वैज्ञानिकहरूको प्रतिवेदन भन्छ– तापक्रम वृद्धि रोक्न ढिला भइसक्यो

A+ A A-

हालसालै संयुक्त राष्ट्रसंघअन्तर्गतको जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी अन्तरसरकारी संस्था ‘आईपीसीसी’ले उच्च तहको प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ । यो प्रतिवेदन ६६ देशका २३४ लेखक र ५१७ जना सहयोगी लेखकले १४ हजारभन्दा बढी सन्दर्भ सामग्रीको अध्ययन गरेर तयार पारेका हुन् । यसलाई वातावरण र जलवायुसम्बन्धी सबैभन्दा बढी वैज्ञानिक, विश्वसनीय अनसन्धानमूलक प्रतिवेदन मानिन्छ ।

जलवायु परिवर्तनले विश्वका हरेक ठाउँ र हरेक जीवलाई प्रभाव पार्दै छ । सन् २०१५ को पेरिस सम्झौतामा विश्वका १९६ देशले हस्ताक्षर गरेका छन् । जसको लक्ष्य सन् १८५० देखि १९०० यता विश्वको तापक्रम वृद्धि १.५ डिग्री सेल्सियसमा सीमित (२ डिग्री सेल्सियसमा बढ्न नदिने) राख्ने भन्ने थियो । तर, आईपीसीसीको यो प्रतिवेदनले पृथ्वीको तापक्रम उक्त समययता १.१ डिग्रीले बढिसकेको जनाएको छ । कार्बन उत्सर्जनको दर नियन्त्रण नगरे सन् २०४० अगावै १.५ डिग्रीले बढिसक्ने चेतावनी पनि दिइएको छ ।

हालको अवस्था

कार्बनडाइअक्साइड, मिथेन, नाइट्रस अक्साइड, सल्फरडाइअक्साइडजस्ता हरित गृह ग्यास मुख्यतः गाडी र उद्योगबाट उत्पन्न हुन्छन् । यस्ता ग्यासहरू वायुमण्डलको माथिल्लो तहमा जम्मा भएर ‘ब्ल्याङ्केट’ बनेको छ । ग्यासको यो छानोले पृथ्वीबाट परावर्तित सूर्यको ताप उम्कनबाट रोक्छ । यसैको परिणाम पृथ्वीको तापक्रम बढ्दै जान्छ ।

यी ग्यासमध्येमा पनि कार्बनडाइअक्साइडको उत्सर्जन बढी हुने गर्छ र पृथ्वीको तापक्रम बढाउनमा यो बढी जिम्मेवार छ । आईपीसीसीको प्रतिवेदनअनुसार अठाह्रौँ शताब्दीको मध्यतिरबाट यता वायुमण्डलमा कार्बनडाइअक्साइडको मात्रा ४७ प्रतिशतले, मिथेन १५६ प्रतिशतले र नाइट्रस अक्साइड २३ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।

सन् २०१९ मा वायुमण्डलमा कार्बनडाइअक्साइडको मात्रा २० लाख वर्षयताकै सबैभन्दा बढी मापन गरिएको छ । सन् १८५० यताका पछिल्ला ४ दशक सबैभन्दा बढी गर्मी दशक भएका छन् । पछिल्ला ५ वर्ष इतिहासकै सबैभन्दा बढी तातो वर्षको रूपमा रेकर्ड कायम गरे ।

सन् २०३० भित्र डिजेल/पेट्रोलबाट चल्ने गाडीहरू विस्थापित गर्ने योजनामा तलमाथि गर्ने समय छैन । विद्युतीय र सौर्य ऊर्जाबाट चल्ने गाडीको आयातमा सरकारले प्राथमिकता दिएर राम्रै गरेको छ ।

