वन कसले फाँड्यो, चौतारी कसले मास्यो ? अनि धुलोधुवाँले शहरलाई अस्पट बनाउने काे हाे ?

वन कसले फाँड्यो, चौतारी कसले मास्यो ? अनि धुलोधुवाँले शहरलाई अस्पट बनाउने काे हाे ?

A+ A A-

आफ्नो कोठामा आनन्दले मोबाइल चलाएर बसिरहेको म, सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको एउटा तस्वीर देखेर झस्किएँ । अक्सिजनको अभावले बिरामीको मृत्यु भएको समाचारले मलाई छटपट बनायो । एकैछिन बाहिरको चिसो हावा खान मैले आफ्नो कोठाको झ्याल खोलेँ ।

गर्मी यति बढिरहेछ कि चीसो हावाको सट्टा तातो वाफ आइरहेको थियो । तातो वाफ मात्र भए त सहन सकिन्थ्यो । कसैले फाेहर बालेको धुवाँ कोठामा छिर्‍याे । कालो धुवाँको मुस्लोले कोठा धुम्मियाे । बस्नसमेत उकुसमुकुस भयाे । टन्टलापुर चर्किएको घाम र बढ्दो गर्मीले टाउको रनन तात्यो ।

म स्वच्छ र ताजा हावाको तलासमा कौसीतिर लागेँ । कौसीको तीन/चार फन्को मार्दैगर्दा मेरो आँखा एकजना बूढा हजुरबुबामाथि पर्‍याे । ७० वर्षजतिका उहाँ मेरो घरअगाडिको ठाडो उकालो होस्टे र हैँसे गर्दै सकिनसकी उक्लिन खोजिरहनु भएको थियो । उहाँ अलि माथि उक्लेपछि सायद थकाई लागेर होला जताततै प्लास्टिकका टुक्राले घेरिएको तातो भुइँमा थचक्क बस्नुभयो ।

लौन ! त्यस्तो फाेहरमा किन बसेको, मेराे मनमा प्रश्न उठ्याे । त्यस्तो चर्को घाममा पसिनापसिना भएर बसेको देख्दा मलाई अचम्म लाग्यो । सायद गर्मीले होला, उहाँ आफूले लगाएको ढाका टोपी झिकेर हम्किँदै हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई देखेर सोध्न मन लागि हाल्यो, 'बुबा कता लाग्नुभयो यस्तो घाममा ?' उहाँले उल्टै प्रतिपश्न पो गर्नुभयो, 'नानी पानी दिनुहुन्छ ?' मैले पानी दिएपछि पिउँदै भन्नुभयो, 'यो ठाउँ त हामी तिमीहरू जत्रो हुँदा सयौँचोटि ओहोरोदोहोरो गर्थ्यौं । ऊ त्यहाँ एउटा ठूलो रुखको चौतारी थियो । अलि पर एउटा कुवा थियो । त्यहाँ पानी थाप्न आउनेहरू भारी बिसाएर चौतारीमा विश्राम गर्थे । साथीभाइ बसेर गफगाफ गरिन्थ्यो । अहिले त जताततै फाेहर छ नानी । तिमीहरूलाई त अहिले यसो एक दुईवटा रुख देख्न पनि मुस्किल छ । हेर्नपरे टाढाकाे जंगलतिर जानुपर्छ', यसाे भन्दै उहाँ अघि लाग्नुभयो ।

आफूलाई मात्र नसोची आफ्ना छोरानातीको लागि पनि हुन्छ भनेर रोपिदिएको रुख बिरुवा खोइ ? हामी कति स्वार्थी रहेछौँ । आफ्ना लागि केही गर्नु त परै जाओस्, हाम्रा पुर्खाले हाम्रा लागि बनाइदिएको छहारी, रोपिदिएका रुखविरुवा पनि हामी आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्नका लागि मासिरहेका छाैँ ।

उहाँले भनेको ठाउँको कल्पनामा म एकैछिन डुबेँ । रङ्गीबिरङ्गी चराचुरुङ्गी । तिनीहरूको चिरबिरचिरबिर आवाजसँगै सलबलाइरहेका अग्लाअग्ला रुखहरू । सफा र स्वच्छ छङ्छङ् आवाज निकाल्दै बगिरहेका नदी । अलि पर एउटा सुन्दर गाउँ । घरको करेसाबारीमा ढकमक्क फूलेका फूलहरू । लहलह गर्दै फलेका तरकारी र फलफूलहरू । अनि साथी-भाइहरू सँगै चौतारीमा बसेर गरिइएका ठट्टा मजाकहरू ।

