रातो दाग

A+ A A-

न्युद्धारको बगरमा उज्यालो भयो । नीलो पालमुनि मान्छेहरु चलमलाए । सेतीको सुस्केरा उही गतिमा उस्तै आवाज बोकेर सुसायो । भेंडा र च्यांग्राको बथान चलमलाउन थाले । घाँडाहरु बज्न थाले ।

चार दिनदेखि बोकेको भारीले लखतरान भएको ज्यान मर्काउँदै म उठें । मनजिकै सुतेकी च्याङ्बाकी सानी छोरी पनि उठी । सेती नदीको उद्गमस्थलमा पुग्न अझै केही समय लाग्थ्यो ।

हामीले अघिल्लो दिन लाँगा देवतालाई सुन चढाउँदै विश्वास गरेका थियाैं, ‘चोट लाग्दैन । काम पूरा हुन्छ ।’ यही विश्वासले च्याङ्बाकी स्वास्नीले मलाई सुन किन्न लगाएकी थिर्ई । ऊसँगै गएर चैनपुरको सुन पसलबाट सुन किनेको थिएँ । उसले पनि किनेकी थिर्ई ।

कैलालीबाट पहाड चढेको म मात्रै थिएँ । मैले उनीहरूको भाषा जानेकी थिइनँ । मसँग बोल्दा उनीहरु नेपालीमा कुरा गर्थे ।

चैनपुरको बाउलीगाडमा पुलको काम सकियो । म हिमालतिर यार्सा टिप्न लागें । साथीहरु मधेस झर्ने गाडी चढेर घरमा फर्किए ।

‘तीन महिनामा एक लाखभन्दा धेरै कमाउन सकिन्छ,‘ मलाई च्याङ्बाले यही भनेको थियाे । पैसा कमाएर काठ्माडाैं पढ्न जाने मेरो सपना थियाे । पैसा नभएर मेरो पढाइ बीचमै रोकियो । मलाई अधुरो रहेको पढाइ पूरा गर्नु थियाे । म फुरुंग भएर हिमाल उक्लिएँ ।

चैनपुरको बजारमा कोदाको छ्याङ खाँदा च्याङ्बासँग परिचय भयो । त्यो परिचयले उसको परिवारसँगै काँडा पु-यायो । धुली पु-यायो । न्युद्धार पु-यायो । हिउँको नगरमा पु-यायो । ‘यार्सा जति मिल्छ, मलाई बेचेर जानू भाइ,’ चौंरीको घिउमा नुन मिसाएर उमालेको चियाको गिलास मेरो हातमा दिँदै चैनपुरको साउजीले भन्यो ।

मैले पिलिक्क च्याङ्बाको अनुहारमा हेरें । ऊ मुसुक्क मुस्कुरायो । उसका दाँत पहेँला देखिए ।

च्याङ्बाको घर धुलीमा छ । बझाङको सबैभन्दा माथिल्लाे गाउँ । धुली र काँडाका मान्छे यार्सा टिप्ने वनमा बढी भेटिन्थे ।

‘पहिला चीनतिरबाट डोल्पा आए । डोल्पाबाट हाम्रा पुर्खाहरु यता आएका हुन्,’ च्याङ्बाले छ्याङ तान्दा मलाई भनेको थियाे । उसलाई चीन कहाँ हो थाहा थिएन । डोल्पा नेपालमै हो भन्ने थाहा थियाे । उसले धुली छोडेको सात वर्ष भएको थियाे । यार्सा टिप्न मात्र जान्थ्यो ।

काठमाडाैं, चैनपुरलगायतका ठूला ठूला घर बनाउने मान्छे यार्साको सिजनमा न्युद्धार पुग्थे ।

वबहान चाउचाउ खायौं । एउटा चाउचाउको सय रूपैयाँ । म ट्वाँ परें ।

‘यता त सबै महँगाे हुन्छ भाइ,’ च्याङ्बा उसै गरी हाँस्यो ।

‘उकालोमा तागत आउँछ,’ बटुकामा जाँड दिँदै च्याङ्बाकी स्वास्नी बोली । तेस्रोपटक चौंंरीको घिउ, नुन र हिमाली जडीबुटी हालेर बनाइएको चियाकाे स्वाद पायाैं ।

