इन्टरस्टेलरमा लैंगिकता र समावेशिता

A+ A A-

चलचित्र दोहोऱ्याएर हेर्ने बानी नभए पनि यो चलचित्रले बारम्बार लोभ्यायो । चलचित्रका बारेमा फेला पर्ने रोचक सामग्रीहरूले पनि त्यसो गर्न उत्प्रेरित गरिरह्यो । अनि यसको दोस्रो हेराइमा यो कुनै विज्ञान-कथामा आधारित चलचित्र मात्रै नभएर मानव सम्बन्ध र भावनाका कुराहरूसमेत समेटिएको चलचित्र लाग्यो । अरु त अरु यसले लैंगिकताका बारेमा फैलिँदै गरेको नयाँ चेतनालाई पनि गज्जब तरिकाले समेटेको पाइयो । इन्टर्स्टेलर नयाँ चलचित्र होइन । त्यसैले यसका बारेमा पूरै नयाँ चलचित्रको जसरी लेख्ने मन पनि छैन । बरु दोस्रो हेराइमा ध्यान दिइएका कुराहरू यो लेखमा समावेश गरिएको छ ।

इन्टर्स्टेलरमा यसपालि सुरुमा ध्यान दिइएको कुरा भारतीय ड्रोनको दृश्य हो । प्राय: अरुलाई नगन्ने देशको सिनेमा उद्योगमा बनेको विज्ञान-कथामा आधारित चलचित्रको भविष्यको कथामा भारतीय ड्रोन देखिनुले भारतको विज्ञान प्रविधिमाथिको उनीहरूको आकलन दर्शाउँछ । अब भारतलाई हेर्ने नजर उपनिवेशकालको जस्तो छैन । मंगलमा समेत विजय पाइसकेको देश हो भारत । यो चलचित्रको कथाको समयसम्ममा पक्कै पनि उसको अवस्था माथि नै हुनेछ । यी कुरा सोच्दा मात्रै पनि अर्कै रोमाञ्च मनमा छायो ।

महिला पात्रको चित्रणमा पनि लैंगिक संवेदनशीलता केही हदसम्म भए पनि दर्शाइएको छ । कथाको सुरुवातदेखि मर्फ एक चलाख किशोरीको रूपमा देखाइएको छ । छोरो बरु किसान हुन तयार छ । छोरी मानव जातिको चन्द्र विजय साँचो हो भनेर लड्न भिड्न तयार छे । त्यस्तै, कुपरले अमेलियालाई भेट्दाको दृश्यमा 'तिमीलाई किन लाग्यो कि म (प्राध्यापक) होइन' भन्ने प्रश्नले पनि महिलाप्रतिको पूर्वाग्रही दृष्टिकोणमा प्रहार गरेको छ । कतिपय पूर्वाग्रहहरू यसरी आत्मसात् गरिएका हुन्छन् कि ती पूर्वाग्रह नै पनि लाग्दैनन् । त्यो प्रश्न पछि कुपरको प्रतिक्रियाले पनि उसको त्यही ब्युँझाइ देखाउँछ ।

एक पटक एक जना साथीसँग अस्पताल जाँदै गर्दा अस्पताल परिसरको झण्डै डेढ चक्कर काटेको छु । 'तिमी केटा हुनाले त हो मैले भनेको नमान्ने !' उसले यो भनेको अझै सम्झना आउँछ । खासमा अस्पतालको मूल बाटो कुन हो भन्ने कुरामा दुविधा थियो । उसको कुरा सुन्न भन्दा अस्पतालको डेढ चक्कर लाउन नै ठीक लाग्यो । तर, उसले आजित भएर यति भनेपछि उसले भनेको बाटो लुरुलुरु हिँडियो ।