झसङ्ग हुँदा त आफ्नो वरिपरि अग्लाअग्ला भवन, तारैतारले जेलिएका लठ्ठाहरू, अलि पर कुनामा थुपारिएका डुङ्डुङ् गन्हाउने फोहर मात्रै देखेँ । बाटोभरि स-साना प्लास्टिकका टुक्रा, अग्लाअग्ला घर र धुवाँधुलो देखेर म आफैँ अलमलिएँ । मलाई आफूले आफैँलाई धिक्कार्न मन लाग्यो । हामीले हाम्रो कर्तव्य र दायित्व बिर्सेजस्तो लाग्यो । उहाँले भनेको कुरा सुन्दा त मलाई त्यो सबै सपनाजस्तो लाग्यो ।

के साँच्चै हामीले हाम्रो कर्तव्य बिर्सिएकै हौँ त ? के साँच्चै अब त्यस्तो ठाउँ कल्पनामा मात्र सीमित भएकाे हाे ? रुख बिरुवा देख्न अब हामी टाढाटाढा बचेका कुनै जङ्गल नै पुग्नु पर्ने हो ? डर पो लाग्न थाल्यो । त्यो पनि मासियो भने हामी कहाँ जाने ?

आफूलाई मात्र नसोची आफ्ना छोरानातीको लागि पनि हुन्छ भनेर रोपिदिएको रुख बिरुवा खोइ ? हामी कति स्वार्थी रहेछौँ । आफ्ना लागि केही गर्नु त परै जाओस्, हाम्रा पुर्खाले हाम्रा लागि बनाइदिएको छहारी, रोपिदिएका रुखविरुवा पनि हामी आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्नका लागि मासिरहेका छाैँ । छोरानाती थाक्दा विश्राम गर्न हुन्छ भनेर बनाइदिएका पाटीपौवा पनि बाँकी रहेनन् ।

आफ्नो घर तथा कलकारखानाबाट निस्किएका फोहर नदीनालामा मिसाएर नदीनाला पनि फाेहर बनायाैँ । अन्न उब्जाउने खेतबारीमा पनि ठूलाठूला भवन बनाउन मासेरै छोड्यौँ । अग्लाअग्ला रुख काटेर बाटो बनायौँ । विकासको नाममा विनाश गरेर आफू समयसँगै अघि बढिरहेको छु भन्ने सोच्नु मूर्खता होइन र ? याे कुरालाई अझै पनि मनन् गर्न नसक्ने हामी मूर्ख हौँ कि हाेइनाैँ ? मनमा प्रश्न गिजाेलिएकाे छ ।

वातावरण प्रदूषणले निम्त्याएको रोगको जोखिम पनि उत्तिकै बढेको छ । आफ्नो जीवनलाई सहज बनाउने हेतुले गरिएको विकासको क्रममा हामीले आफ्नै आयु घटिरहेको पत्तो पाएनौँ ।

विकास र विस्तारको क्रममा वातावरणमा के असर पर्‍याे भन्ने कुरामा कसैको ध्यान गएन । गाह्राे भएर यसो बसिहालौँ भन्ने ठाउँ पनि हामीले बाँकी राखेनौँ । पानी पर्दा ओत लागेर बस्ने ठाउँ पनि सग्लाे रहेनन् । आफूले बनाउन त परको कुरा, अरुले बनाइदिएको पनि मासिदियौँ ।

कतैकतै केही नमासिएका उदाहरणीय सम्पदाहरू छन् । हामी त्यसैलाई हेरेर ढुक्कका साथ बसिरहेका छौँ । सयौँ वर्षअघि कसैले बनाइदिएको कुरामा हामी अझै निर्भर छौँ । योजस्तो लाजमर्दो कुरा अरु के हुन सक्छ ? यस्तै ताल हो भने त भोलि कसैको लागि पनि केही बाँकी रहँदैन ।

विश्वकै प्रदूषित शहरमा हाम्रो राजधानी परिसक्दा पनि हामी हात बाँधेर बसिरहेका छौँ । घरबाट निस्केर दुई कदम चाल्नेबित्तिकै गल्लीगल्लीमा थुपारिएका डुङ्डुङ् गन्हाउने फाेहरको डङ्गुर देखेर फेरि घर नै फर्किन मन लाग्छ । हावामा मडारिइरहेकाे धुवाँ र धुलोले गर्दा घरबाहिर निस्कनासाथ मुख लुकाएर हिँड्नुपर्ने बाध्यता आइसकेको छ । खुला आकाश हेर्न पनि जेलिएका तारहरू पन्छाउनु पर्ने भैसक्यो । वातावरण प्रदूषणले निम्त्याएको रोगको जोखिम पनि उत्तिकै बढेको छ । आफ्नो जीवनलाई सहज बनाउने हेतुले गरिएको विकासको क्रममा हामीले आफ्नै आयु घटिरहेको पत्तो पाएनौँ ।

