युवाले बनाउनेछन् देश, सुम्पिएर त हेरौँ

A+ A A-

सरकारले १६ देखि ४० वर्ष उमेर समूहलाई युवाका रूपमा परिभाषित गरेको छ । ‘युथभिजन-२०२५ मा १६ देखि २४ वर्ष र २५ देखि ४० वर्षको उमेर समूहमा विभाजन गरी समूहगत प्राथमिकता निर्धारण गरिएको छ । राष्ट्रिय जनगणना २०६८ का अनुसार नेपालमा यस उमेर समूहका जनसंख्या कुल जनसंख्याको ४०.३ प्रतिशत छ ।

राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपान्तरणमा युवावर्गको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ । साहस, सिर्जनशीलता, सिक्ने क्षमता एवम् उच्च आत्मविश्वासका कारण यो वर्गलाई राष्ट्रनिर्माणको बलियाे खम्बासमेत मानिएको छ । उत्पादनशील उमेरका यस जनसंख्याको सही परिचालन नै समृद्ध नेपालको योजना पूरा गर्ने आधार बन्नेमा दुई मत छैन ।

शिक्षित, सीपयुक्त, अनुशासित र उद्यमशील युवाशक्ति विकास गरी यो जनसाङ्ख्यिक प्रवृत्तिलाई पुँजीकृत गर्दै राष्ट्र निर्माणमा लगाउन सकिएमा युवाहरूले देशको सामाजिक एवम् आर्थिक विकासमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्न सक्छन् ।

युवा र रोजगारी

नेपालमा प्रतिवर्ष करिब पाँच लाख व्यक्ति श्रमबजारमा थपिने अनुमान छ । तर, आन्तरिक श्रम बजारको प्रशोसन क्षमता कम छ । श्रमशक्ति सर्वेक्षण २०७४ अनुसार श्रमशक्ति सहभागिता दर ३८.५ प्रतिशत र श्रमशक्तिको ३६.५ प्रतिशत औपचारिक क्षेत्रमा संलग्न रहेको तथ्यांक छ । यस सर्वेक्षणका अनुसार हाल नेपालमा बेरोजगारी दर ११.४ प्रतिशत छ, जसमा महिला बेरोजगारी दर १३.१ प्रतिशत र पुरुष बेरोजगारी दर १०.३ प्रतिशत छ।

उक्त सर्वेक्षणमा हप्तामा एक घण्टा तलब, ज्यालामा वा वस्तु तथा सेवा उत्पादनमा संलग्न व्यक्तिलाई रोजगार मानिएकाले यसलाई जीवनयापनको भरपर्दो र दिगो श्रोतको रूपमा लिन सकिन्न । आन्तरिक श्रम बजारको यस्तो वास्तविकताको कारण दैनिक करिब एक हजार युवा रोजगारीको लागि विदेशिरहेका छन् । रोजगारीका अतिरिक्त उच्च अध्ययनको नाममा विदेश पलायन हुने युवाहरूकाे संख्या बढ्दो छ ।

देशभित्र पर्याप्त रोजगारीका अवसर नभएकाले युवाशक्ति श्रमका लागि विदेशिन बाध्य छ । हाल करिब ४३ लाख ६५ हजार ४ सय १५ युवा विश्वका झण्डै ११० मुलुकमा रोजगारीको लागि रहेका तथ्यांक छ । यसरी कामका लागि विदेशिएका युवाहरूमा १.५ प्रतिशत दक्ष कामदार, २४ प्रतिशत अर्धदक्ष कामदार र बाँकी ७४.५ प्रतिशत अदक्ष कामदार छन् । जनसंख्याको यो ठूलो हिस्सालाई लक्षित गरी ठोस नीति, योजना, तथा कार्यक्रमहरू बन्न सकेको देखिँदैन । बनेका योजनाहरू पनि कार्यान्वयन हुन सकेका छैनन् ।

ऊर्जावान र सिर्जनशील युवाहरूलाई उपयुक्त जिम्मेवारी दिन सकिएको छैन् । श्रमबजारमा युवाजनशक्तिको माग हुँदाहुँदै पनि सही किसिमबाट आपूर्ती हुन नसक्दा युवाहरू कि त बेरोजगार छन् कि त विदेश पलायन हुन बाध्य छन् । युवाहरूलाई उपयुक्त सीप र क्षमता विकासको अवसर दिन नसक्दा जोखिमयुक्त श्रमबजारमा जान बाध्य रहेको स्थिति छ ।