चिया बाटोमा जहाँ बस्यो, त्यहाँ बनाएर खान्थ्यौं । हतार थिएन । जहाँ रात पर्छ, त्यहीँ पाल टाँगेर बस्दा जीवन प्राकृतिक लाग्दै थियाे ।

सेती नदी तर्न काठे पुल बनाइएको थियाे । हामीले नदी तर्यौं । झिसमिसेमा हाम्रो टोली उकालो लाग्यो । भेडासँग आएका मान्छेहरुको यार्सा टिप्ने वन अर्कै । हामी जाने वन अर्कै । न्युद्धारको बगरबाट बाटो छुट्थ्यो । मान्छेहरु आआफ्ना वनमा गए ।

राति ओडारमा बास बसेको समूहसँग भेट भयो । त्यो समूहमा पेमा पनि थिर्ई । चिम्सा आँखा । सत्र वर्षे जवानीमा फक्रेको तन । हाँस्दा गालामा खोपिल्टा पर्थे । मैले घुटुक्क थुक निलें ।

थोरै हिँड्दा भारी बिसाउनुपर्थ्याे ।

‘हिमालमा लेक लाग्छ । खुर्सानी र टिम्मुरको अचार बोक,’ मेरो कुम्लोमा खुर्सानी र टिम्मुरको अचार हाल्दा च्याङ्बाकी स्वास्नीले भनेकी थिर्ई ।

समाउने हाँगो थिएन । हत्केला जत्रा बाटो । साठी किलाको भारीले तलतिर दबाएको थियाे । छ्याङले झुम्म बनाएको थियाे।

पछाडिबाट एक जनाले अडाउनुपर्ने । माथि उक्लेकाले तान्नुपर्ने । तालुमा आगो बलेको थियाे । नाक ठोक्किने भीर । छाती पिरो भयो । बाले पनि त भारी बोक्थे नि !

मान्छेलाई सपनाले बलियो बनाउँदो रहेछ । खुट्टा काम्दै थिए । एक मनले भारी फालेर ज्यान जोगा भन्यो । अर्को मनले तैंले पढ्नुपर्छ, बल गर भन्यो । पढ्ने सपनाले जित्यो । लखतरान शरीरलाई उकालोमा घिसारें । छेपारो जसरी घस्रेर हिँड्छ, म पनि त्यसरी नै हिँडे । हिँड्नु नै त जीवन हो नि ।

मभन्दा ठीकअघि पेमा थिर्ई । उसको नितम्बमा निधार ठोकियो । आङ सिरिङ्ग भयो । म सबैभन्दा पछाडि थिएँ । एक साताको हिँडाइमा म सबैभन्दा पछाडि नै हुन्थें । त्यो नाक ठोक्किने उकालोमा पनि म पछाडि नै भएँ ।

पेमाका खुट्टा अडिए । लगलग कामे । मैले उसको नितम्बमा एउटा हात राखें र धकेलें । उसले सानो पोथ्रामा समाती । मैले उसको खुट्टामा समातें । हामी एक घण्टा यसरी नै उकालो चढ्यौं । डाँडामा पुगेर लामो सास फेरें र कम्मर मरक्क मर्काएँ ।

‘अब उकालो यति हो,’ च्याङ्बाले पसिना पुछ्दै भन्यो ।

‘हिमालमा पनि यस्तो हुन्छ र दाइ ?’ बढेको सास रोक्दै म बोलें ।

‘भाइ त तराईको मान्छे । आत्तिए जस्तो छ । अब यस्तो ठाडो उकालो छैन । तर, माथि त चिसो धेरै हुन्छ । अचार मुखमा हाल्दै गर्नू । फेरि लेक लाग्छ,’ सुर्ती मुखमा हाल्दै उसले भने ।

अग्ला सेता हिमालको खोंचबाट सूर्य अस्तायो । हामी यार्सा टिप्ने ठाउँभन्दा तल पुग्यौं । हिउँ फुलेका पाखा र डाँडा हेर्न त आँखालाई मजा आयो । तर, ज्यानलाई मजा आएन ।