सन् १८५० देखि १९०० को तुलनामा २००१ देखि २०२० को अवधिको तापक्रम ०.९९ डिग्री सेल्सियसले वृद्धि भएको छ भने २०११ देखि २०२० सम्म १.०९ डिग्री सेल्सियसले वृद्धि भएको छ । १९०१ देखि २०१८ को बीचमा समुद्री सतह ०.२ मिटरले बढेको छ ।

पछिल्लो दशकमा आर्कटिक महासागरको हिउँ सबैभन्दा तल्लो तहमा पुगेको छ । पछिल्ला ४ दशकमा समुद्री आँधी अत्यधिक बढेका छन् । पछिल्ला वर्षहरूमा विश्वभर डढेलोका ठूलाठूला घटनाहरू बाहिर आएका छन् ।

वैज्ञानिकहरूको चेतावनी

औद्योगिकीकरण समययता पृथ्वीको तापक्रम १.५ डिग्रीभन्दा बढीले वृद्धि भएमा पृथ्वीको तापलाई पूर्ववर्ती अवस्थामा फर्काउन कठिन हुनेछ । यति तापक्रम वृद्धि हुँदा नै विश्वभर डरलाग्दा प्रकोप देखापर्नेछन् ।

कार्बनको ज्यादै कम उत्सर्जनले पनि यो शताब्दीको अन्त्यसम्ममा पृथ्वीको तापक्रम १.८ डिग्रीले बढ्नेछ । कार्बनको अति उत्सर्जनले तापक्रम वृद्धि ३.३ देखि ५.७ डिग्रीसम्म हुन सक्नेछ । यो शताब्दीको अन्त्यसम्ममा समद्री सतह २ मिटरले बढ्नेछ ।

हालसम्म पृथ्वीको वायुमण्डलमा २४०० बिलियन टन कार्बन थुप्रिइसकेको छ । तापक्रम वृद्धिलाई १.५ डिग्रीमा सीमित राख्न अब ५०० बिलियन टन कार्बन नै काफी हुन्छ । तर, प्रत्येक वर्ष ४० बिलियन टनका दरले कार्बन उत्सर्जन भइरहेको छ ।

यो दरलाई रोक्न नसक्ने हो भने सन् २०४० अगावै पृथ्वीको तापक्रम १.५ डिग्रीले बढिसक्ने वैज्ञानिकहरू बताउँछन् । यसलाई आईपीसीसीको २०१८ को रिपोर्टले पनि अनुमान गरेको थियो । पछिल्लो प्रतिवेदनले पनि यसैलाई थप पुष्टि गरिदिएको छ ।

तापक्रम वृद्धिलाई १.५ डिग्रीमा सीमित राख्न सन् २०३० सम्ममा हालको कार्बन उत्सर्जन ५० प्रतिशतले कम गर्न र २०५० सम्ममा ‘शून्य कार्बन’ उत्सर्जनको दिशामा जानुपर्ने वैज्ञानिकहरूको ठम्याइ छ ।

नेपालको सावधानी

पछिल्लो समय विश्वका कैयौँ ठाउँहरूमा डढेलोका ठूलाठूला घटना भएका छन् । अस्ट्रेलिया, अमेरिका, ग्रीसको ठूलो भूभाग डढेलोले सखाप पार्‍यो । जर्मनी, बेलायत र चीनजस्ता देशमा नयाँ स्वरुपको भीषण वर्षापछिको बाढीले उपद्रव मच्चाइरहेको थियो ।

आउँदा वर्ष नेपालले जलवायु परिवर्तनको थप असर सामना गर्नुपर्नेछ । अहिले नै वर्षाको स्वरुपमा परिवर्तन हुन थालेको छ । बाढीपहिरोजस्ता बिपत्ति बढ्न थालेका छन् । हिमालहरू कालापत्थरमा परिणत हुँदै छन् । यसले नेपालका कैयौँ नदीहरू सुक्न सक्नेछन् ।