यस प्रकारको स्थितिको अन्त्यको लागि युवा परिचालनको स्पष्ट कार्यदिशा हुनु आवश्यक छ । युवाहरूमा क्षमताको विकास गर्नु, युवा प्रतिभा पलायनलाई रोक्नु, युवा लक्षित प्राविधिक र जीवनउपयोगी शिक्षा सर्वसुलभ गराउने, स्वदेशमा नै रोजगारी तथा स्वरोजगारीको अवसर सिर्जना गर्ने जस्ता चुनौतीहरू छन् ।

बढ्दो युवा जनसङ्ख्यालाई सीपयुक्त र उद्यमशील बनाई जनसाङ्ख्यिक लाभांश हासिल गर्ने पर्याप्त सम्भावना हुँदाहुँदै पनि आन्तरिक रोजगारी सिर्जनामा अपेक्षित उपलब्धि हासिल हुन सकेको छैन । लोकतन्त्रको पुनर्स्थापनापछिका सरकारहरूमा युवालाई राष्ट्र निर्माणमा मूल प्रवाहीकरण गर्ने राजनीतिक सोच र इच्छाशक्ति, युवामा आफ्नो शक्ति र भूमिकाप्रति जागरूकता सिर्जना गर्नु, युवा लक्षित कार्यक्रमहरूलाई विस्तार गर्नका लागि आधार तयार हुनु, राष्ट्रिय विकासमा युवा सहभागिता अभिवृद्धि गर्दै उनीहरूका अधिकारहरूको उपयोग गर्ने वातावरण सिर्जना गर्ने संवैधानिक प्रतिबद्धता आदि यस क्षेत्रका अवसर हुन् ।

राष्ट्रिय योजना आयोगले प्रकाशन गरेको पन्ध्रौँ योजनामा स्वस्थ, सकारात्मक सोचयुक्त, उद्यमशील, सिर्जनशील, अधिकारप्रति सचेत र कर्तव्यप्रति प्रतिबद्ध युवा शक्तिको विकास र परिचालनलाई लक्ष्यको रूपमा राखिएको छ । त्यस्तै योजनाको उद्देश्यको रूपमा युवामा दक्षता र क्षमताको विकास गर्ने, युवालाई उद्यमशील, रोजगारमूलक, स्वरोजगार बनाउने, आत्मनिर्भर र चरित्रवान बनाउने तथा शासकीय प्रक्रिया एवम् सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक रूपान्तरणमा युवाको सार्थक सहभागिता अभिवृद्धि गर्नु उल्लेख गरेको छ ।

युवा र राजनीति

उथलपुथलकारी विश्व राजनीतिको निर्माता युवाहरू नै थिए । कम्युनिस्ट घोषणा पत्र तयार गर्दाका कार्लमार्क्स, राणा शासनविरुद्ध हाँसीहाँसी फाँसीमा चढ्ने गङ्गालाल, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको स्थापना गर्दाका पुष्पलाल यी सबै ३० वर्षमुनिका थिए । वास्तवमा युवा सिर्जनाका खानी हुन् । जोस, जाँगर र उत्साह हुन् । युवा ऊर्जा हुन्, वर्तमान र भविष्यका आधार हुन् । त्यसैले युवा क्रान्तिका जननी र समृद्धिको संवाहक हुन् । राष्ट्र निर्माणको आधार हुन् ।

नेपालमा व्यवस्थाविरुद्धको लडाइँको हरेक मोर्चामा युवाहरू अग्रपंक्तिमा थिए । गौरवपूर्ण राजनीतिक इतिहास निर्माणमा युवाशक्तिको अतुलनीय योगदान थियो । हरेक संघर्षको अग्रभागको नेतृत्व र पहलकदमी युवाहरूकै थियो । अहिले नेपाली राजनीतिको प्रतिनिधिमूलक संस्थाहरूमा युवाको उपस्थिति बढेको भए पनि सन्तोषजनक छैन् ।

निर्वाचन आयोगको तथ्याङ्कअनुसार स्थानीय तहमा निर्वाचित (१६ देखि ४० वर्ष उमेर समूह) का युवाहरूको संख्या १३ हजार ८ सय ९३ अर्थात ३९.६५ प्रतिशत छ । प्रदेश तहमा २३.६३ प्रतिशत, प्रतिनिधिसभामा १३.९ प्रतिशत र राष्ट्रियसभामा ६.७७ प्रतिशत रहेको पाइन्छ । यो तथ्यांकले माथिल्लो तहमा अर्थात् नीति निर्माणको तहमा युवा उपस्थिति न्यून रहेकाे देखाउँछ ।

