मधुमासमा हरियो सारी र चुरा

A+ A A-

मिथिलाको मधुमास भनिने साउन महिना सुरु भएसँगै मिथिलावासी महिलाहरू हरियो वस्त्र तथा चुरामा सजिएका छन् । डिजिटल युगमा अचेल जे गरे पनि सामाजिक सञ्जाल फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्विटर तथा टिकटकमा प्रोफाइल चेञ्ज गर्नेदेखि स्टोरीमा राख्नेसम्मको चलन छ । यो चलन चलेदेखि हरियो चुरा, सारी र मेहन्दीको बिक्री पनि ह्वात्तै बढेको व्यवसायीहरू बताउँछन् ।

जनकपुरधामको जनकचोकमा विगत १२ वर्षदेखि चुरा/लहठीको व्यवसाय गर्दै आएकी बेबीले साउन लागेदेखि दैनिक करिब ३ देखि ५ हजार रुपैयाँसम्मका चुरा र लहठी बिक्री गर्ने गरेकी छिन् । अरु महिनाको तुलनामा साउनमा हरिया, पहेँला र राता चुरा किन्न ग्राहकहरू बढी आउने गरेको उनी बताउँछिन् ।

विगत वर्षहरूमा सामाजिक सञ्जालमा मात्र पोस्ट गर्दै आएका यहाँका महिलाहरूले यस वर्ष 'सावन मिलन समारोह' नै मनाए ।जनकपुरधाममा आयोजना गरिएको सावन मिलन समारोह कार्यक्रममा चित्रकार सुनैना ठाकुरले मिथिला पेन्टिङ प्रदर्शन गरेकी थिइन् । कार्यक्रममा उपस्थित विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत महिलाहरू हरियो, पहेँलो कपडा र चुरामा सजिएका देखिन्थे ।

चित्रकार सुनैना ठाकुरले आयोजना गरेको सो कार्यक्रममा उपस्थित सम्पूर्ण महिलालाई चुरा, टीका र मेहन्दी उपहार दिइएको थियो । जसलाई मैथिलीमा 'सोहाग बँटनाई' भनिन्छ ।

मैथिलीमा एउटा भनाइ छ, 'सोहाग जत्तेक बँटैछै ओत्तेक बढैछै' अर्थात् चुरा, बिन्दी, सिन्दुरलगायत सुहागका सामान जत्ति बाँड्यो, पतिको आयु त्यति नै बढ्ने विश्वास छ ।

एक थरी हिन्दु धर्मावलम्बी महिलाहरू हरियो वस्त्र, चुरा, मेहन्दी लगाएर आफ्नो धर्म र परम्परालाई निरन्तरता दिइरहेको बताउँदै आएका छन् भने अर्का थरी महिलाहरूले यो चलनलाई देखावटीबाहेक अरु केही नभएको तर्क सामाजिक सञ्जालमा स्टाटस र कमेन्टमार्फत गरेको पाइएको छ ।

के साउनमा हरियो सारी र चुरा लगाउनु साँच्चिकै देखावटी मात्रै हो त ? जवाफमा लालगढ ल्याप्रोसी सर्भिस सेन्टरमा कार्यरत जउमनपा–१० की ललिता लाभ भन्छिन्, 'असारमा कृषि कार्य सम्पन्नपश्चात् मिथिलाका पुरुष र नारीमा स्वाभाविक रूपले एक प्रकारको उल्लासको भावना जागृत हुन्छ ।' यससँगै उनले कवि विद्यापतिको एक लाइन 'सखी हे हम्मर दुखक नहि ओर, भर बादर शून्य मन्दिर मोर' पनि गुनगुनाउँदै सुनाइन् ।

ललिताले थपिन्, 'हरियो प्रकृति, खेतमा रोपिएको धानको हरितपनासँग एकरुपता स्थापित गर्दै यस महिनामा नारी–पुरुषले रुमानी जीवन बिताउने गर्दछन् । पत्नीले आफ्नो हरित शृंगारद्वारा पतिलाई आकृष्ट गर्दछिन् र हासबिलासमा डुब्ने गर्दछन् ।' र अर्को महत्त्वपूर्ण कुरा, साउन महिनामै नारीमा यौनग्रन्थी सक्रिय हुने विभिन्न अध्ययनहरूमा उल्लेख छन् । यो महिनामा नारीमा यौनग्रन्थी सक्रिय हुने हुनाले पनि महिलाहरूको रूप सज्जातिर बढी ध्यान जाने गरेको ललिता बताउँछिन् ।

साउनमा हरियो चुरा र सारी लगाउनुको कुनै कारण छैन भन्छिन् अध्यापिका तथा साहित्यकार कञ्चना झा । भन्छिन्, 'साउन महिना वर्षात्‌को महिना भएकाले चारैतिर हरियाली फैलिएको हुन्छ र प्रकृतिसँगै महिलाको शृंगार पनि बदलिन्छ । ज्योतिष र ग्रह नक्षेत्रमा आस्था, विश्वास राख्नेहरूले हरियो रङ बुधग्रहसँग सम्बन्धित रहेको तथा बुधग्रह पेसा, व्यापार र समृद्धिसँग सम्बन्धित रहेकाले पनि यस महिनामा महिलाहरूले हरियो रङ धारण गर्ने गरेका हुन् ।'

हरियो रङको विशेषताका बारेमा उल्लेख गर्दै उनी भन्छिन्, 'प्राकृतिक चिक्तिसामा हरियो रङलाई विशेष महत्त्व दिइएको पाइन्छ । उच्च रक्तचाप, हृदयसम्बन्धी रोगलगायतमा हरियो रङ महत्त्वपूर्ण मानिएकाले पनि महिलाले हरियो रङ धारण गर्नेगरेका हुन् । त्यस्तै, धर्मको हिसाबले भगवान् शिवको मनपर्ने महिना साउन भएकाले हरियो लुगा, चुरा र मेहन्दी लगाएर शिवलाई पूजा गरे मनले चिताएको पूरा हुने विश्वास छ ।'

विगत १५ वर्षदेखि सञ्चारक्षेत्रमा आवद्ध सीमा चौधरी साउनमा हरियो वस्त्र र शृंगारलाई धर्म र प्रकृतिसँग जोड्दै भन्छिन्, 'भगवान् शिवको महिना भनेर चिनिने यस महिनामा शिवलाई प्राकृतिक सुन्दरताको बीचमा ध्यान गर्न राम्रो लाग्नाले पनि प्रकृतिको पर्यायवाची भनिने स्त्रीहरूले हरियो वस्त्र धारण गर्ने गर्दछन् ।'

उनका अनुसार यो परम्परा नै रहेकाले र यसलाई निरन्तरता दिनाले कुनै घाटा वा कसैलाई कुनै नोक्सानी नहुने भएकाले यसमाथि टिकाटिप्पणी गर्नु गलत रहेको चौधरीको भनाइ छ ।

प्रकृतिसँग एकरुपता र आफ्नो धर्मसँग पनि जोडिएकाले यस महिनामा नारी अर्थात् प्रकृतिले हरियो वस्त्र धारण गर्नु, शृंगारमा हरितपना ल्याउनुले प्रकृतिको रक्षा गर्ने सन्देश पनि दिने उनको तर्क छ । प्रकृति (हरितपना) लाई् हामीले बचाउन सफल भयौँ भने कोरोना महामारीको दोस्रो लहरमा अक्सिजन अभाव झेल्यौँ, त्यस्तो अभाव झेल्ने अवस्था आउन्नथ्यो कि, सोच्नु आवश्यक छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, साउन २५, २०७८ १२:०५