‘यी झार मुखमा नहाल्नू ल भाइ । यता त विष पनि हुन्छ,’ च्याङ्बा बोल्यो । मैले टाउको हल्लाएँ ।

मान्छेहरु राति बस्ने बास बनाउन थाले । ढुंगाको आडमा आफूले लगेका पाल टाँगे । च्याङ्बाकी स्वानीले चिया बनाई । हामीले आफू बस्ने घर बनायौं । हिउँ पग्लेर आएको पानी छुन नसक्ने गरी चिसो थियाे ।

‘तिर्खा लागे पनि यो पानी नखानू भाइ । फेरि विष लाग्छ,’ च्याङ्बा बोल्यो । मैले टाउको हल्लाएँ ।

म उसकी स्वास्नी र पेमासँग बसेर हिमाली चिया पिउन लागें । च्याङ्बाहरु बन्दुक लगेर सिकारका लागि गए । हामीले चिया नसक्दै बन्दुक पड्केको आवाज आयो । उनीहरुले हिमाली भेडो मारेर ल्याए । तीनवटा पालमा जम्मा भएका पन्ध्र जनाले सिकार भाग लगाए । तीन भागमा सिकार बाँडियो । हामी ६ जना थियाैं । म, च्याङ्बा, स्वास्नी र उसका तीन छोरी ।

हामी पुग्दा बाह्र बज्यो । च्याङ्बा बस्दै आएको पुरानो ओढारमा आफ्ना सामान राख्यौं । चाउचाउ, चामल, नुन र तेल सबै बोकेका थियाैं ।

‘तरकारीका लागि हिमाली साग राम्रो हुन्छ,’ उसले भनेको थियाे। दाउराको अभाव थियाे । बाल्नलाई धुपी मात्र मिल्थ्यो ।

‘राति ओछ्याउन हिमालमा पाइने फुसफुसे खर तातो हुन्छ जाऔं,’ उसले भन्यो । चारैतिर हिउँ नै हिउँ थियाे । हिउँमाथि नै हिँड्नुपर्थ्याे । ओढारमा पलाएका साना खरका त्यान्द्रा कट्टामा उठाएर ल्यायौं ।

पेमा र म दाउरा खोज्न गयौं । धुपीका दाउरा भाँच्दै उसले सोधी, ‘यार्सा टिपेर लगेको पैसा केमा खर्च गर्छौ ?’

‘पढाइमा खर्च गर्छु । तिमी के गर्छ्याै नि ?’ उसले सोधेको जस्तै प्रश्न उसैतिर फर्काएँ ।

‘म पनि पढाइमा खर्च गर्छु । विवाह कहिले गर्छौ नि ?’ उसको यो प्रश्नले म नराम्रोसँग झस्कें ।

‘खै थाहा छैन,’ मेरो अनुहार रातो भयो ।

‘तिमी नि ?’ मेरो मुखबाट फुत्किहाल्याे । सुकेको जिब्रो ओठमा लतार्दा पानी रसायो । त्यो घुटुक्क निल्दा घाँटीमै बिलायो ।

‘कोही त छैन । केटा भए पो विवाह गर्नु,’ यसो भन्दा ऊ धुपीका जरा उखेल्दै थिर्ई ।

‘तिम्री कोही केटी साथी छिन् ?’ उसले फेरि सोधी ।

‘अहिलेसम्म त छैन । तर, अब हुन्छ कि ?’ म थ्याच्च धुपीको जरामा बसें ।

‘कसैलाई मन पराउँछौ ?’ उसले लजाउँदै सोधी ।

‘खै थाहा छैन । तर, मन पराउँछु जस्तो पनि लाग्छ,’ मैले आफ्नै ओठमा नसालु मुस्कानको अनुभुत गरें ।

‘को हुन् नि ?’ उसले फेरि सोधी । यति बेला भने म मुस्कुराएँ मात्र ।

‘भन न,’ उसले जिद्दी गरी ।

‘तिमीलाई थाहा होला नि ?’ काउकुती मान्दै सोधें ।

‘मेरो नजिकै भएको मान्छे मलाई पनि मन पर्छ,’ यसो भन्दा उसका गाला राता भए । म झन् रातो भएँ ।