राजनीतिक क्रान्तिको सफलतापछि अब आर्थिक क्रान्तिको समय आएको छ । राजनीतिक भाषणबाजीले मात्र गरिबी निवारण हुँदैन । आम गरिब नेपालीको मुहारमा मुस्कान ल्याउन सक्दैन । अबको कार्यभार व्यावहारिक रूपमा नै नेपालमा गरिबी, शोषण र विभेदको अन्त्य गर्नैपर्छ । र, यो कार्यभार परम्परागत, सोच, चिन्तन र कार्यशैलीले पार लगाउन सक्दैन ।

त्यसैले हरेक परिवर्तनको नेतृत्व गर्दै आएको युवाले नै यो जिम्मेवारी लिनु आवश्यक छ । यसका लागि हामी युवाहरूको जीवनशैली, काम गर्ने तौरतिरका आदिमा आमूल परिवर्तन आवश्यक छ । एक्काइसौँ शताब्दीअनुकूलको, भुमण्डलीकृत विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने देश निर्माणको लागि युवा तयार हुनु आवश्यक छ । राजनीतिक संघर्षमा खरो उत्रिएका युवाहरूलाई अबको आर्थिक क्रान्तिमा पनि उचित भूमिका दिइनुपर्छ । तब मात्र देशको समृद्धिको सपना पूरा हुन्छ ।

त्यसो त, सैद्धान्तिक रूपमा त नेपालको समृद्धिको आधार यहाँको युवाशक्तिलाई मान्ने गरिन्छ । तर, व्यवहारतः नेपालको विकासयात्रामा युवाहरूलाई सहीरूपमा परिचालित गर्न सकिएकै छैन । युवाशक्तिलाई रचनात्मक कार्यमा लगाउन सकिएको छैन । रोजगारीको अभावको कारण दैनिक हजारौँको संख्यामा नेपाली युवाहरू मलेसिया र खाडी मुलुकलाई हराभरा र समृद्ध बनाउन दिनरात पसिना बगाइरहेका छैन । तिनैले पठाएको विप्रेषण आयले देशको अर्थतन्त्र चलायमान छ । तर, उनीहरूको श्रमशक्तिको उपयोग थर्न नसक्दा एकातर्फ नेपाल अविकास र गरिबीको दुष्चक्रमा अल्झिएका छन् । अर्कोतर्फ ती युवाशक्तिले जोखिमयुक्त श्रममा लाग्नु परेकाे छ, असमयमै ज्यान गुमाउनु परेको छ अनि कयौँ अंगभंग भएर फर्कन अभिशप्त छन् ।

देशको राजनीतिक परिवर्तनको लागि अग्रमोर्चा सम्हाल्ने, अर्थतन्त्रको मेरुदण्डको रूपमा रहेका युवाहरू सही परिचालनका लागि समृद्ध नेपाल निर्माणको अभियानमा पनि अग्रणी भूमिका दिनैपर्छ । यसो भएमा उनीहरूले आम नेपालीको समृद्धि सपनालाई साकार तुल्याउने छन् । यसका लागि राजनीतिप्रतिको युवाको आकर्षण बढाउने, सङ्गठनलाई युवाहरूको रोजाइको केन्द्र बनाउने, समाज रूपान्तरणका लागि युवा सङ्गठनमा लाग्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ ।

सामाजिक सांस्कृतिक रूपान्तरणमा युवाहरू भूमिका हुनुपर्छ । विभिन्न पार्टीका भ्रातृसंगठनको रूपमा रहेका युवाहरूले बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक देशलाई उन्नत र सहिष्णु समाज निर्माणमा लाग्नुपर्छ । सामाजिक सांस्कृतिक क्षेत्रमा रहेका जडतालाई फाल्नु, कुसंस्कार, विकृति र विसङ्गतिलाई उखेल्नु र मौलिकतालाई जोगाउनेजस्ता अभियानमा युवाहरूलाई परिचालन गर्नुपर्छ ।

राजनीतिक पार्टीहरूले पनि युवा संगठन निर्माणमा ध्यान नदिएका होइनन् । नेकपा (एमाले)को युवा संघ, नेकपा (माओवादी केन्द्र) को वाइसियल, नेपाली कांग्रेसको तरुण दल आदि राजनीतिक पार्टीहरूले युवाहरूलाई दिएका स्थानहरू हुन् । यी युवा संगठनहरूलाई आन्दोलन तथा क्रान्तिमा परिचालन गरिएको छ र यस्ता कार्यमा उनीहरू सफल रहँदै आएका छन् । अबचाहिँ युवाहरूलाई सिर्जनात्मक अभियानमा योजनावद्धरूपमा परिचालन गरिनुपर्छ । (पाैडेल युवासंघ नेपालका स्थायी कमिटी सदस्य हुन्)

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ २, २०७८ ०८:०३