लथालिङ्ग ढल प्रणाली, पुराना सवारीसाधन, अव्यवस्थित उद्योगधन्दा, इँट्टाभट्टा वा अन्य कल कारखानाबाट निस्किएका फाेहरहरू वातावरण प्रदूषणका मुख्य कारक हुन् । अनावश्यक प्लास्टिकजन्य पदार्थको उत्पादन गर्ने तर त्यसको व्यवस्थापन नगर्नाले शहरका भुइँहरू प्रदूषित बनेका छन् । ध्वनि प्रदूषण पनि उत्तिकै बढ्न गएको छ । अनावश्यक सवारीसाधनको चापले वायु प्रदूषण खतराकाे स्थतिमा पुगिसकेकाे छ । मानव सभ्यताको विकास र सडक विस्तारको नाममा गरिएको वन जङ्गल फँडानी र भीरपाखाको मिचाइले डाँडाकाँडा नाङ्गिएका छन् ।

बोटबिरुवा, विविधता र सांस्कृतिक सम्पन्नताको हिसाबले दक्षिण एसियाकै सुन्दर शहर मानिने काठमाडौं आज कङ्क्रिटकाे थुप्राेजस्ता बन्न पुगेकाे छ । अव्यवस्थित शहरीकरणले आज राजधानी निसास्सिएको छ । रुखबिरुवा नहुँदा चराचुरुङ्गीको चिरबिर-चिरबिर आवाजले गुञ्जिने बहर आज शरीरमा असरै गर्ने ध्वनि प्रदूषणले ग्रस्त छ ।

शहरलाई कुरुप बनाउने हामी नै हाैँ । यति धेरै गल्ती गरिसक्दा पनि हामी चुप लागेर बसिरहेका छौँ । अझै पनि यी भूल सुधार्नतिर लागेनौँ भने भोलि हाम्रा सन्ततिका लागि केही पनि रहँदैन ।

शहरको कोलाहलबीच मानिसको मन शीतल र शान्त पार्न शहरको सुन्दरता पुनःस्थापना गर्नु जरुरी छ । त्यसका लागि हामीले शहरका सार्वजनिक जग्गामा रुख रोप्न सक्छौँ । खाली ठाउँ खोजेर र ठाउँ खाली गरेर सानाठूला पार्क बनाउन सक्छौँ । ती पार्कमा एकैछिन हिँडेर हामीले तनाब कम गर्न सक्छौँ । साथीसँग बसेर गफगाफ गर्न सक्छौँ । रमाउन सक्छौँ । विश्राम लिन सक्छौँ । खुसी हुन सक्छौँ । मानिसको शारीरिक तथा मानसिक स्वास्थ्य, शहरको सुन्दरता, सभ्यतामा जोड दिने हो भने हामीले फाेहर गरेको खोलानालाकाे सरसफाइ र पुनर्स्थापना गर्नैपर्छ ।

शहरलाई कुरुप बनाउने हामी नै हाैँ । यति धेरै गल्ती गरिसक्दा पनि हामी चुप लागेर बसिरहेका छौँ । अझै पनि यी भूल सुधार्नतिर लागेनौँ भने भोलि हाम्रा सन्ततिका लागि केही पनि रहँदैन । वातावरणलाई स्वच्छ, सफा र सुन्दर बनाउनु हामी सबैको कर्तव्य हो । आफूले गरेको भूलचुक सुधार्न हामीसित अझै केही समय छ ।

आउनाेस्, तपाईं हामीले गरेका गल्तीहरू मिलेर सुधार्नतिर लागौँ । जथाभावि फाेहर नफालौँ । प्राकृतिक स्रोतको मनलाग्दी दोहन नगरौँ । ठाउँठाउँमा विश्रामस्थल र पार्कको निर्माण गर्न, पैदलयात्री हिँड्ने फुटपाथ बनाउन, वातावरण संरक्षण गर्न, विभिन्न निति नियम र ऐन कानुन बनाउन, संशाधन गर्न, व्यवस्थित शहरीकरणको योजना बनाएर मात्र बस्ती विस्तार गर्न, विद्युतीय सवारीलाई प्राेत्साहन गर्न सरकारलाई घच्घच्याऔँ ।

आफ्ना सन्ततिलाई वातावरणको महत्त्व र वातावरण संरक्षणका उपायहरू सिकाऔँ । आफ्नो घर आँगन स्वच्छ र सफा राखौँ । आफूले चालेको हरेक कदमले वातावरणमा के-कस्तो असर पर्छ भन्ने कुराकाे हेक्का राखाैँ । शहरका भित्तामा बाक्लैसँग टाँगिएका रङ्गीविरङ्गी होर्डिङजस्तै बोटबिरुवाहरू रोपौँ । विकासका हाम्रा प्राथमिकता बदलौँ र हजुरबुबाले सुनाउँदा काल्पनिक लागेको ठाउँलाई वास्तविक रूप दिने प्रयास गराैँ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ ४, २०७८ ०७:२१