गत वर्ष नेपालको देशैभरि लागेको डढेलोको धुवाँले प्रमुख शहरहरूलाई समेत छपक्कै ढाक्यो । नेपालको वर्षाको स्वरुपमा समेत उतारचढाव आइरहेको मौसमविद्हरूले बताइरहेका छन् । बाढी र पहिरोका घटना बढिरहेका छन् । मुस्ताङको स्याउ फलिरहने ठाउँमा पनि फल्न छोडेको स्थानीय मानिसहरू बताइरहेका छन् । ज्यादै कम पानी पर्ने हिमाली क्षेत्रमा पनि अनौठो ढंगले वर्षा भइरहेको छ ।

अतः आउँदा वर्ष नेपालले जलवायु परिवर्तनको थप असर सामना गर्नुपर्नेछ । अहिले नै वर्षाको स्वरुपमा परिवर्तन हुन थालेको छ । बाढीपहिरोजस्ता बिपत्ति बढ्न थालेका छन् । हिमालहरू कालापत्थरमा परिणत हुँदै छन् । यसले नेपालका कैयौँ नदीहरू सुक्न सक्नेछन् । यसले जलविद्युत् र सिँचाइमा गम्भीर धक्का पुर्‍याउनेछ । सेता हिमालको मनमोहक दृश्य हेर्न विश्वभरबाट नेपाल ओइरिने पर्यटकहरू घट्नेछन् । नदीहरू सुक्दै जाँदा जलविद्युत् उत्पादन रोकिनेछ । यसबाट ऊर्जा संकट गम्भीर रूपमा उत्पन्न हुन सक्नेछ ।

जलविद्युत्‌मा आउन सक्ने सम्भाव्य संकटबाट बच्न अरु नवीकरणीय ऊर्जाका स्रोतहरू सौर्य, वायु र पारमाणविक ऊर्जाको तयारीमा अहिल्यै जुट्नु आवश्यक छ ।

हाम्रा गाउँघरतिर खानेपानी र सिँचाइको प्रमुख स्रोत स्थानीय खोलानाला हुन् । वर्षामा आउन सक्ने अनियमितताले खोलानालाका मूलहरू सुकाउन सक्नेछ । खानेपानीको समस्या आउन सक्नेछ । कृषि उत्पादनमा ठूलो ह्रास आउन सक्नेछ । यसर्थ, सिँचाइको एउटै स्रोतमा भर नपरी अरु स्रोतबारे पनि समयमै सोच्न आवश्यक छ ।

तापक्रम वृद्धिमा औद्योगिक मुलुक बढी जिम्मेवार छन् । तर, हिमालको देश भएकाले नेपाल जलवायु परिवर्तनको नराम्रो सिकार बन्ने हुनाले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा नेपालले सशक्त रूपमा आवाज उठाउन आवश्यक छ । साइकलका लागि अनुकूल हुने गरी सडकहरू बनाइनुपर्छ । विकास निर्माणका काम सम्भावित प्रकोपहरूको वैज्ञानिक अध्ययन गरेर मात्रै अगाडि बढाइनुपर्छ । मेलम्चीको कथा अन्यअन्य ठाउँमा नदोहोरियोस् भन्ने हेक्का राख्नुपर्नेछ । पहाडी भेगको जथाभावी डोजरे विकासमाथि नियन्त्रण गरिनुपर्छ ।

सन् २०३० भित्र डिजेल/पेट्रोलबाट चल्ने गाडीहरू विस्थापित गर्ने योजनामा तलमाथि गर्ने समय छैन । विद्युतीय र सौर्य ऊर्जाबाट चल्ने गाडीको आयातमा सरकारले प्राथमिकता दिएर राम्रै गरेको छ । त्यस्ता गाडी स्वदेशमै उत्पादन गर्न बजेट भाषणमा गरिएको घोषणालाई नयाँ सरकारले थप योजनासहित कार्यान्यवन गर्नैपर्छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ १६, २०७८ ०६:४५