब्दमा वर्णन गर्दा दृश्यको अपमान होइजाला । मीन भामले ‘कालो पोथी’ मा देखेको बेजोड सपनालाई अक्षरहरूले कसरी न्याय गर्लान् ? INCEPTION कलात्मक स्वप्नदृश्यहरूलाई कलमले कसरी नै व्यक्त गर्न सक्ला ?

बरु यसो गर्दा मनासिब होला । मलाई अत्यन्त सुन्दर, आकर्षक एवम् कलात्मक लागेका ड्रिम सिक्वेन्स समेटिएका एकाध फिल्म तपाईंलाई हेर्न सिफारिस गर्दा उपयुक्त होला । सिनेमाका 'beautifully orchestrated & choreographed dream sequence' तपाईं स्वयम्‌ले आफ्नो ल्यापटपको स्क्रिनमा नयनपान गर्दा गज्जब–ओ–गज्जब’ भइजाला ।

– अकिरा कुरोसावाको : Dreams (1990)
– आन्द्रे तारकोब्स्कीको : Ivan's Childhood (1962)
– साम मेन्डेसको : American Beauty (1999)
– लुई बुन्येलको : The Discreet Charm of the Bourgeoisie (1972)
– अलफ्रेड हिचककका : Vertigo (1952) / Spellbound (1945)
– फेडरिको फेलिनीको : 8^1/₂ (1963)
– टेरी गिलियमको : Brazil (1985)
– माइकल गोन्ड्रीको : Eternal Sunshine Of The Spotless Mind (2004)
– डेभिड लिन्चको : Mulholland Drive (2001)
– इङमर बर्गम्यानको : Wild Strawberries (1957)

बर्गम्यानको WILD STRAWBERRIES मा देखाइएको स्वप्नदृश्यले मेरो मनमस्तिष्कलाई लामो कालसम्म कब्जा गरिरह्यो । त्यसको प्रभाव कहीँ–न–कतै मेमा लेखहरूमा पर्‍यो । फेलिनीको 8^1/₂ मा ट्राफिक जाममा फसेको पात्र आकाशमा उड्न थाल्छ, जसको खुट्टामा डोरी बाँधिएको छ ।

अकिरा कुरोसावाको DREAMS बारे त झनै के कुरा गराइ भो र ! फिल्ममा छुट्टाछुट्टै आठवटा ड्रिम सिक्वेन्सहरू छन् । ती सबै कुरोसावाले समय–समयमा देखेका सपनाहरू हुन् । तीमध्ये crows मेरो अल–टाइम– फेभरेट हो । crows को प्रोडक्सन डिजाइन अद्‌भुत–ओ–अद्‌भुत छ ।

कुरोसावाभ्यान गगको पेन्टिङभित्र छिरेका छन् । सपनाको चित्रकलात्मक संसारमा उनले भ्यान गगनलाई भेटेका छन् । ताज्जुबको बातचाहिँ के छ भने भ्यान गगको भूमिकामा मार्टिन स्कोरसेज देखिएका छन् । तिनै मार्टिन स्कोरसेज जसले TAXI DRIVER बनाए, जसले GOODFELLAS बनाए, जसले RAGING BULL बनाए, जसले KUNDUN बनाए, जसले THE IRISHMAN बनाए, जसले GANGS OF NEW YORK बनाए, जसले जे–जस्ता जतिवटा फिल्म बनाए पनि अन्ततोगत्वा अर्का फिल्म सर्जक अकिरा कुरोसावाको फिल्मभित्र घुसेर भ्यान गगको भूमिकामा अभिनय गरे ।

crows तपाईंले हेर्नैपर्ने ड्रिम सिक्वेन्स हो । यो संस्मरणको बाँकी भाग नपढ्दा केही बिग्रँदैन । किन्तु कुरोसावाको सपना नहेरे धेरै थोक बिग्रिन सक्छ । यस्ता मुला संस्मरण त कति आए कति गए, तर कुरोसावाको सपना एक जुगमा एक पटक, मात्र एक पटक आउँछ ।

अब हेर्ने होइन, सुन्ने काम गरौँ । फिल्मका कुराहरू धेरै भए । अब संगीतबारे थोरै कुरा गरौँ । कुरा गर्नुअघि बिटल्सको YESTERDAY बोलको गीत श्रवण गरौँ:

Yesterday
All my troubles
Seemed so far away

Now,
It looks as though
They're here to stay

Oh,
I believe in yesterday.