पुरै पाखोमा धुपी सुकेको थियाे । धुपीका सबै जरा उखेल्यौं । दुई घण्टापछि धुपीका भारी तल झार्यौँ । च्याङ्बा र उसकी स्वास्नी दाउरा बोक्न आए ।

‘ल यसपटक एक महिनालाई दाउरा खोज्नुपरेन,’ च्याङ्बाको अनुहार खुसीले धपक्कै बल्यो । उसकी सानी छोरी पनि आई । गाला स्याउ जस्तै राता थिए । नाकमा सिँगानको मसिनो लहरो थियाे । कपाल लट्टा परेका थिए ।

दुई दिन थकान मार्यौं ।

‘यार्सा टिप्ने ठाउँमा हिउँ गलेको छैन,’ हिमालका टाकुराको बाक्लो हिउँ हेर्दै च्याङ्बाले भन्यो । अरु यार्सा टिप्ने मान्छेहरु बिस्तारै आउन थाले । कतिले ओढारलाई डेरा बनाए । कतिले पाल टाँगे । बस्ती जस्तै हुन थाल्यो ।

पहिलो दिन थकानले थाहा भएन । भुसुक्कै निदाएँ । मेरो नजिकै पेमा सुती । एउटै ओढारमा बस्दा जता सुते पनि हुन्थ्यो । देख्नलाई म साह्रै सोझो थिएँ ।

‘हिमालमा आइमाईसँग सुत्नहुन्न । देवता लाग्छन्,’ मलाई पाँचपटक यसो भने पनि च्याङ्बाचाहिँ स्वास्नीसँग सुत्यो । सायद ऊ मसँग डरायो वा उसलाई आफ्नी श्रीमतीसँग विश्वास थिएन ।

‘जवानीको बेलामा वेद कसले पढ्छ र ? च्याङ्बा तँ चिन्ता नमान,’ दोस्रो दिनको रात सुत्न नसक्दा मेरो मनले यही भन्यो । चिसोले मुटुमा बाजा बजाउन थाल्यो । हिमालको चिसो भित्रैसम्म छिर्दो रहेछ । पहाडको जस्तो एकैछिनमा सेलाएन । खुट्टा चिसा भए । मेरा खुट्टाले पेमाका पैताला छोए । उसका पैताला मेराभन्दा ताता थिए । उसका खुट्टामा आफ्ना खुट्टा रगडेपछि म निदाएँ । ऊ पनि निदाई ।

तेस्रो दिन हाम्रो टोली यार्सा टिप्न उकालो लाग्यो । च्याङ्बाले पेमालाई नछोड्नू भन्यो । मलाई यार्सा टिपिन्छ जस्तो लागेन । उसले छोड भने पनि म पेमालाई कसरी पो छोड्न सक्थें र ! खाना खाँदा या पानी ल्याउँदा हामी सँगै हुन्थ्यौं ।

‘हिमालमा त भोक धेरै लाग्छ,’ उसले भनेकी थिर्ई । मलाई विश्वास लागेको थिएन ।

परेवाले चारो खोजे जस्तै यार्सा खोज्नुपर्दो रहेछ । मभन्दा पछि हिँड्नेले यार्सा भेट्टाए । मैले भेटाइनँ । पेमाले एउटा यार्सा भेटाई । मलाई बोलाई ।

‘यी यार्सा यस्तो हुन्छ,’ उसले सानो च्याउको जस्तै टुसो देखाउँदै भनी । दुई हातका चोर औंलाले त्यो यार्सालाई कोट्याई । त्यहाँबाट त मरेको कीरो पो देखा पर्यो ।

‘यो त कीरो जस्तो छ नि ?’ मैले अचम्म मान्दै सोधें ।

‘कीरो त हो नि । मरेर उम्रन्छ । चिसो मौसममा हिउँभित्र कता कता डुल्छ । जहाँ मर्छ, त्यहीँ उम्रन्छ,’ यार्सामा लागेको माटो पुछ्दै भनी । मैले त्यो विशाल हिमालको चारैतिर हेरें । ओहो यति ठूलो हिमालमा यस्ता कीरा कति मरे होलान् ? यो भुगोलमा हामी पनि त यसरी नै मर्छौं होला । मैले यार्सा खाँदा ओखती हुन्छ भन्ने सुनेको थिएँ ।