अस्पताल पुगियो । यो प्रसंग यहाँ उल्लेख गर्नुको कारण चलचित्रमा डा. म्यान र एडमण्डको ग्रहहरूमध्ये एक छान्नुपर्ने बेलामा कुपरले अमेलियाको कुरा नसुनेको प्रसंग हो । त्यस्तै, छोरी मर्फीले उसलाई 'प्रेत'ले पठाएको सन्देशको अर्थ सही हुँदाहुँदै पनि कुपरले नसुनेको दृश्य हो । अनि मर्फीले आफ्ना दाइको परिवारको स्वास्थ्य अवस्था देखेर सहयोग गर्न खोज्दा दाइले नमान्दाको दृश्य हो । यी सबै दृश्यमा पुरुषपात्रहरू भेडे देखिन्छन् । अस्पतालको प्रवेशद्वार पत्ता लगाउँदाको मजस्तै ।

लैंगिक सचेतनाको कुरा प्रवेश कुन अर्थमा पनि चलचित्रमा भएको छ भने यसका मुख्य पात्र दुई महिला छन् । माने कि कुपरको भूमिकामा रहेका म्याथ्यु म्याकग्नीकै वरिपरि कथा घुमेको छ । तर, कालान्तरमा सही ठहरिएका मर्फी र अमेलिया नै हुन् । अनि मानव जातिको उद्धारमा विशेष योगदान उनीहरूकै छ । कुपर, डा. ब्राण्ड र टमहरू पटकपटक गलत भएका छन् । कतिपय अवस्थामा त आत्मघाती किसिमले गलत भएका छन् । यो ठूलो परिवर्तन हो । पर्याप्त नहोला तर ठूलो परिवर्तन हो । यो हेर्दाको चेतना फरक हुन्छ । यसले हाम्रो अवचेतन मस्तिष्कमा महिलाको फरक छाप छोडेर जान्छ ।

सुरुवातमै भनेको थिएँ, 'यो चलचित्रको प्रथमानुभूतिभन्दा पनि दोस्रो पटक हेर्दा मनमा लागेका कुराहरू समावेश गरिएको लेख हुनेछ ।' त्यसैले यसमा इन्टर्स्टेलरको विज्ञान र त्यसको अद्भुत कल्पनाको उति चर्चा गरिएन ।

मेरो पुस्ताले हेरेको अवला नारी र ऊ संकटमा पर्दा रक्षार्थ प्रकट हुने अतुलनीय ताकतसहितको पुरुष पात्र भएको कथाले जसरी एक विषाक्त पुरुषत्वलाई नजानिँदो पाराले दिमागमा रोपेर जान्थ्यो । त्यो विष यसमा छैन । त्यो ठूलो उपलब्धि हो । यो तहको सचेत बुझाइ सबैको नहोला तर अवचेतनमा आफ्ना वरपरका महिलामा मर्फी र अमेलियाको सम्भावना नजानिँदो पाराले सबैले देख्नेछन् ।

एनी फ्रान्कको डायरी पढ्दै गर्दा उनले उल्लेख गरेका आफ्ना आदर्शहरू ढल्दै गएको प्रसंगको जहिल्यै सम्झना आउँछ । मलाई यो जीवनको नियमितता लाग्छ । विश्वयुद्ध बाहेकको समयमा पनि आदर्शहरू ढल्दै र गल्दै जान्छन् नै । हामीवरपरको चीजहरूलाई हेर्ने र त्यसलाई व्याख्या गर्ने मानकहरू फेरिन्छन् । आदर्शहरू फेरिन्छन् । नैतिकता र मूल्य- मान्यताहरू फेरिन्छन् । कतिपय अवस्थामा बदलिएका मूल्य र मान्यता ग्रहण गर्न असहज पनि हुन सक्छ तर परिवर्तन अपरिहार्य हो ।