बिटल्सको निकै लोकप्रिय यो गीतको धुन पल मकार्टनीले वास्तवमा सपनामा सुनेका रहेछन् । जस्तो कि विथोवनले आफ्ना अधिकांश सोनाटा सपनामा सुनेका थिए र बिपनामा तिनलाई नोटेसनमा उतारेका थिए ।

पल मकार्टनीले पनि सपनामा सुनेको YESTERDAY को धुनलाई बिपनामा कम्पोज गरेका रहेछन् । कस्तो गज्जब ! सन् 1998 मा प्रकाशित बायोग्राफी MANY YEARS FROM NOW मा मकार्टनीले उक्त गीतको रचना प्रक्रियाबारे यस्तो लेखका रहेछन्:

– I woke up with a lovely tune in my head. I thought, that's great, I wonder what that is ? There was an upright piano next to me, to the right of the bed by the window. I got out of bed, sat at the piano, found G, found F sharp minor 7^th – and that leads you through then to B to E minor, and finally back to E. It all leads forward logically. I liked the melody a lot but because I had dreamed it I could not believe I had written it.

०००

अवचेतन मनका ऋषिमुनिद्वय सिग्मन्ड फ्रायड र कार्ल गुस्ताभ युङको नामोच्चारण नगरे सपनाहरूले हामीलाई धिक्कार्नेछन् । तिनीहरूको भड्‌किएका आत्माले हामीलाई दुत्कार्नेछन् ।

तपाईंजस्तै र मजस्तै स्वप्न–दानवहरूको संग्रहमा फ्रायडको THE INTERPRETATION OF DREAMS हुनु कुनै नौलो कुरो भएन । हामी स्वप्न–दानवका निम्ति यो स्वाभाविक नै हो । बट ह्वाट अबाउट स्वप्न–मानव !

यो जगत्‌मा स्वप्न दानवभन्दा बढी त स्वप्न–मानवहरू नै छन् ।

मलाई लाग्छ, स्वप्न मानवहरूको संग्रहमा कार्ल गुस्ताभ युङको MEMORIES, DREAMS, REFLECTION हुनु नितान्त जरुरी छ । त्यो किताब कथंकदाचित् छैन भने पनि केही छैन, माफ गर्न सकिन्छ । परन्तु, युङको स्वप्न–संग्रह THE RED BOOK छैन भनेचाहिँ ती स्वप्न–मानवहरूलाई कुनै पनि हालतमा माफ गर्न सकिन्न ।

यति भनेपछि अब त्यस्ता केही किताबहरूको चर्चा गरौँ, जसलाई मूलतः सपनाहरूले प्रेस्क्राइब गरेका थिए । जसलाई लेखकहरूले सपनाबाट जिप्ट्याएका थिए, चोरेका थिए । सपनामा कपिराइटको नियम लागू नभएर मात्र हो, नत्र ती लेखकहरू चोरीको आरोपमा उहिल्यै जेल चलान भइसक्थे ।

स्वप्न अभिप्रेरित किताबहरूको कुरा गर्दा सबैभन्दा पहिले रोबर्ट लुई स्टिभन्सनको THE STRANGE CASE OF DR. JEKYLL AND MR. HYDE कै मलाई सम्झना आउँछ, जसलाई मैले स्कुलको लाइब्रेरीमा पढेको थिएँ र रोमाञ्चित भएको थिएँ । पछि फिल्म पनि हेरेको थिएँ, जसमा बेलायती अभिनेता माइकल केनले डाक्टर जेकिल र मिस्टर हाइड दुवै चरित्रमा अभिनय गरेका थिए ।

