विदेशी भूमिमा ७० लाख नेपाली, अफगानिस्तानको जस्तो समस्या पर्दा उद्धार गर्ने संयन्त्र खोइ ?

विदेशी भूमिमा ७० लाख नेपाली, अफगानिस्तानको जस्तो समस्या पर्दा उद्धार गर्ने संयन्त्र खोइ ?

A+ A A-

करिब ४५ लाख नेपाली वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत रहेको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयको अनुमान छ । यसमा भारतमा रहेका नेपालीहरूको सङ्ख्या पनि जोड्दा करिब ७० लाख पुग्ने सरकारी अनुमान छ ।

४ दशकयता कामको खोजीमा करिब ६४ लाख नेपाली श्रम स्वीकृति लिएर विदेशिएको वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्यांक छ । जसमध्ये ८० प्रतिशत खाडीका देश र मलेसियामा रोजगारीका लागि गएका छन् । दुई दशकयता नेपालीहरू एजेन्टमार्फत युद्धग्रस्त देशमा समेत रोजगारीका लागि पुग्ने गरेको विभागको तथ्यांकले देखाउँछ ।

अफगानिस्तान, लिबिया र इराकमा सरकारले श्रम स्वीकृतिमा रोक लगाएको भए पनि अवैध बाटो भएर नेपालीहरू जाने गरेका छन् । अफगानिस्तान, लिबिया र इराकमा करिब ४० हजार नेपाली रहेको सरकारी अनुमान छ ।

विभिन्न माध्यम अपनाएर विदेशिँदा नेपालीहरू ठगिने तथा युद्धग्रस्त देशमा जाँदा समस्यामा पर्ने गरेको विभागका महानिर्देशक कृष्णप्रसाद दवाडी बताउँछन् । त्यस्ता देशमा पुरेर समस्यामा परेपछि मात्र उनीहरू त्यो देश पुगेको थाहा हुने गरेको दवाडीको भनाइ छ ।

‘पैसा कमाउन भनेपछि केही नसोची म्यानपावर र एजेन्टको प्रलोभनमा परेर विदेशिने बानी जस्तै भयो । रोजगारी भनेपछि भोलि समस्यामा परिन्छ भन्ने डर नमानी कामदार हामफाल्छन्,’ दवाडीले भने, ‘वैदेशिक रोजगारीमा अवसरसँगै समस्या पनि छ । सरकारले यो क्षेत्रका समस्याका बारेमा बेलैमा सोच्नुपर्छ बेला भयो । नत्र भविष्यमा चुनौती सिर्जना हुन्छ ।’

नेपाली कामदार विश्वका १७२ देशमा व्यक्तिगत तवरले रोजगारीका लागि पुग्ने गरेको पाइन्छ । २०४२ सालयता नेपालीहरू रोजगारीका लागि ठूलो संख्यामा विदेशिन थालेका हुन् ।

उद्धार गर्ने संयन्त्र खोइ ?

विभागका अनुसार संस्थागत ११० र व्यक्तिगत १७२ देशमा श्रम स्वीकृति लिएर नेपाली कामदारहरू वैदेशिक रोजगारीमा जाने गरेका छन् । हाल विभिन्न देशमा ७० लाख नेपाली छन् । यति ठूलो संख्यामा नेपालीहरू विदेशमा रहेको भए पनि उनीहरू समस्यामा पर्दा तत्काल उद्धार गर्ने संयन्त्र निर्माणमा भने सरकारले चासो दिएको छैन ।

हाल अफगानिस्तानको जस्तै समस्या अरु देशमा पनि सिर्जना भए नेपालीहरूलाई उद्धार गर्ने संयन्त्र सरकारसँग छैन । अन्य देशले आफ्ना नागरिक समस्यामा परे उद्धार गर्ने संयन्त्र सम्बन्धित देशमा रहेका नियोगमार्फत खडा गरेका हुन्छन् ।

तालिबानले अफगानिस्तान कब्जा गरेपछि रोजगारीका लागि त्यहाँ पुगेका नेपाली कामदारहरू स्वदेश फर्काउन सरकारलाई सकस भइरहेको छ । अफगानिस्तानमा समस्यामा परेका कामदार उद्धारका लागि अन्य देशले जस्तो नेपालले तत्काल चार्टर उडानको व्यवस्था गर्ने सकेन । जसका कारण अफगानिस्तानमा रहेका १५ सय कामदार फर्काउन सरकारले अन्तर्राष्ट्रिय नियोगहरू गुहार्नुपर्ने अवस्था रह्यो ।

यो पहिलो घटना भने होइन । विगतमा पनि दुई पटक यस्तो समस्या सरकारले भोगेको छ । २०७३ असारमा आफगानिस्तानको राजधानी काबुलमा तालिबानी समूहले बम विस्फोट गराउँदा १५ जना नेपालीहरूको मृत्यु भएको थियो । नेपाली सुरक्षागार्ड सवार मिनीबसलाई लक्षित गरी भएको आक्रमणमा ती नेपालीले ज्यान गुमाएका थिए । सरकारले पाकिस्तान र भारतको सहयोगमा उद्धार गरी ती नेपालीको शव ल्याएको थियो ।