आपेनचेल इनर रोडेनका स्वीस महिलाहरूले सन् १९९० मा बल्ल भोट दिने अधिकार पाएका थिए । भरखर ३१ वर्ष भयो उनीहरूले भोट हाल्न पाएको । नेपाली महिलाभन्दा पछि ! बृहत् अर्थशास्त्रको कक्षामा प्राध्यापक सुल्च भन्थे, 'त्यो अधिकार नदिनुको कारण स्वीस पुरुषहरूलाई लाग्थ्यो– यदि महिला पनि भोट हाल्न गए भने फर्केर आउँदासम्म खाना बनाउने कोही हुँदैन ।' यो कुनै अफ्रिकी मुलुकको कथा होइन । हाम्रा देशका नेताले सपना देखाउँदै आएको स्वीट्जरल्याण्डको कथा हो ।

पश्चिम जर्मनीमा सन् १९७९ सम्म पतिको अनुमतिबिना घरबाहिर काम गर्न पाइँदैनथ्यो । त्यस्तै, सन् १९९७ सम्म पतिद्वारा पत्नीमाथि हुने हिंसालाई हिंसा मानिन्थेन । सुरुवाती चरणमा यो कुरा उठ्दा त सदनका सदस्य नै हाँस्थे । अब त्यो बेलाको विचार हाँस्यास्पद लाग्छ । परिवर्तन यही हो । अनि यिनै परिवर्तन चलचित्रजस्ता सशक्त माध्यममा समावेश हुनु खुसीको कुरा हो ।

त्यसैले त अचेल हलिउड बढी समावेशी र महिलामैत्री समेत हुँदै गएको छ । यसपालिको उत्कृष्ट निर्देशक महिला भइन् । त्यसअघि एक विदेशी भाषाको चलचित्रले उत्कृष्ट चलचित्रको पुरस्कार पायो । इन्टर्स्टेलरको अन्तरिक्षयात्रीहरूमा पनि महिला र अफ्रिकी अमेरिकीसमेत समावेश हुनु त्यसको अर्को उदाहरण हो । यी परिवर्तनहरू हामीले पनि अनुभव गर्नुपर्छ ।

सुरुवातमै भनेको थिएँ, 'यो चलचित्रको प्रथमानुभूतिभन्दा पनि दोस्रो पटक हेर्दा मनमा लागेका कुराहरू समावेश गरिएको लेख हुनेछ ।' त्यसैले यसमा इन्टर्स्टेलरको विज्ञान र त्यसको अद्भुत कल्पनाको उति चर्चा गरिएन ।

समयलाई पनि अन्य आयामजस्तै खोला र पहाडसँग तुलना गरिएको र त्यसको पनि विगत र भविष्य सजिलै ओहोर-दोहोर गर्न सकिने अवधारणा अनि ब्ल्याक होलभित्रका दृश्यहरूको पनि उति चर्चा गरिएन । बरु ब्ल्याक होलका बारेमा चाहिँ चलचित्रमा देखाइएको जस्तै वास्तविक चित्र पत्ता लगाउने समूहमा काम गरेकी एक महिला केटी बाउमान र उनीमाथि भएको साइबर सताइको सम्झना गराएको थियो ।

एउटा चलचित्रले कुन हदसम्म विज्ञानका मिहिनतासँगसँगै पारिवारिक सम्बन्ध र सामाजिक चेतनाका कुरासमेत बोक्न सक्छ भन्ने कुराको गज्जब उदाहरण यो चलचित्र हो । अनि त्यो कुनै गैरसरकारी संस्थाको अनुदानमा बनेको जनचेतनात्मक चलचित्रजस्तो पट्यारलाग्दो वा सिकाइहरूले भरिएको हुनु पनि जरुरी छैन । दर्शकले खोजेपछि भेटिने गरी समावेश गर्दा पनि उस्तै असरदार हुने रहेछन् । तपाईं पनि हेर्नुस् । हेरिसकेको भए पनि फेरि हेर्नुस् । कुनै फरक विवेचना आयो भने साट्नुस् । गज्जब हुनेछ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ १६, २०७८ १८:०४