‘जेकिल एण्ड हाइड’ फ्रेजले अचेल मानिसमा रहेको द्वैध चरित्रलाई बुझाउँछ । यस्तो चरित्र तथा उपन्यासको प्लट ब्रिटिस लेखक स्टिभन्सनले आफ्नो सपनामा पहिल्याएका थिए । यो जगत्‌मा अचेल छ्यापछ्याप्ती पाइने जेकिल र हाइडहरूलाई पहिलो पल्ट स्टिभन्सनले आफ्नो सपनामा देखेका थिए । उनको सपनालाई सलाम । यदि तपाईं लाल आद्‌मी हो भने लाल सलाम ।

संसारको पहिलो साइन्स फिक्सन मानिइने मेरी शेलीको FRANKENSTEIN को चर्चा त हामीले अघि नै गरिसकेका छौँ । अब किताबहरूको एउटा सानो लिस्ट म तपाईंसमक्ष पेस गर्छु । यी मलाई मन परेका स्वप्न–किताब हुन्, जसलाई विभिन्न कालखण्डमा मैले रुचिपूर्वक पढेको थिएँ । यी यस्ता उपन्यास हुन्, जसको प्लट लेखकहरूले आ–आफ्नो सपनामा साक्षात्कार गरेका थिए । सपनामा देखिएका पात्र, घटना तथा कथानकलाई उनीहरूले विपनामा संयोजन गर्दै लेखेका थिए ।

– स्टेफन किङको : Dreamcatcher
– रिचर्ड बाखको : Jonathan Livingston Seagull
– रिको मात्सुराको : The Apprenticeship Of Big Toe P
– शार्लट ब्रोन्टीको : Jane Eyre
– ज्याक केरुआकको : Book Of Dreams

स्टेफन किङहरूका यी सूचिकृत कृतिहरू जगेडा अध्ययनका निम्ति तपाईंले आफ्नो अवकाशका दिनहरूमा किने भैहाल्यो, पढे भैहाल्यो । तर, मनुजबाबु मिश्रको उपन्यास ‘स्वप्न सम्मेलन’ शहरको कुनै बुक स्टोरमा देख्नुभयो भने उठाइहाल्नुहोला ।

मनुजबाबुको स्वप्निल उपन्यास पढेर आफ्नै खालको स्वप्न सम्मेलनको आयोजना गर्नुहोला । सम्मेलनमा स्वप्निल कवि, चित्रकार, संगीतज्ञ एवम् फिल्मकारहरूलाई बोलाउनुहोला । मलाई पनि निम्तो गर्न नछुटाउनुहोला ।

०००

।। साउनका सेलेक्टेड सपनाहरू ।।

कुनै जमानामा म सपनाहरूको टिप्पणी उठाउने गर्थें । रोचक खालका सपनाहरू छन् भने डायरीमा इन्ट्री गर्थें । मेरा प्यारा मित्र समीक्षक राजकुमार बानियाँ, द प्रिन्सले एकताका मलाई दारुमहलमा सुनाएका थिए, 'गोरखामा एक जना मानिस बस्छन् । उनी आफ्नो नोटबुकमा सपनाहरूको टिपोट गर्छन् । प्रत्येक दिन उनी डायरीमा आफ्ना सपनाहरू लिपिबद्ध गर्छन् ।’

ती मानिस मरे कि ज्युँदै छन्, मिस्टर बानियाँलाई सोध्नुपर्ला ।

सपनाको टिप्पणी उठाउने मान्छे म मात्र होइन रहेछु । मेरो एउटा धोको थियो, इच्छा थियो, एउटा यस्तो किताब तयार पार्ने जो ‘सपनाहरूको संग्रह’ बनोस् । एन एन्थोलजी अफ ड्रिम्स, यु सी ! परुन्तु, यी त उहिल्यै उहिल्यैको कुरा भयो, जब सपनाहरूलाई म डायरीमा लिपिबद्ध गर्थें । त्यो जमाना अब त बितिसकेको छ ।