‘यो मरेको कीरो कसरी खाने ?’ मुख कुच्याउँदै सोधें ।

‘दुधमा हालेर खाने नि,’ उसले सजिलै भनी ।

मैले यार्सा भेटाइनँ । पेमाले पाँचवटा भेट्टाई । च्याङ्बाले दुईवटा भेट्टायाे । उसकी स्वास्नीले एउटा भेटाई । साँझमा च्याङ्बालाई सोधें, ‘दाइ यस्तो कीराको पनि के ओखती हुन्छ र ?’

‘हुन्छ र त महँगोमा बिक्री हुन्छ । सबैभन्दा महँगो जडीबुटी हो,’ उसले मुस्कुराउँदै भन्यो ।

‘पेमा त दूधमा हालेर खानुपर्छ भन्छिन्,’ मैले पेमाको अनुहारमा हेरें ।

‘हो त । तर, तिमी अहिले नखानू । फेरि सम्हान्न गाह्रो हुन्छ,’ म उसको कुरा नबुझेर अकमकाएँ । उसकी स्वास्नीले सलले मुख छोपी । ओडारको पल्लो कुनामा बसेका एक जोडी बूढाबूढी खित्का छोडेर हाँसे । पेमा पाँच लिटरको जर्किन समातेर पानी लिन गई ।

‘ल ल भयो छोड यी कुरा । बरु कस्तो लागेको छ त हिमाल ?’ उसले हाँस्दै सोध्यो ।

‘अरु त सबै ठीकै छ दाइ । आँखाले पनि स्वाद मानेर हेर्न पाएका छन् । तर भोक र चिसो बढी नै लाग्दो रहेछ,’ मैले टाउकामा हात लगें ।
‘तब त साठी किलाको भारी बोकाएको नि लाटा,’ उसको कुराले फेरि सबै जना हाँसे ।

पाँचौं दिनमा चारवटा यार्सा पाएपछि मलाई हिमालमा बस्न मन लागेन । पढ्ने सपना पनि तुहिएला जस्तो लाग्यो ।

‘नयाँ वनमा जाम ल आज,’ छैटौं दिनमा मैले पेमालाई भने । ऊ खुसी भई । काेप्चाे परेको भागमा पुगेपछि मलाई बस्न मन लाग्यो । मैले चारैतिर हेरें । मान्छे देखिनँ । ऊ मेरो आडमा बसी । उसको हात सनासोले दाँत समातेझैं समाएँ ।

‘ऐया !’ उसले मेरो हातमा टोकी । हातमा डाम बस्यो ।

सेतो हिउँमा रातो दाग लाग्यो । दागैदाग लाग्यो । मैले त्यो दाग सेतो हिउँले पुरें । आफ्नै मनमा लागेको दाग पुर्न सकिनँ । थुक पनि नुनिलो भयो । मनभित्र उर्लेको सेती शरीरमा उर्लियो ।

सातौं दिनमा पेट दुखेको बहाना बनाए । पेमाले मेरो पेटमा तेल तताएर लगाई ।

त्यसपछि मैले सहर फर्किनुपर्ने भयो । तर, पेमा मेरो दिमागबाट हट्ने कुरै थिएन । दिलबाट त झन् कसरी हट्थी र !

‘जे परे पर्ला । अब यो ठाउँमा आउँदिनँ,’ मनमनै सोचें र झोला बोकें ।

च्याङ्बाकी सानी छोरी हिउँसँग खेल्दै थिई । अर्की छोरी खरका फुस उक्काउँदै थिई । म उँधो लागें । उँधै उँधै लागें । अलि तलबाट हिमाल हेरेँ । त्यो निरस, निराश र उराठलाग्दो देखियो । पछाडि हेरिनँ । दगुरें । कायर सिपाही जस्तो...

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ १८, २०७६ २२:५१