यस्तै, २०६१ साल भदौमा वैदेशिक रोजगारीका लागि इराक पुगेका १२ नेपालीको हत्या भयो । उनीहरूको विभत्स रूपमा हत्या भएको भिडियो सार्वजनिक भएपछि मात्र सरकारले जानकारी पायो । ती नेपालीको शव नेपाल ल्याउन सक्ने वातावरण समेत भएन ।

विदेशमा समस्या परेका कामदारको उद्धार गर्ने र उनीहरूलाई स्वदेश फर्काउन वैदेशिक रोजगार बोर्डको सचिवालयले गर्दै आएको छ । सरकारले यसबाहेकको बलियो संयन्त्र बनाएको छैन ।

विदेशमा समस्यामा परेका नेपाली नागरिकलाई सम्बन्धित देशको सहयोगमा उद्धार गर्दै आएको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका सचिव सुर्यप्रसाद गौतम बताउँछन् । विदेशमा समस्या परेका श्रमिकको उद्धारको बोर्डमार्फत गरिरहेको गौतमले बताए ।

‘विदेशमा युद्ध र अन्य समस्यामा परेर फसेका कामदारको उद्धार सम्बन्धित देश र अन्य देशका नियोगमार्फत गर्दै आएको छ,’ उनले भने, ‘वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश पुगेका कामदार समस्या पर्छन । ती कामदारका समस्या बोर्ड र सम्बन्धित देशमा रहेको नियोगले समाधान गर्छन् । हाल यसरी काम भइरहेको छ ।’ सरकारले विदेशमा बेला–बेला आउने ठूलो संकटका बारेमा सोच्नुपर्ने बेला भएको उनको भनाइ छ ।

सरकारले समस्यामा परेका कामदारको बोर्डमार्फत् उद्धार गर्दै आएको बताए पनि कोरोनाका कारण विदेशमा अलपत्र परेका कामदारको उद्धार गर्न बोर्डले नसकेको श्रमिकको गुनासो छ ।

आपतकालीन संयन्त्रको विकल्प खोज्नुपर्छ : विज्ञ

सरकारले हाल वैदेशिक रोजगारीमा गएका कामदारलाई समस्या परे, मृत्यु भए, अंगभंग भए, बिरामी भए वैदेशिक रोजगार कल्याणकारी कोषमार्फत क्षतिपूर्ति दिँदै आएको छ । उक्त कोषमा कामदारले नै विदेशिनुअघि तिरेको पैसा ६ अर्ब रुपैयाँ जम्मा भएको बोर्डको सचिवालय जनाएको छ ।

हाल बोर्डमार्फत सञ्चालित कोष जस्तै विदेशमा समस्यामा परेका कामदारको उद्धारका लागि आपतकालीन संयन्त्रको विकल्पमा जान श्रमविज्ञहरूले सुझाव दिएका छन् । विदेशमा रहेका नेपाली समस्या परे तत्काल उद्धार गर्न छुट्टै संयन्त्र बनाउनु पर्ने उनीहरूको भनाइ छ ।

अफगानिस्तानको जस्तो समस्या अन्य देशमा आएमा उद्धारका लागि सरकार आजैदेखि गम्भीर भएका काम गर्नुपर्ने रोजगारविज्ञ मधुविशाल पण्डित बताउँछन् । लाखौँको संख्यामा नेपाली बाहिर रहेकाले युद्ध र अन्य ठूलो विपत्तिमा आफ्ना नागरिक सुरक्षित फर्काउने विकल्पका साथ सरकार तयारी अवस्थामा बस्नुपर्ने उनले बताए ।

‘सरकारले रोजगारदाता देशमा समस्या सिर्जना हुँदा आफ्ना नागरिक कसरी फर्काउने भन्ने योजना बनाउनुपर्छ । नत्र रोजगारदाता देशसँग श्रम सम्झौता गर्दा विपत्तिमा कामदार फर्काउने विषय उल्लेख गर्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘नेपालले रोजगारदाता देशमा ठूलो संकट आइपरे आफ्ना नागरिक फर्काउन सक्ने अवस्था देखिँदैन । त्यही भएर सरकारले कुटनीति नियोगको समन्वयनमा एउटा छुट्टै संयन्त्र निर्माण गर्नुपर्ने देखिन्छ ।’

कोरोना महामारीमा विदेशमा समस्या परेका नेपालीको उद्धारमा सरकार असफल भएको उनको आरोप छ ।

सामान्य अवस्थामा दैनिक ८ देखि १२ सय जना वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश जाने गरेको विभागले जनाएको छ । कोरोना महामारीमा समेत दैनिक ३ सयभन्दा धेरै नेपाली कामदार रोजगारीको खोजीमा विभिन्न देश गइरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ १, २०७८ ०८:१७