तर असार ५ गतेको ‘डर्मिटोरी ड्रिम्स’ले मलाई केही झकझकाइदियो । त्यो अपराह्नको स्वप्न समाधिले मलाई नोस्टाल्जिक बताउँदै दाङको होस्टलमा, डर्मिटोरीमा पुर्‍याइदियो, जहाँ सपनाको चौकीदारले सिट्टी फुक्दै हामी बालबच्चालाई निद्राबाट जगाउँथे ।

असार ५ गतेको अपराह्न निद्राबाट जागेपछि मनले भन्योः स्वप्न समाधि मे देखे गए डर्मिटोरी ड्रिम्स को क्यूँ न डायरी मे लिखा जाए ! मनले यस्तो भनेपछि यस्तै भइजाओस् न त भन्ने लाग्यो ।

जेलर तथा राइफलधारी सिपाहीहरूको सपना तत्काल डायरीमा लेखेँ, सर्ट ह्यान्ड शैलीमा । त्यस दिनदेखि सपनालाई डायरीमा लेख्ने आफ्नो प्राचीन आदतलाई पछ्याएँ । यो स्वप्न संस्मरणका निम्ति मैले केही सपनाहरू छुट्याएको छु, छानेको छु । ‘साउन र सपना’ श्रुतिमधुर सुनिएकाले असारका सपनाहरूलाई बाइपास गरेको छु । साउनका सपनाहरूलाई मात्र सेलेक्ट गरेको छु । अब प्रस्तुत छ, मितिसहित तिनै साउनका संकलित सपनाहरूको शब्दभित्र ।

२९ साउन, शुक्रबारः तोरीबारी, आइसक्रिम र योङ परिजात

छेकुडोल्मा उर्फ विष्णुकुमारी वाइबा उर्फ पारिजात । उमेर यस्तै २०–२१ वर्षकी । गोरी–न–गोरी, मिनी स्कर्ट लगाएकी । थाई–कट–केश विन्यासमा खुलेकी । यस्ती योङ पारिजातको बगलमा म हिँडिरहेको । विस्तीर्ण फैलिएको तोरीबारीमा ।

‘तोरीबारी, बाटा र सपनाहरू’ मैले पढेको छैन । पढेको छैन भन्दैमा पारिजातलाई मैले सपनामा तोरीबारीको बाटोमा देख्नु हुँदैन भन्ने पनि छैन ।

आफ्नो चुरोट मैले योङ पारिजातलाई दिन चाहेर अघि बढाएँ । उसले फ्याट्ट भनी, ‘तिम्रो जुठो चुरोट म खाँदिनँ ।’

'के खान्छ्यौ त ?,' मैले सोधेँ ।
'आइसक्रिम,’ उसले भनी ।

तोरीबारीमा कहाँबाट आइसक्रिम खोजेर ल्याउने ? तैपनि यताउता आँखा डुलाएँ । केही पर एउटा छाप्रो देखियो । छाप्रोसामु एउटा बुख्याचा देखियो । बुख्याचाले हात हल्लाएर बोलाएझैँ लाग्यो । त्यतै गयौँ ।

बुख्याचासामु उभियौँ । उसले दुवै हात आकाशतिर फैलायो । दुवै हातमा आइसक्रिम प्रकट भयो । एउटा मलाई दियो, अर्काे पारिजातलाई ।

'थ्याङ्क यु बुख्याचा,' पारिजातले आभार प्रकट गरी । 'म बुख्याचा होइन,’ बुख्याचाले भन्यो, 'डोन्ट कल मी बुख्याचा ।’

'त्यसो भए तपाईं के हो, को हो ?,’ मैले सोधेँ ।

'म फोटोग्राफर हो । फोटोकवि हो,' उसले भन्यो ।

त्यसपछि बुख्याचा छाप्रोभित्र पस्यो ।

हामी आइसक्रिम खान थाल्यौँ । छाप्रोबाट केही बेरमा कुमार आले निस्के । उनको हातमा क्यामेरा थियो । उनले भने, 'म यो तोरीबारी रुँगेर बस्छु । यता घुम्न आउने लेखक, साहित्यकारहरूको फोटो खिच्छु । उनीहरूलाई आइसक्रिम खुवाउँछु । आज तपाईंहरू आउनुभयो, आज तपाईंहरूको फोटो खिच्छु ।’

योङ पारिजात र मैले आइसक्रिम खाँदै गरेको पोजमा बुख्याचा उर्फ फोटतोकपि उर्फ कुमार आलेको हातबाट फोटो खिचायौँ ।

१७ साउन, आइतबारः पुष्पकमल दाहालको सैलुन

पसलमा बंगुरको मासु किन्न लाइनमा उभिएको थिएँ । आफ्नो पालो पर्खिरहेको थिएँ । बगरे मासु काट्दो थियो । मांसक्रेताहरू हेर्दा थिए । यस्तैमा कुन्नि कताबाट प्रकट भएको प्रहरी जवानले मेरो हात च्याप्प समात्यो ।

'कपाल किन नखौरेको ?,' त्यसले भन्यो ।

मलाई भिडबाट बलजफ्ती तानेर लग्यो र आफ्नो मोटरसाइकलमा बसायो । बेपत्ता कुदायो र एउटा पीपलको रुखनेर पुर्‍याएर रोक्यो । रुखछेवै एउटा सैलुन रहेछ । प्रहरी जवानले मलाई घिच्याउँदै सैलुनमा पुर्‍यायो र त्यहीँ ‘डम्प’ गरिदियो ।

बाफ रे बाफ ! कति ठूलो सैलुन ?

एउटा बुढो मान्छे मार्बलको भुइँमा पोछा लगाइरहेको थियो । उसले मलाई एक पटक पुलुक्क हेर्‍यो र टालोको पानी निचोरेर पुनः भुइँ पुछ्न थाल्यो । मतिर नहेरीकनै निजले भन्यो, 'यो पुष्पकमल दाहालको सैलुन हो । कपाल काट्न आएको होला, होइन ?’

मैले टाउको हल्लाएँ ।

'कपाल त होइन, पुष्पकमल दाहालले तेरो घाँटी चैँ जरुर काट्छ,’ ऊ बोल्यो, 'यो सैलुनमा जो–जो कपाल, जुँगा, दाह्री काट्न आउँछन्, तिनीहरूको घाँटी काटिइन्छ, घाँटी रेटिइन्छ । तिनका टाउकालाई बेसमेन्टको गोदाममा सजाएर राखिन्छ । तँ भाग्न सक्छस् भने भाग्, भागिहाल् । नत्र पुष्पकमल दाहालबाट तँ काटिइन्छस् । ’

कता भाग्ने ? ढोका, सटर त बन्द छ ।

ऐनामा आफ्नो अनुहार हेरेँ । तर्सें । एकापट्टिको भित्तामा यमानको माओत्से तुङको किङसाइज्ड तस्वीर हेरेँ । तर्सें । जाजेफ स्टालिनको तस्वीर हेरेँ । निकै तर्सें । महात्मा गान्धीको तस्वीर हेरें । झन् तर्सें ।

यस्तैमा म उभिएको मार्बल–भुइँ सर्‍यो । म खसेँ । खस्दै गएँ ।

सानो उज्यालो कोठामा थेच्चारिएँ । बसी–बसी र्‍याकहरू हेरेँ । र्‍याकमा सजाएर राखिएका टाउकाहरू देखेँ । आइमाई, केटाकेटीका टाउकाहरू । किशोर, युवा–युवतीका टाउकाहरू । बुढाबुढीका काटिएका टाउकाहरू ।

म थेच्चारिएको भुइँमा, मेरो छेवैमा पनि एउटा टाउको रहेछ । चिन्डे टाउको उठाएर हेरें । हातमा आफ्नै टाउको देखेर मूर्च्छा परेँ ।

१२ साउन, मंगलबारः चार्ल्स शोभराजको मुटु

मरुभूमिमा एउटा रेफ्रिजेरेटर थियो । बाथ–टब थियो । बाथ–टबमा म थिएँ । घाँटीमुनिको पूरा–का–पूरा शरीर पानीमा डुबेको थियो ।

छप्लङ्ग !

पानी छचल्कियो । आकाशबाट कोही सिधै बाथ–टबमा खस्यो । प्यारासुटसितै । हेलमेटसितै । डाक्टरको पोशाकमा ।

आकाशबाट खसेका आगन्तुकले प्यारासुट र हेलमेट खोले । मुखको मास्क फुकाले । त्यसपछि मेलै आगन्तुकको अनुहार चिनेँ ।

रामेश कोइराला रहेछन् । ट्वीटरका बेताज बादशाह !

बाथ–टबको पानीले मुख कुल्ला गरेपछि बादशाहले भने, 'मलाई संसारभरका जासुसहरूले धुइँपत्ताल खोजिरहेका छन् । भूमिगत माफियाहरूले लखेटिरहेका छन् ।'

डाकटर साहेबलाई जासुसहरूले किन खोजिरहेका रहेछन् ? माफियाहरूले किन लखेटिरहेका रहेछन् ? मैले केही मेसो पाइनँ ।

जवाफ उनैले दिए, 'मैले हार्डकोर क्रिमिनल चार्ल्स शोभराजको मुटु अप्रेसन गरेको थिएँ । त्यो मुटु मसित छ । जासुस र माफियाहरू त्यो मुटु मबाट लुट्न, हडप्न चाहन्छन् ।’

धत्तेरिका !

‘आमाको मुटु’ जस्तो सुन्दर किताब लेख्ने लेखकले चार्ल्स शोभराजको मुटु बोकेको देखेर, सपनामा नै सही, मलाई घनघोर दुःख लाग्यो ।

खैर, जेहोस् । त्यसपछि रामेश कोइरालाले ढाडमा भिरेको ब्यागबाट काँचको जार निकाले । जारभित्र पानीमा एउटा ताजा मुटु तैरिरहेको थियो । चार्ल्स शोभराजको मुटु ।

मिस्टर कोइरालाले आकाशतिर हेरे । आकाशमा जासुस र माफियाका डनहरू प्यारासुटमा उडिरहेका थिए ।

'कुमारजी, यो मुटुलाई म के गरूँ ?,' उनी बोले ।

'रेफ्रिजेरेटरमा राख्नुस्,' मैले भनेँ ।

५ साउन, बुधबारः ससुराली खलक र दलदल

घरको कौसीमा बसी अखबार पढिरेको थिएँ । घरबेटी–माँ हस्याङफस्याङ गर्दै आइन् र भनिन्, 'कुमार, तिम्रो ससुराली खलक दलदलमा फसेछ । हेर्न जाऊ ।’

म हेर्न गएँ । जंगलमा ।

अहो, कति धेरै दलदल ! प्रत्येक दलदलमा कोही–न–कोही फसेका । कोही घुँडा–घुँडासम्म फसेका, कोही नाइटो–नाइटोसम्म त कोही घाँटी–घाँटीसम्म । एउटा दलदलमा सासू, अर्काेमा साली । कसलाई बचाउने ? हेर फसाद !

एउटा दलदलमा साला फसेको छ, अर्कोमा साला । झन् अर्कोमा जेठान । कस्तो उद्धार गर्ने ?

म लाचार छु, निःसहाय एवम् निरुपाय । पूरा–का–पूरा ससुराली खलक दलदलमा भासिएको छ । डुब्दै छ, क्रमशः डुब्दै छ । म फगत काँतर नजरले हेर्दै छु, हेर्दै छु ।

०००

विपनामा स्वास्नीसित सपनामा ससुराली खलक दलदलमा फसेको प्रसंग सुनाउँदै भनेँ, 'बुझ्यौ सावित्री । दलदल भनेको पोलिटिकल दल हुनुपर्छ । सासू एउटा पोलिटिकल दलको, ससुरा बेग्लै पोलिटिकल दलको । जेठान एउटा पोलिटिकल दलको, साला अर्काे पोलिटिकल दलको । कोही कांग्रेसी दलको दलदलमा फसेको छ, कोही कम्युनिस्ट दलको दलदलमा । कोही राजावादी दलको दलदलमा भास्सिएको, जाक्किएको छ, कोही साझावादी दलको दलदलमा । मेरो ससुराली खलक त पूरै पोलिटिकल दलको दलदलमा चुर्लुम्म डुबेको रहेछ । '

मेरो कुरा सुनेर स्वास्नीलाई निकै झोँक चलेछ क्यारे, उसले झर्किंदै भनी, 'मेरो खलकलाई पोलिटिकल दलको दलदलमा फसेको भन्ने ? आफ्नो नि आफ्नो ? तपाईंको खलक पनि कौन सा पानीमाथिको ओभानो हो र ?'

म चुप लागेँ । चुप लाग्नुमा नै आफ्नो कल्याण ठानेँ ।

३ साउन, शनिबारः ज्ञानेन्द्र शाहको भोक हडताल र लता मंगेशकरको ओरेन्ज जुस

लता मंगेशकरको भव्य जुस पसलमा जुस पिउँदै थिएँ ।

लता मंगेशकर दोहोर्‍याइ–तेहेर्‍याइ पैसा गनिरहेकी थिइन् । म हेरिरहेको थिएँ । यस्तैमा एउटा मान्छे हतारहतार पसलमा कतैबाट टुपुल्कियो । एक सासमै उसले लता मंगेशकरलाई भनी टोपल्यो, 'दिदी, तपाईं पार्कमा जानुपर्‍यो । ओरेन्ज जुस लिएर । जुस पिलाएर एउटा आद्‌मीको भोक हडताल तोड्नुपर्‍यो ।'

'को आद्‌मी?,’ लता मंगेशकरले सोधिन् ।

'ज्ञानेन्द्र शाह,’ आगन्तुकले भन्यो ।

'जुस मात्र पिलाउने हो कि मैले गीत पनि गाउनुपर्ने हो ?’

'भूतपूर्वराजा हुन् । जुस मात्रले त उनी के मान्लान् र ? गीत पनि गाउनुपर्ला ।’

'त्यसो भए जुसको पाँच सय । गीतको हजार । पन्ध्र सय निकाल्नुस् ।’

आगन्तुकले कुनै नाइँनास्ती नगरी खल्तीबाट पन्ध्र सय निकालेर लता मंगेशकरलाई दियो । त्यसलगत्तै एक गिलास ओरेन्ज जुस बोकेर भारतीय पार्श्व गायनकी साम्राज्ञी पार्कतिर गइन् । म पनि उनैको पछि लागेँ ।

पार्कभित्र एउटा स्टेज रहेछ । स्टेजमा माइक रहेछ । माइकभन्दा केही पर ज्ञानेन्द्र शाह रहेछन् । उनी भोक हडतालमा बसेका रहेछन् । उनको माग पूरा भएको रहेछ । गलामा माला लगाएर गमक्क परी बसेका उनले लता मंगेशकरको हातबाट ओरेन्ज जुस पिएर आफ्नो भोक हडताल तोड्न लागेका रहेछन् ।

मानिसहरूको भिड छिचोल्दै लता मंगेशकर स्टेजमा उक्लिन् । ज्ञानेन्द्र शाहलाई ओरेन्ज जुस पिलाइन् । अनि माइकसामु गएर गीत गाउन थालिन्:

जग है पराया ये मै जानुँ
तुमको अपना मानुँ
प्रेम से बढकर कुछ नहीं जानुँ
प्रेमको ईश्वर मानुँ ।